Τον Αύγουστο του 1936, ο θρυλικός αρχιτέκτονας Λε Κορμπυζιέ, μελέτησε τους υπάρχοντες χάρτες της Αντίς Αμπέμπα, τους έσκισε και ξεκίνησε από το μηδέν. Φυσικά δεν είχε επισκεφτεί ποτέ την πρωτεύουσα της Αιθιοπίας, την οποία κατά το παρελθόν κατέλαβαν οι δυνάμεις του ιταλικού δικτάτορα Μπενίτο Μουσολίνι. Αντ ‘αυτού, σκιαγράφησε μια φαντασμαγορία της βιαιότητας και της τάξης, κυριαρχούμενη από λεωφόρους αρκετά πλατιές ώστε να προσγειωθεί μια μοίρα βομβαρδιστικών σε αυτές. Δεν έμοιαζε με μια πόλη για να επισκεφθεί κανείς και ούτε ήταν αυτό που ήθελε να γίνει.
Σε μια επιστολή προς τον Γάλλο πρεσβευτή, ο αρχιτέκτονας υποσχέθηκε μια πόλη με μοντέλα τόσο αυστηρά που κάποιος θα μπορούσε να σκεφτεί ότι η αποικία είναι «ένας χώρος χωρίς υπόσταση στον χρόνο και επομένως χωρίς ιστορία και χωρίς ιδιαίτερο γεωγραφικό νόημα». Αργότερα στο μανιφέστο του, πρότεινε στον Μουσολίνι ότι «η πόλη θα γινόταν η έδρα του».
Ευτυχώς, η ιδέα για έναν φασιστικό «Disneyworld» παρέμεινε στο χαρτί. Ωστόσο, η κεντρική της ιδέα έχει δείξει εξαιρετική αντοχή στον χρόνο, ειδικά μεταξύ της ευρωπαϊκής ελίτ: «οι αφανείς πόλεις της Αφρικής πρέπει να αντικατασταθούν με υπερσύγχρονες, οι οπόιες και θα εκχωρηθούν σε άλλες δυνάμεις, εάν η ήπειρος και οι λαοί της θέλουν να έχουν μέλλον».
Πρόσφατα, η ιδέα επανεμφανίστηκε, αυτή τη φορά όχι ως λύση για τις προκλήσεις της Αφρικής, αλλά για αυτές της Ευρώπης. Ο στόχος, αυτή τη φορά, δεν είναι να επιβληθεί ένα ευρωπαϊκό αποτύπωμα στο πλούσιο σε πόρους έδαφος της ηπείρου. Αντίθετα, είναι το να διασφαλιστεί ότι η Αφρική θα παραμένει μακριά από την Γηραιά Ήπειρο. Η σκέψη είναι ότι μόνο με την αρχιτεκτονική και δομική υποταγή της Αφρικής στην ευρωπαϊκή τάξη, μπορούν να εμποδιστούν οι λαοί της από το να αναζητήσουν καταφύγιο σε ευρωπαϊκά εδάφη.
Το Μπαμακό, η πρωτεύουσα του Μάλι για παράδειγμα, είναι η αφρικανική μητρόπολη που έχει αναπτυχθεί ταχύτερα από οποιαδήποτε στον πλανήτη από το 2006. Σύντομα, μισό δισεκατομμύριο υποσαχάριοι Αφρικανοί θα αποκαλούν τους εαυτούς τους πρωτευουσιάνους. Τα Ηνωμένα Έθνη ισχυρίζονται ότι μέχρι το 2035 οι 10 ταχύτερα αναπτυσσόμενες πόλεις του κόσμου θα βρίσκονται στην Αφρική.
Charter Cities…
Ο Gunter Nooke, ο υπεύθυνος της γερμανικής κυβέρνησης για την Αφρική, προφανώς συμφωνεί. Σε πρόσφατη συνέντευξη στο BBC, πρότεινε οι αφρικανικές χώρες να μισθώσουν τη γη τους με αντάλλαγμα την «ελεύθερη» ανάπτυξη για 50 χρόνια. Σε αυτή τη γη θα μπορέσουν να αναπτυχθούν υπερ-φουτουριστικές πόλεις, είπε. Οι ιδέες του Nooke δεν είναι καθόλου νέες. Το Μονακό, η Σιγκαπούρη και η πόλη του Βατικανού είναι λειτουργικές πόλεις-κράτη και το DNA τους μπορεί να ανιχνευθεί πίσω στην κλασική Καρχηδόνα, τη Ρώμη και την Αθήνα. Στις σημερινές Ηνωμένες Πολιτείες, οι πόλεις δεν υπόκεινται στον γενικό νόμο, αλλά σε ένα ιδρυτικό καταστατικό που τους επιτρέπει ένα μέτρο ελευθερίας διαχείρισης.
Η ιδέα των αναπτυσσόμενων «charter cities» – ή του Αφρικανικού Μονακό εάν θέλετε – διατυπώθηκε για πρώτη φορά από τον οικονομολόγο Paul Romer, που κέρδισε το βραβείο Νόμπελ στα μέσα της δεκαετίας του 2000, και παρουσιάστηκε ως μια ριζοσπαστική ιδέα ενάντια στη φτώχεια. Άποψη του ήταν πως προκειμένου να επιλυθούν τα προβλήματα κακοδιοίκησης και υπερπληθυσμού, που πίστευε ότι ήταν ενδημικά στις φτωχότερες περιοχές του κόσμου, οι χώρες πρέπει να παραχωρήσουν εκτάσεις γης, που θα ονομάζονται «ειδικές ζώνες μεταρρύθμισης» σε τρίτους εγγυητές, που θα μπορούν να είναι ακόμη και πλούσια κράτη, όπως για παράδειγμα η Γερμανία, και στις οποίες θα αναπτυχθούν νέες πόλεις.
Aυτές οι νέες «Startup πόλεις» θα πρέπει να στηθούν με δικούς τους κανόνες παρέχοντας μια αυτοδιοίκηση, σύμφωνα με τον Romer. Οι άνθρωποι θα μπορούν να έρχονται ή να φεύγουν από αυτές κατά βούληση, αρκεί να υπογράφουν συμφωνίες και να συμμορφώνονται με τους κανονισμούς της πόλης, που θα τίθενται από απρόσωπες εταιρικές οντότητες, οι οποίες μπορούν να διαχειρίζονται την πόλη από μακριά.
Η πρόταση του Ρόμερ – που αγκάλιασε τότε μόνο ο πρώην πρόεδρος της Μαδαγασκάρης, Marc Ravalomanana, με καταστροφικές συνέπειες για την πολιτική του καριέρα – οδηγεί όμως σε μια ερώτηση: Ποια είναι η γενεσιουργός ιδέα αυτών των πόλεων; Τι εξυπηρετούν; Σε πρώτο επίπεδο θα εξυπηρετούν την ανάγκη προστασίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης από την «προσφυγική απειλή». Σε ένα δεύτερο επίπεδο πρόκειται για μια αποικιοκρατική κίνηση με στόχο την προώθηση συμφερόντων αλλά και την επιβολή της «τάξης» σε έναν «απείθαρχο κόσμο». Μια τεχνοκρατική ζώνη των ισχυρών για «την ασφάλεια και τον ορθολογισμό» τους.
Ο Λε Κορμπυζιέ έγραψε κάποτε πως το νόημα της αρχιτεκτονικής είναι να θέτει τα πράγματα σε τάξη. «Τι να βάλεις σε τάξη; Τις λειτουργίες και τα αντικείμενα», συμπλήρωσε. Στην περίπτωση αυτή, η «λειτουργία» είναι το τέλος της μετανάστευσης και τα «αντικείμενα» είναι οι ίδιοι οι Αφρικανοί.
Η Αντίς Αμπέμπα υποφέρει ήδη από τις διαιρέσεις της. Μπορεί να έχει τις ιδιωτικές, υπερσύγχρονες και αυτοδιοικούμενες γειτονιές της να ξεπηδούν πίσω από τους φράκτες και το προσωπικό ασφαλείας, αλλά εκεί ζουν οι πανταχού παρούσες «τσέπες» των προνομιούχων. Δεν είναι ξεκάθαρο αν η πραγματοποίηση των ευρωπαϊκών φαντασιώσεων θα κάνει τους Αφρικανούς μετανάστες να εγκαταλείψουν τις ευκαιρίες τους στο εξωτερικό. Δεν είναι επίσης σαφές πώς οι πόλεις αυτές θα είναι σε θέση να διαχειριστούν την αύξηση του πληθυσμού εκτός των ηλεκτρικών περιφράξεων τους. Είναι όμως ξεκάθαρο πως για άλλη μια φορά πως τα δυστοπικά σενάρια ταινιών επιστημονικής φαντασίας δεν περιορίζονται στον κινηματογράφο.