Πρόσφατη μελέτη της BIS/Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών (“A key currency view of global imbalances”, 20/12/2018) δίνει τη δυνατότητα να ερμηνευθεί και να “μετρηθεί” με πραγματικά νομισματικά στοιχεία το πώς και γιατί οι αποφάσεις των μεγάλων κεντρικών τραπεζών, για αντιστροφή των πολιτικών νομισματικής χαλάρωσης, είναι τόσο ισχυρές ώστε να προκαλούν αλλεπάλληλα σοκ και να ανατρέπουν τις ισορροπίες στις διεθνείς αγορές.
Η μελέτη “φωτογραφίζει” τη σχετική ισχύ του δολαρίου, υποστηρίζοντας ότι αυτή (ακόμα και την περίοδο προσέγγισης της κρίσης του 2008-9), έχει να κάνει με το γεγονός ότι το δολάριο ξεπερνά κατά πολύ τα γεωγραφικά όρια της χώρας που είναι υπεύθυνη για την έκδοσή του.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της μελέτης, το δολάριο κυριαρχεί στις διεθνείς συναλλαγές σε ένα ποσοστό που λίγο-πολύ κινείται στο 50% περίπου των διεθνών συναλλαγών και οι οποίες έχουν να κάνουν με μια ζώνη που θα μπορούσε να ονομασθεί “ζώνη του δολαρίου”.
Το μοναδικό νόμισμα με ανάλογης σημασίας χαρακτηριστικά, παρά τη μικρή του ηλικία (έκλεισε 20 χρόνια κυκλοφορίας), είναι το ευρώ, το οποίο όμως κυριαρχεί σε μια ζώνη συναλλαγών λίγο μικρότερη του 50% εκείνης του δολαρίου και με βασικό γεωγραφικό ορίζοντα την Ενωμένη Ευρώπη και τις ζώνες νομισματικής επιρροής της.
Το νομισματικό ισοζύγιο μεταξύ της γεωγραφικής περιοχής “έκδοσης” του νομίσματος και της ευρύτερης ζώνης κυριαρχίας του αποτελεί έναν εξαιρετικά κρίσιμο και καθοριστικό παράγοντα αναταραχών σε διεθνή κλίμακα.
Η μελέτη επισημαίνει ότι τελευταία παρατηρείται μια σημαντική μεταβολή -αλλά όχι τόσο ευρεία ώστε να αλλάξει τα βασικά χαρακτηριστικά- καθώς ορισμένες οικονομίες της Ασίας αρχίζουν να υποκαθιστούν το δολάριο με το κινεζικό νόμισμα στις ολοένα αυξανόμενες συναλλαγές τους με την Κίνα.
Η μεταβολή αυτή, αν και δεν έχει αλλάξει, ούτε φαίνεται άμεσα δυνατό να αλλάξει τις νομισματικές ισορροπίες, εντούτοις επηρεάζει τον συσχετισμό μεταξύ δολαρίου και ευρώ, καθώς μειώνεται η παρουσία του δολαρίου, αλλά όχι εκείνη του ευρώ.
Σε κάθε περίπτωση η νομισματική “συρρίκνωση”, ειδικά του δολαρίου και κατά δεύτερο λόγο του ευρώ, λόγω της απόσυρσης των πολιτικών νομισματικής χαλάρωσης στις ευρύτερες αυτές περιοχές από τις κεντρικές τράπεζες, λειτουργεί σαν μια “κεφαλαιακή άμπωτη” προκαλώντας ισχυρά προβλήματα τόσο στη νομισματική κυκλοφορία όσο και στις αγορές συναλλάγματος, ομολόγων, αλλά και τις χρηματιστηριακές αγορές.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, η κεφαλαιακή άμπωτη έχει δημιουργήσει “μαύρες τρύπες” στις οποίες έχουν απορροφηθεί ολόκληρες οικονομίες, ειδικά αυτές που υποφέρουν από εκτεταμένα ελλείμματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Τέτοιες περιπτώσεις είναι η Αργεντινή, η Ν. Αφρική, η Τουρκία, το Πακιστάν κ.λ.π., οικονομίες που διαμορφώνουν το τοπίο μέσα στο οποίο θα βρεθούν όλες οι αδύναμες από πλευρές ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών χώρες στο άμεσο μέλλον.
Οι ιδιαιτερότητες της ζώνης του ευρώ, στην οποία η δημοσιονομική πολιτική παραμένει σε μεγάλο βαθμό “εθνική”, καθώς και η ανολοκλήρωτη τραπεζική ενοποίηση, είναι πολύ πιθανό να προκαλέσουν διαφορετικές αντιδράσεις, από εκείνες που έχουν προκληθεί λόγω της διακοπής των πολιτικών ποσοτικής χαλάρωσης στη ζώνη του δολαρίου.
Στις ΗΠΑ έχει ήδη προχωρήσει η νομισματική σύσφιξη, όχι μόνο με τη διακοπή του QΕ και την αύξηση των επιτοκίων, αλλά και με την άμεση απόσυρση κεφαλαίων (50 δισ. δολ. μηνιαίως) από την αποεπένδυση των τίτλων που είχαν αγορασθεί από τη Fed.
Στην Ευρώπη μόλις τώρα διακόπηκε το QE και δεν έχει αρχίσει καν η αύξηση επιτοκίων, πολύ περισσότερο δε η αποεπένδυση των 2,6 τρισ. ευρώ των προγραμμάτων ποσοτικής χαλάρωσης.
Τι πρόκειται να συμβεί όταν αυτό αρχίσει να γίνεται; Ποιες θα είναι οι αντιδράσεις των αγορών στη συγχρονισμένη από τις δύο μεγαλύτερες κεντρικές τράπεζες Fed και ECB απόσυρση κεφαλαίων των προγραμμάτων ποσοτικής χαλάρωσης;
Θα συνεχίσουν στη “γραμμή” αυτή οι κεντρικές τράπεζες, αν οι αγορές αρχίσουν -όπως έχει δείξει το τελευταίο τρίμηνο του 2018- να αντιδρούν βίαια πολλαπλασιάζοντας τις “μαύρες τρύπες” που έκαναν την εμφάνισή τους το 2018; Αυτά είναι ερωτήματα στα οποία οι κεντρικοί τραπεζίτες, ειδικά οι κ.κ. Πάουελ και Ντράγκι, θα πρέπει να δώσουν το 2019 κάποιες ενδείξεις για το πώς και τι σκέφτονται να απαντήσουν…
Του Γ. Αγγέλη