Με αφορμή τη Παγκόσμια Ημέρα Τηλεόρασης και αυτή τη στιγμή που εσείς διαβάζετε αυτό το άρθρο χιλιάδες μικρά παιδάκια βρίσκονται αποσβολωμένα μπροστά σε μια μικρή οθόνη.
Συνεχώς ξεπροβάλλουν καινοτόμες εκπαιδευτικές σειρές, κινούμενα σχέδια ειδικά μελετημένα για βρέφη και εκατοντάδες πολλά υποσχόμενες εφαρμογές για όλες τις ηλικίες.
Φαίνεται μάλιστα, ότι η χρήση οθόνης από τα παιδιά, ανεξαρτήτου συσκευής (κινητό, πλατφόρμες παιχνιδιών, τάμπλετ, υπολογιστές, τηλεόραση) έχει αυξηθεί πολύ τα τελευταία χρόνια, ακόμα και για τις πολύ μικρές ηλικίες.
Τόσο οι γονείς, όσο και οι ειδικοί αναζητούν πλέον τη χρυσή τομή, με στόχο ναι μεν τα παιδιά να επωφελούνται από την τεχνολογία, αλλά όχι εις βάρος της ανάπτυξής τους.
Πόση τηλεόραση πρέπει όμως να βλέπει ένα παιδί ή με άλλα λόγια πόσο χρόνο μπορεί να περνάει χαζεύοντας στο τάμπλετ, το κινητό ή τον υπολογιστή;
Σε γενικές γραμμές, δεν πρέπει να επιτρέπουμε στα παιδιά να υπερβάλουν στον χρόνο που αφιερώνουν μπροστά από μια οθόνη:
– Οι σύγχρονες έρευνες προειδοποιούν ότι, για να αποφευχθούν οι όποιες αρνητικές συνέπειες, η επαφή με την τηλεόραση πρέπει να περιορίζεται στο ελάχιστο, μέχρι τα παιδιά να φτάσουν κοντά στα 3α τους γενέθλια.
– H Καναδική Παιδιατρική Εταιρεία (CPS, 2017) προτρέπει τους γονείς να αποφεύγουν εντελώς τη χρήση οθόνης, κατά τη διάρκεια των 2 πρώτων χρόνων της ζωής των παιδιών, ενώ μέχρι το 5o έτος της ηλικίας τους προτείνει ως μέγιστη ημερήσια διάρκεια έκθεσης σε οθόνες, τη 1 ώρα.
– Πιο ελαστικές, οι πρόσφατα αναθεωρημένες κατευθυντήριες από την Αμερικανική Ακαδημία Παιδιάτρων (AAP, 2016), επιτρέπουν τη χρήση οθόνης για μωρά έως 18 μηνών, αποκλειστικά για την επικοινωνία μέσω βίντεο κλήσεων εάν χρειάζεται, ενώ για παιδιά έως και 2 ετών επιτρέπουν την επιλογή συγκεκριμένων προγραμμάτων, τα οποία οι γονείς οφείλουν να επεξηγούν, παρακολουθώντας τα μαζί τους.
Για παιδιά 2 έως 5 ετών, αναφέρουν ότι η χρήση οθόνης είναι καλύτερο να μην ξεπερνά τη 1 ώρα ανά μέρα, με τους γονείς να προσπαθούν να συνδέσουν το οπτικό περιεχόμενο με την πραγματική ζωή, ενώ για παιδιά μεγαλύτερα των 6 ετών, η έμφαση δίνεται κυρίως στον γονικό έλεγχο προγραμμάτων και την καθιέρωση κανόνων και ορίων στη χρήση της οθόνης.
– Παρόλο που δεν αναφέρεται συγκεκριμένος χρονικός περιορισμός για τα μεγαλύτερα παιδιά, συνήθως, προτείνεται ο συνολικός χρόνος που αφιερώνουν μπροστά στην οθόνη να μην ξεπερνά τις 2 ώρες μέσα στην ημέρα.
Δεν είναι όμως μόνο ο χρονικός περιορισμός που πρέπει να απασχολεί τους γονείς.
Εξίσου σημαντικό είναι να ελέγχεται το περιεχόμενο και η ποιότητα των όσων παρακολουθούν τα παιδιά και να επιλέγονται μόνο προγράμματα κατάλληλα για την ηλικία τους, κατά προτίμηση διαδραστικά και με εκπαιδευτικό περιεχόμενο.
Η συμμετοχή και η εμπλοκή τον γονιών είναι κάτι που πρέπει να υπάρχει πάντα.
Καλό είναι επίσης να καθιερωθούν χώροι όπου η χρήση οθόνης αποφεύγεται όπως π.χ. στο υπνοδωμάτιο, και παράλληλα, να διασφαλιστεί ότι, όταν τα παιδιά τρώνε ή απασχολούνται σε κάποια δραστηριότητα και τουλάχιστον μια ώρα πριν κοιμηθούν, δεν παρακολουθούν τηλεόραση.
Πώς μπορεί να επηρεάσει αρνητικά η τηλεόραση ένα παιδί και πότε αποτελεί μια θετική εμπειρία;
Η πολύωρη παρακολούθηση τηλεόρασης και γενικότερα η πολύωρη και πρόωρη χρήση οθόνης έχει κατά καιρούς συσχετιστεί με διάφορες αρνητικές συνέπειες (όπως δυσκολίες στη συμπεριφορά, στην προσοχή, στη συγκέντρωση, στην ανάπτυξη της ενσυναίσθησης, στην αυτορρύθμιση, στην ποιότητα του ύπνου) και με την καθυστέρηση στην ανάπτυξη του λόγου.
Μακροπρόθεσμα, έχει αναφερθεί ότι επηρεάζει αρνητικά την κοινωνική ανάπτυξη και ότι σχετίζεται με μειωμένη συμμετοχή στην τάξη, χαμηλή ακαδημαϊκή επίδοση και παχυσαρκία. Κάποιες έρευνες αναφέρουν επίσης αρνητικές επιδράσεις στη συγκέντρωση, τη συμπεριφορά και την ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων ακόμα και όταν η τηλεόραση παραμένει πολλές ώρες ανοιχτή στο χώρο που βρίσκονται τα παιδιά, ενώ τα ίδια δεν παρακολουθούν.
Παρόλα αυτά, φαίνεται ότι για παιδιά άνω των 3 ετών, όταν η χρήση της οθόνης γίνεται με σύνεση και υπό την επιτήρηση των γονιών, τα οφέλη που προσφέρει μπορεί να είναι πολλά.
Ακόμα και στην συμβατική τηλεόραση η επιλογή διαδραστικών προγραμμάτων και η συμβολή των γονιών στον τρόπο που τα παιδιά εκτιμούν αυτά που βλέπουν, μπορεί να είναι πολύ θετική εμπειρία. Τα παιδιά, μεταξύ άλλων, μπορεί να βελτιώσουν τις γλωσσικές τους δεξιότητες, να αποκτήσουν επιπλέον γνώσεις για διάφορα θέματα, να εξοικειωθούν σε τεχνικές επίλυσης προβλημάτων και να βελτιώσουν τον συντονισμό και την ταχύτητα αντίδρασής τους.
Τελικά, πόσο νωρίς χρειάζεται να εισάγουμε το παιδί στην εμπειρία της οθόνης;
Στην πραγματικότητα η τηλεόραση δεν έχει να προφέρει τίποτα το ιδιαίτερο στα πολύ μικρά παιδιά και καμία θετική επίδραση δεν έχει αποδειχθεί. Αυτό συμβαίνει, γιατί στα πρώτα χρόνια της ζωής, δεν έχουν αναπτυχθεί οι κατάλληλες δεξιότητες, ώστε τα παιδιά να μπορούν να συνδέσουν την εναλλαγή των εικόνων (στο χρονικό διάστημα που εναλλάσσονται για να παραχθεί εικόνα) με τον ήχο και την πραγματική ζωή, δεν μπορούν δηλαδή να μεταφέρουν την εμπειρία των δύο διαστάσεων της τηλεόρασης. Η ανάπτυξη του εγκεφάλου είναι ταχύτατη μέχρι περίπου τα 3 πρώτα χρόνια της ζωής και τα ερεθίσματα που χρειάζεται δεν παρέχονται επαρκώς μέσα από τη χρήση οθόνης, αντίθετα απαιτούν τη λειτουργία όλων των αισθήσεων.
Τα μωρά μαθαίνουν κυρίως από αλληλεπίδραση με άλλα πρόσωπα, χρειάζεται να εξερευνήσουν, να πιάσουν πράγματα, να τα πετάξουν και να τα κουνήσουν, γι αυτό προτιμήστε να απασχολούνται με ελεύθερο παιχνίδι και περιορίστε την επαφή τους με την οθόνη σε ό,τι είναι απαραίτητο ή όταν θέλετε να κάνετε μαζί τους κάτι διαδραστικό.
Αν πάλι τα αφήνετε πού και πού να δουν κάτι στην οθόνη του κινητού σας ή στην τηλεόραση, δεν είναι και τόσο κακό, απλώς να μην ξεχνάτε ότι η υπερβολική χρήση, σίγουρα δεν κάνει καλό και μια οθόνη δεν πρέπει να αντικαθιστά το πραγματικό παιχνίδι και την επαφή μαζί σας.
Νικοπούλου Βασιλική- Αλίκη Ψυχολόγος