Κάπου στη Silicon Valley, ένας άντρας ξυπνά νωρίς με την ανατολή του ηλίου. Πίνει ένα φλιτζάνι καφέ και τρώει μια μεγάλη κουταλιά φυτικό βούτυρο. Μετά από δυο ώρες διαλογισμού, θα ξοδέψει χιλιάδες δολάρια σε ενέσεις βλαστοκυττάρων. Ο γιατρός της κλινικής τον διαβεβαιώνει ότι η αφαίρεση βλαστοκυττάρων από το μυελό των οστών και η έγχυση τους σε άλλους ιστούς, θα τους αναζωογονήσει από την κουρασμένη κατάσταση τους. Τον πιστεύει, όπως πιστεύει ότι ο ψεκασμός της νικοτίνης στο στόμα του θα του δώσει τα πλεονεκτήματα ενός τσιγάρου χωρίς τις αρνητικές του παρενέργειες. Τη νύχτα θα πάρει χάπια μελατονίνης και θα φορέσει τα ειδικά μπλε γυαλιά που εμποδίζουν το φως, ώστε να μην διαταραχθεί ο κύκλος του ύπνου του.
Αισθάνεται ικανοποιημένος με τα επιτεύγματα της ημέρας του. Έκανε ένα άλλο μικρό βήμα προς το στόχο του. Μπορεί ο ίδιος να είναι προϊόν του 21ου αιώνα, αλλά κάνει τα πάντα για να ζήσει και στον 23ο. Οι άνθρωποι είχαν σχεδόν από πάντα την εμμονή να ζήσουν για πάντα. Όσοι όμως προσπάθησαν ανά τους καιρούς να φτάσουν την αθανασία έχουν κάτι κοινό: απέτυχαν. Παρολ’αυτά το όνειρο της αιωνιότητας δεν έχει χαθεί. Αντιθέτως, πολλοί είναι αυτοί που δεν μπορούν παρά να ελπίζουν ότι το κλειδί για την αθανασία τους είναι ήδη κρυμμένο στην ολοένα αυξανόμενη ανθρώπινη γνώση.
Η σύγχρονη επιστήμη έχει αναπτύξει μια σειρά από νέους τρόπους βελτίωσης της ζωής και όσοι έχουν την οικονομική και τεχνολογική δυνατότητα υιοθετούν αυτές τις νέες προσεγγίσεις σε μια προσπάθεια να επεκτείνουν το χρόνο που θα παραμείνουν πάνω σε αυτόν τον κόσμο. Κάτι που βέβαια παραμένει στην αφάνεια είναι ότι η σύγχρονη επιστήμη έχει αποκαλύψει επίσης τη σκοτεινότερη πλευρά της επέκτασης της μακροζωίας: τα αναπόφευκτα φυσιολογικά εμπόδια που είναι σαν η φύση να έχει προνοήσει ώστε ο άνθρωπος να μην μπορεί να σπάσει τους κανόνες της.
Μια ουτοπική φαντασίωση
Το 1627, ο Φράνσις Μπέικον έγραφε την «Νέα Ατλαντιδα». Στο ημιτελές μυθιστόρημα του, παρουσιάζει μια κοινωνία όπου η ανθρωπότητα έχει χρησιμοποιήσει την επιστήμη για να πάρει τον έλεγχο του κόσμου της από τη φύση. Για ορισμένους, αυτός ο κόσμος αντιπροσωπεύει μια προοικονομία της επιστημονικής ουτοπίας την οποία επιδιώκουμε στο παρόν. Αλλά ο κόσμος μας, σε αντίθεση με αυτόν του Μπέικον, είναι γεμάτος εγωισμό και απληστία, και πάνω σε αυτά τα δύο γνωρίσματα χτίζεται και η επιδίωξη να πολεμήσουμε κατά της γήρανσης.
Οι αποτυχημένες προσπάθειες για την αθανασία έχουν μακρά ιστορία. Στο Έπος του Γκιλγκαμές, μια από τις παλαιότερες ιστορίες της ανθρωπότητας που χρονολογείται από τον 22ο αιώνα π.Χ., ο πρωταγωνιστής έχει αποστολή να πετύχει την αιώνια ζωή. Μετά από πολλές δοκιμασίες, κάποιος του λέει ότι ένα λουλούδι στον βυθό του ωκεανού θα αποκαταστήσει τη νεότητά του. Και παρά την προειδοποίηση από τους μοναδικούς ανθρώπους που έλαβαν την αθανασία από τους θεούς – ότι η αναζήτησή του θα καταστρέψει τις χαρές της ζωής του – ο Γκιλγκαμές το βρίσκει.
Ο θρίαμβος του όμως δεν θα διαρκέσει για πολύ. Όταν θα χάσει το λουλούδι θα έχει την ίδια μοίρα με όλους τους θνητούς και θα πεθάνει. Η ιστορία του είναι μια παραβολή για τη ματαιότητα της ιδέας του να ξεπεράσουμε το εφήμερο της ύπαρξης μας.
Η ελπίδα για αθανασία ποτέ δεν πεθαίνει
Το κυνήγι της αιώνιας νιότης φαίνεται να είναι αθάνατο ωστόσο, καθώς φτάνει μέχρι τις μέρες μας. Τη δεκαετία του 1930, οι επιστήμονες ξεκίνησαν πειράματα σε αρουραίους για να υποστηρίξουν ότι ο περιορισμός των θερμίδων που λαμβάνουμε, θα μπορούσε να οδηγήσει σε σημαντική αύξηση της διάρκειας ζωής. Πρόκειται για έναν ισχυρισμό που εξακολουθεί να κατέχει ειδικό βάρος για όσους αναζητούν την αθανασία, ακόμη και σήμερα. Παρά τα ευρήματα των επιστημόνων της εποχής όμως, η έρευνα σχετικά με τις διαδικασίες γήρανσης παρέμεινε στην καλύτερη περίπτωση σε μικρή κλίμακα. Αλλά μια επανάσταση ήταν στον ορίζοντα.
Το έτος 1945 ιδρύθηκε η Γεροντολογική Εταιρεία, η οποία δημιούργησε ένα περιοδικό και καλλιέργησε ερευνητικό ενδιαφέρον για το νεοσύστατο αυτό πεδίο. Η δουλειά της θα αποδεικνυόταν χρήσιμη, καθώς στις αρχές της δεκαετίας του 1980 ο σπόρος που είχε σπείρει, άνθισε και άνοιξε την όρεξη για την κατανόηση και τη διερεύνηση του φαινομένου της γήρανσης.
Στη συνέχεια, το 1990, ο Daniel Rudman θα μεταμόρφωνε το πεδίο με τη μελέτη του για την αυξητική ορμόνη. Ο Rudman και η ομάδα του χορήγησαν αυξητική ορμόνη σε 12 υγιείς άντρες ηλικίας 61- 81 χρόνων και τα αποτελέσματα έδειξαν μια χαρακτηριστική βελτίωση της υγείας και την εμφάνισής τους. Κατά μέσο όρο υπήρξε αύξηση της μυϊκής μάζας κατά 8,8%, μείωση του λιπώδους ιστού κατά 14,4% και αύξηση της πυκνότητας των σπονδύλων στο κάτω μέρος της ράχης κατά 1,6%. Είχε αναστραφεί η γήρανση τουλάχιστον μιας δεκαετίας και δημιουργήθηκε ενθουσιασμός. Κάποιοι τότε είπαν ότι βρέθηκε «το ελιξίριο της νεότητας».
Η τρέλα της αυξητικής ορμόνης έχει από τότε περάσει, αλλά ένας σωρός εναλλακτικών συμπληρωματικών θεραπειών πήρε τη θέση της.
Το 2003 που διαβάστηκε το ανθρώπινο Γονιδίωμα, δεν ήταν λίγοι αυτοί που υποστήριξαν ότι περιέχει απαντήσεις για την επίλυση πολλών ασθενειών που σχετίζονται με την ηλικία, μέσω της χαρτογράφησης των γονιδίων που τις προκαλούν. Ωστόσο, η απάντηση στην αποφυγή της φθοράς που έρχεται με την ηλικία παρέμεινε αόριστη.
Τα χρόνια που ακολούθησαν, πολλοί ερευνητές από διάφορους κλάδους αναζήτησαν απαντήσεις: από ειδικούς της υγείας και γιατρούς μέχρι τους σοφούς της πληροφορικής. Το ενδιαφέρον γίνεται όλο και πιο έντονο και πολλοί πλούσιοι «ευεργέτες» έχουν επιδείξει αμέριστη γενναιοδωρία αλλά και επιμονή για να ξεκλειδώσουν την αιωνιότητα.
Μπορεί όμως πραγματικά να γίνει κάτι τέτοιο;
Οι χάκερς του σώματός μας
Υπάρχουν κάποιες «καφετέριες» στο Λος Άντζελες και την Σάντα Μόνικα που διαφέρουν πολύ από τις άλλες και υπόσχονται μια μοναδική εμπειρία… ζωής. Στο εσωτερικό τους θα βρείτε φωτισμό που αλλάζει καθ ‘όλη τη διάρκεια της ημέρας, ηλεκτρομαγνητικές καρέκλες σχεδιασμένες για να αυξάνουν τη ροή αίματος των πελατών και καφέ που σερβίρεται με βούτυρο. Πρόκειται για τα καταστήματα του επιχειρηματία Dave Asprey, που βρίσκονται στην καρδιά του αποκαλούμενου κινήματος του biohacking. Ο Asprey είναι μια γνωστή κι αμφιλεγόμενη φιγούρα που συχνά δηλώνει δημοσίως ότι θα ζήσει έως τα 180 του. Το blog του Asprey είναι γεμάτο με άρθρα και podcasts που περιγράφουν λεπτομερώς τα οφέλη για την υγεία που μπορεί κανείς να επιτύχει με την υιοθέτηση τέτοιων «hacks».
Χωρίς να είναι επιστήμη, το biohacking είναι ένας όρος – ομπρέλα που περιλαμβάνει έναν σωρό υλικού αυτοβοήθειας, μια δόση επιστημονικής αιτιολόγησης κι ένα πασπάλισμα από φιλοσοφία. Οι biohackers κάνουν χρήση συμπληρωμάτων διατροφής, μέχρι και ναρκωτικών και πιστεύουν ότι στρεσάροντας το σώμα τους θα το διατηρήσουν πιο ζωντανό. Σε αντίθεση με πολλές από τις εταιρείες αντι-γήρανσης της Silicon Valley, οι οποίες αποδίδουν σημαντική πίστη στη γενετική ποικιλομορφία που διαδραματίζει βασικό ρόλο στη γήρανση, το biohacking υιοθετεί μια καθαρά επιγενετική προσέγγιση. Κηρύσσει ότι μπορούμε να πετύχουμε μακροζωία απλά αλλάζοντας τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής μας.
Αυτό που ξεχνούν όμως οι θιασώτες του biohacking, είναι η σκοτεινή πλευρά της επέκτασης της ζωής κι ότι ότι κάθε κέρδος έχει το κόστος του. Έρευνες έχουν δείξει ότι μπορούμε να επεκτείνουμε τη ζωή, αλλά το κόστος είναι η αδυναμία να διατηρήσουμε την ικανότητα καταπολέμησης των λοιμώξεων για παράδειγμα. Αν επικεντρωθούμε στο κυτταρικό μας σύστημα υπάρχουν αμέτρητοι παράγοντες που βάζουν τέτοιου είδους εμπόδια είτε όταν στα εργαστήρια προσπαθούν κάποιοι να ελέγξουν την Σταχτοπούτα του τομέα κατά της γήρανσης που είναι η πρωτεϊνη mTOR, είτε τα μιτοχόνδρια μας.
Αθανασία βγαλμένη από την επιστημονική φαντασία
Την ίδια στιγμή, στα όρια μεταξύ της επιστημονικής φαντασίας και της πρωτοποριακής επιστήμης ξεδιπλώνονται συναρπαστικές τεχνολογικές ιδέες που θα μπορούσαν ίσως να ξεκλειδώσουν ένα διαφορετικό είδος αθανασίας. Τι θα μπορούσε να συμβεί αν καταφέραμε να παρακάμψουμε εξ ολοκλήρου τα βιολογικά εμπόδια;
Η εταιρεία Neuralink του δισεκατομμυριούχου Elon Musk βαδίζει ήδη σε αυτό το μετανθρωπιστικό μονοπάτι. Προβλέπει ένα μέλλον όπου οι άνθρωποι θα είναι πολύ πιο στενά συνδεδεμένοι με τις ηλεκτρονικές τους συσκευές από ό, τι σήμερα. Μας καλεί να εργαστούμε για την διεπαφή εγκεφάλου-μηχανής που θα μας ενοποιήσει θεμελιωδώς με την τεχνολογία μας, επιτυγχάνοντας μια πραγματικά συμβιωτική σχέση.
Η έρευνα βρίσκεται ακόμη σε πρώιμα στάδια, αλλά ο τομέας της διεπαφής εγκεφάλου-μηχανής εξελίσσεται με τη μορφή εμφυτευμάτων αυτιών και ματιών που μπορούν να αποκαταστήσουν τις αισθήσεις μας και εμφυτεύματα εγκεφάλου που επιτρέπουν σε άτομα με ειδικές ανάγκες να ελέγχουν από απόσταση τους υπολογιστές και τα ρομπότ. Η Neuralink στοχεύει να κάνει κι ένα βήμα παραπέρα, συνδέοντας μας άψογα με τις ηλεκτρονικές συσκευές, το διαδίκτυο και ακόμη και με άλλους ανθρώπους. Οραματίζεται δηλαδή την τηλεπαθητική επικοινωνία.
Η Neuralink και η τεχνολογία που αναπτύσσει μπορεί να αποτελέσει την πύλη για ένα μετα-ανθρώπινο μέλλον. Οι ερευνητές που τρέχουν αυτά τα πρότζεκτ προσπαθούν να αποκρυπτογραφήσουν και να μεταφράσουν με ακρίβεια τις οργανικές και χημικές νευρωνικές οδούς μας σε ηλεκτρονικά δεδομένα που θα μπορούσαν να σωθούν και να ενσωματωθούν. Σκοπός τους είναι να περάσουν αυτά τα έμβια δεδομένα μέσα σε έναν υπολογιστή, και να καταφέρουμε έτσι να ζούμε για πάντα ως ψηφιακή μνήμη στην οποία θα υπάρχει πρόσβαση μέσω ενός ειδικού λογισμικού.
Αυτό μπορεί να είναι μια ακραία λύση στο ζήτημα του πώς θα ζήσουμε για πάντα, αλλά ήδη επιστήμονες της Silicon Valley οραματίζονται κι εργάζονται για να πετύχουν κάτι που ξεπερνάει και την επιστημονική φαντασία: ένα τεχνητό μυαλό που στεγάζει μια ανθρώπινη προσωπικότητα κι ελέγχει ένα ολόγραμμα που θα μπορεί να ζει για πάντα.
Τι νόημα όμως θα έχει η αθανασία αν απαρνηθούμε το πιο πολύτιμο δώρο της ζωής – το ότι είμαστε άνθρωποι;
Θα μπορούσε ποτέι ένα τεχνητό αντίγραφο μας να είναι στην πραγματικότητα εμείς;