Την 1η Ιανουαρίου του 1999, έντεκα χώρες «κλείδωσαν» τις συναλλαγματικές τους ισοτιμίες και δημιούργησαν ένα νέο νόμισμα: το ευρώ. Έπειτα από τρία χρόνια τέθηκαν σε κυκλοφορία ευρώ σε κέρματα και χαρτονομίσματα. Οκτώ επιπλέον χώρες εντάχθηκαν στη νομισματική ένωση τα επόμενα χρόνια και επτά ακόμα θα το κάνουν μόλις εκπληρώσουν τα κριτήρια.
Είκοσι χρόνια αργότερα, το ευρώ είναι ένα επιτυχημένο εγχείρημα με βάση την εξάπλωση του και τη στήριξη που απολαμβάνει. Τα τρία τέταρτα των πολιτών στην ευρωζώνη είναι υπέρ του ευρώ, το υψηλότερο ποσοστό από το 2004, το οποίο φαίνεται να αντιβαίνει στην άνοδο του αντιευρωπαϊκού αισθήματος σε πολλές χώρες.
Ωστόσο, δεν είναι όλα ρόδινα για το ευρώ – όπως αναγνωρίζουν ακόμα και οι πιο ένθερμοι υποστηρικτές του. Η κρίση της περασμένης δεκαετίας αποκάλυψε ελαττώματα στην αρχιτεκτονική του τα οποία προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τα κράτη μέλη. Η μεταρρυθμιστική πορεία είναι αργή – και το χάσμα ανάμεσα στα πλούσια και φτωχά κράτη μέλη παραμένει μεγάλο.
Παγκόσμιο νόμισμα
Το ευρώ έχει γίνει το δεύτερο πιο σημαντικό νόμισμα στον κόσμο. Αντιστοιχεί στο 36% των παγκόσμιων πληρωμών και στο 20% των συναλλαγματικών αποθεμάτων των κεντρικών τραπεζών, πίσω μόνο από το δολάριο. Το χρησιμοποιούν 340 εκατομμύρια άνθρωποι σε 19 χώρες. Επιπλέον 175 εκατομμύρια άνθρωποι εκτός ευρωζώνης είτε το χρησιμοποιούν, είτε έχουν συνδέσει τη συναλλαγματική τους ισοτιμία με αυτό.
Το 38% περίπου του πληθυσμού της ευρωζώνης δεν έχει γνωρίσει άλλο νόμισμα στην ενήλικη ζωή του. Η διαδικασία της νοερής μετατροπής στο προηγούμενο νόμισμα μιας χώρας ανήκει στο παρελθόν.
Σε όλες τις χώρες της ευρωζώνης, η πλειονότητα είναι υπέρ του ευρώ.
Μια ελπιδοφόρα πρώτη δεκαετία
Σε πλήρη ευθυγράμμιση με τις προσδοκίες, η δημιουργία του ευρώ έδωσε ώθηση στις κεφαλαιακές ροές εντός της ευρωζώνης. Οι διασυνοριακές απαιτήσεις των τραπεζών της ευρωζώνης αυξήθηκαν από λιγότερο από €1 τρισ. το 1998 σε περίπου €10 τρισ. το 2008, σύμφωνα με την Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών.
Αναλυτικά στοιχεία από την ΕΚΤ δείχνουν ότι ο διατραπεζικός δανεισμός στην ευρωζώνη ανήλθε περίπου στο ένα τέταρτο του συνολικού δανεισμού μεταξύ τραπεζών το 2008.
Ο τραπεζικός δανεισμός σε επιχειρήσεις σε άλλες χώρες της ευρωζώνης ενισχύθηκε στο υψηλό του 5,3% του συνόλου του τραπεζικού δανεισμού σε επιχειρήσεις το Μάρτιο του 2019. Το εμπόριο εντός της ευρωζώνηςυπερδιπλασιάστηκε ανάμεσα στο 1999 και το 2008, αλλά παραμένει σε μεγάλο βαθμό σταθερό ως μερίδιο του συνολικού εμπορίου, κυρίως λόγω της ανόδου των εμπορικών ροών με την Ασία.
Η κρίση και η πρόκληση της επιβίωσης
Όταν ξέσπασε η κρίση της ευρωζώνης, οι κεφαλαιακές ροές αντιστράφηκαν, καθώς οι αγορές άρχισαν να ανησυχούν για το κατά πόσον θα άρχιζε η διάλυση της ευρωζώνης. «Πολλοί επενδυτές συμπέραναν ότι η μόνη λύση για τις χτυπημένες από την κρίση χώρες ήταν να βγουν από το ευρώ», δήλωσε τον Μάιο ο πρόεδρος της ΕΚΤ, Μάριο Ντράγκι. «Φοβούμενοι τη μετατροπή σε νομίσματα μικρότερης αξίας, οι επενδυτές άρχισαν να ξεπουλάνε εγχώρια στοιχεία ενεργητικού» πρόσθεσε.
Αλλά τα κράτη μέλη της ευρωζώνης έλαβαν διάφορα μέτρα για να παραμείνουν ενωμένα. Το 2010, δημιουργήθηκε το Ευρωπαϊκό Ταμείο Οικονομικής Σταθερότητας (EFSF) ως προσωρινό εργαλείο για την παροχή οικονομικής βοήθειας στην Ιρλανδία, την Πορτογαλία και την Ελλάδα, παρέχοντας συνολικά δάνεια €175 δισ. Στη συνέχεια, χρησιμοποιήθηκε ένα μόνιμο ταμείο διάσωσης με συνολική δυνατότητα δανεισμού €500 δισ., ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (ESM).
Σήμερα: ένα χάσμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών
Η ανάκαμψη έφερε μια κάποια σύγκλιση μεταξύ του πληθωρισμού και των επιτοκίων – αλλά αυτό δεν συνέβη στον ίδιο βαθμό σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο, ειδικά μεταξύ των παλιών μελών του ευρώ. Ο Ντάνιελ Γκρος, διευθυντής του CEPS, μιας ευρωπαϊκής δεξαμενής σκέψης, κατέδειξε σε πρόσφατο άρθρο του πως τα νεότερα μέλη της ευρωζώνης από την κεντρική και ανατολική Ευρώπη καλύπτουν την απόσταση όσον αφορά το κατά κεφαλήν εισόδημα, αλλά «ο Βορράς έχει αποκλίνει από τον Νότο μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης».
Η ίδια απόκλιση μπορεί να παρατηρηθεί σε δείκτες όπως οι πραγματικοί μισθοί, οι επενδύσεις και η παραγωγικότητα. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, την περασμένη χρονιά ένας εργάτης στη Γερμανία ή το Βέλγιο ήταν σε θέση να παράγει περίπου $70 την ώρα: σχεδόν δυο φορές πάνω από την παραγωγικότητα στην Ελλάδα και την Πορτογαλία.
«Χώρες μα χαμηλή αρχική παραγωγικότητα έχουν σταθερά χαμηλότερη συνολική ανάπτυξη της παραγωγικότητας και έχουν βιώσει μεγαλύτερη επιβράδυνση τα τελευταία χρόνια» υποστηρίζει έκθεση του ΔΝΤ για τη σύγκλιση της ευρωζώνης.
Ανολοκλήρωτο εγχείρημα
Από τότε που ιδρύθηκε το ευρώ, τα κράτη μέλη έχουν κάνει πολλά βήματα να βελτιώσουν την αντοχή της ευρωζώνης σε κρίσεις, συμπεριλαμβανομένης και της δημιουργίας μιας τραπεζικής ένωσης και μιας ένωσης κεφαλαιακών αγορών. Αλλά και οι δύο παραμένουν ανολοκλήρωτες.
Η έλλειψη βαθύτερης χρηματοπιστωτικής ενοποίησης αφήνει τις μικρότερες τράπεζες εκτεθειμένες στις εγχώριες οικονομίες και στη μείωση του δανεισμού, υπονομεύοντας τις δυνατότητες ανάκαμψης κατά τη διάρκεια μιας οικονομικής κάμψης.
«Αλλά αν υπάρχουν τράπεζες που λειτουργούν σε όλα τα μέρη της ευρωζώνης, μπορούν να αντισταθμίσουν τις απώλειες σε μια περιοχή με ύφεση από τα κέρδη σε μια άλλη και μπορούν να συνεχίσουν να προσφέρουν πίστωση σε συνετούς δανειστές» ανέφερε ο κ. Ντράγκι τον Μάιο.
Οι προτάσεις των Βρυξελλών για εμβάθυνση της νομισματικής ένωσης της Ευρώπης κυμαίνονται από τη δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ταμείο ως τη θεσμοθέτηση ενός ευρωπαϊκού υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών. Τον Δεκέμβριο η Ε.Ε. συμφώνησε να ενισχύσει τον ESM και να δημιουργήσει έναν προϋπολογισμό της ευρωζώνης, έστω και επί της αρχής. Είναι προάγγελος των αλλαγών που θα συμβούν στο ευρώ τις δύο επόμενες δεκαετίες.
Το σχέδιο για τον προϋπολογισμό «ήταν απειροελάχιστο σε μέγεθος και εντελώς ακατάλληλο», ανέφερε σε σημείωμα ο Έρικ Νίλσεν, επικεφαλής οικονομολόγος της UniCredit. «Αλλά η Ρώμη δεν χτίστηκε σε μια ημέρα και από τη στιγμή που κάνουμε βήματα (έστω και τα μικρότερα δυνατά) προς τη σωστή κατεύθυνση, η ελπίδα παραμένει» τόνισε.
Της Valentina Romei