«How old would you be if you didn’t know how old you was?» Satchel Paige. Οι άνθρωποι φθειρόμαστε από τη στιγμή που γεννιόμαστε: τα συστήματα του σώματός μας καταπέφτουν, καθώς η ηλικία μας αυξάνεται. Το σώμα νοσεί κι επάνω του αποτυπώνονται ανεξίτηλα τα σημάδια του χρόνου, αφού αυτό ακολουθεί τη φυσική πορεία κάθε είδους: γέννηση, ανάπτυξη, φθορά, θάνατος.
Η βιολογική μας ηλικία υπολογίζεται, όταν αφαιρούμε από το εκάστοτε τρέχον έτος, το έτος της γέννησής μας. Αποτέλεσμα; 25, 37, 43, 56.. Το νούμερο αυτό αποτυπώνει τον αριθμό των χρόνων που υπάρχουμε στη Γη- από τότε που γεννηθήκαμε ως τώρα. Αποτυπώνει αυτό και τίποτε άλλο. Το νούμερο αυτό δεν εμπεριέχει ενδείξεις χαρακτήρα, συναισθήματος, ωριμότητας. Γιατί εδώ, δε μας αφορά η ηλικία που έχει το σώμα. Μας αφορά η ηλικία του μυαλού.
Συχνά, εκπλησσόμαστε όταν συναντούμε παιδιά ή εφήβους που μας φαίνονται εξαιρετικά ώριμοι, ή απογοητευόμαστε όταν, ενίοτε, συναναστρεφόμαστε με ενήλικες που καταλήγουμε να τους χαρακτηρίζουμε ανώριμους, ή «με μυαλό και συμπεριφορά παιδιού»..
Γιατί συμβαίνει αυτό; Γιατί να θεωρούμε a priori, πως ένα ώριμο σώμα, εσωκλείει απαραίτητα έναν «ώριμο» νου;
Η ψυχολογική μας ηλικία είναι εκείνη που καθορίζει το πώς συμπεριφέρεται κάποιος και δεν αποτελεί αναγκαία συνάρτηση της βιολογικής ηλικίας. Η ψυχολογική ηλικία μας έχει να κάνει με τη λογική μας, τις εμπειρίες, το συναίσθημά μας και τη διαχείρισή του. Αφορά στον τρόπο που διαχειριζόμαστε τον εαυτό, τις σκέψεις, τις σχέσεις, τις αποφάσεις μας.
Φανταστείτε για λίγο ένα παιδί, που μεγαλώνει σε μια οικογένεια δημοκρατική, η οποία το ενισχύει, του δίνει ερεθίσματα, το κάνει αυτόνομο. Που το αφήνει να εκφραστεί και να αναπτυχθεί ψυχοσυναισθηματικά, με ενσυναίσθηση, κατανόηση, κίνητρα. Έχουμε, λοιπόν, συνήθως, ένα παιδί που ωριμάζει ψυχολογικά γρηγορότερα από τη χρονολογική του ηλικία. Δε συμπεριφέρεται «παιδιάστικα», αφού διαμορφώνει αυτογνωσία, αυτοέλεγχο, αυτό- επιβολή. Έτσι, ήδη από πολύ τρυφερή ηλικία μπαίνουν οι βάσεις ώστε αυτό το παιδί να μεγαλώνει ώριμα και να μετεξελιχθεί σε έναν ώριμο ενήλικα, με συνειδητές επιλογές ζωής.
Στην αντίπερα όχθη, φανταστείτε ένα παιδί που μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον τρόμου, εγκατάλειψης, σε ένα περιβάλλον ευνουχιστικό, όπου κάθε εκδήλωση συναισθήματος είναι απαγορευμένη. Το παιδί αυτό, αντιμετωπίζεται συχνά ως μικρό, ως ανίδεο, με προτροπές να μην εκφράζεται, να μη μιλά, να μη σκέφτεται. Μια προσωπικότητα που δομείται με τέτοιο τρόπο, κρύβει πάντα μέσα της ένα παιδί πληγωμένο, ανήμπορο, δειλό. Που δεν είναι σίγουρο ποτέ για τις επιλογές του, που κουβαλά τραύματα, που φέρεται παιδιάστικα. Που είναι συναισθηματικά ανώριμο..ακόμη κι αν το σώμα του έχει μεγαλώσει 4, 5, ή 15 χρόνια από τότε που ήταν μικρό παιδί.
Η εξελικτική ψυχολογία εξετάζει θέματα όπως την ανάπτυξή μας μέσα από τη σταδιακή συσσώρευση γνώσεων, τον τρόπο μάθησης και ανάπτυξης μέσω της εμπειρίας, τον τρόπο που δομείται η προσωπικότητά μας, μέσα από το κοινωνικό πλαίσιο και το περιβάλλον.
Πολλοί επιστήμονες έχουν μελετήσει τα στάδια της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης (Erikson, Piaget), συσχετίζοντας άμεσα την ταυτότητα του ατόμου με την τρόπο δομής της προσωπικότητας από τα πρώτα μας χρόνια.
Οφείλουμε σε μεγάλο βαθμό το ποιοι είμαστε, σε αυτούς που μας μεγάλωσαν. Φυσικά, κανένας από εμάς δεν έχει μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον ονειρικό, κανένας δεν είχε αψεγάδιαστους γονείς. Ακόμη και σε ένα ώριμο οικογενειακό περιβάλλον, είναι μάλλον απίθανο να απουσιάζουν εντελώς τα μικροπροβλήματα ή κάποιες αρνητικές λεπτομέρειες, τα οποία στο παιδικό μας μυαλό, με κάποιο τρόπο μεταφράστηκαν και αποτυπώθηκαν κι ενσωματώθηκαν στο «είναι» μας.
Κάπου μέσα μας, κουβαλάμε κάτι λίγο από το παιδί που κάποτε υπήρξαμε- ανώριμο ή όχι. Μια ανάμνηση επίπονη, μια επιθυμία που αγνοήθηκε, ένα συναίσθημα που θάφτηκε, επιζούν μέσα μας, άσχετα από τη βιολογική ωριμότητά μας. Καθορίζουν μικρολεπτομέρειες της συμπεριφοράς μας, ωθώντας κάποιον οικείο, να μας φωνάξει, πως, καμιά φορά, φερόμαστε παιδιάστικα.
Ο χαρακτήρας μας, η συμπεριφορά, η προσωπικότητά μας, οι φόβοι, οι εκφράσεις μας, είναι όλα δομημένα βάσει του παιδιού που υπήρξαμε. Άλλοι, ωριμάζουν πλήρως, άλλοι ποτέ, άλλοι σε κάποιο βαθμό.
Κανείς δεν ευθύνεται για το παιδί που κουβαλά μέσα του.
Κι αν καμιά φορά καταντά κουραστικό, τι να γίνει; Παιδί είναι…
Επιμέλεια: Ηρώ Δημητρίου, Εκπαιδευτικός Π.Ε.