Υπήρξε ιδρυτικό μέλος και δωρητής της Ακαδημίας Αθηνών, καθηγητής του Πολυτεχνείου και αρχιτέκτονας με σπουδαίο έργο, αλλά το όνομά του έμελλε να γίνει γνωστό με την παραλίγο κατεδάφιση μιας πολυκατοικίας που είχε σχεδιάσει το 1935 και είναι διατηρητέα! Ο λόγος για τον Βασίλειο Κουρεμένο, που «συστήθηκε», ακόμα και στους ειδικούς, μετά το 2004 όταν το εμβληματικό κτίριο στον αριθμό 17 στην πεζοδρομημένη Διονυσίου Αρεοπαγίτου απειλήθηκε με μπουλντόζες, γιατί είχε θεωρηθεί τότε ότι εμπόδιζε την «επικοινωνία» του νέου Μουσείου της Ακρόπολης με τον Ιερό Βράχο. Χάρη στην κινητοποίηση σπουδαίων πνευματικών ανθρώπων, εντός αλλά και εκτός συνόρων, ευτυχώς διασώθηκε και συγκαταλέγεται στα στολίδια του μοναδικού πεζόδρομου…
Γεννημένος το 1875 στους Βουλιαράτες της Βορείου Ηπείρου, που τότε ήταν επαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ο Βασίλειος Κουρεμένος ήταν γιος εμπόρου. Ορφάνεψε πολύ νέος και γι’ αυτό τον πήρε κοντά του ένας αδελφός του πατέρα του που ήταν διαπρεπής γιατρός στο Παρίσι και δεν είχε δική του οικογένεια.
Τα αρχικά σχέδια προέβλεπαν σπουδές στην Ιατρική, αλλά γρήγορα άλλαξαν μετά τη φοίτησή του στο Lycee Contorcet, ένα φυτώριο ανθρωπιστικής και φιλελεύθερης παιδείας. Η επιδεξιότητα στο σχέδιο του νεαρού σπουδαστή τον οδήγησε στην περίφημη Beaux Arts, με αποτέλεσμα να χάσει την οικονομική υποστήριξη του θείου του και να αναγκαστεί να δουλέψει από τα 16 του.
Κωνσταντινούπολη, το υποκατάστημα της Τραπέζης Αθηνών |
Αποφοίτησε το 1904 και αμέσως εντάχθηκε στο δυναμικό των αρχιτεκτονικών γραφείων σπουδαίων καθηγητών του, όπου πήρε μέρος σε σημαντικά έργα στη Γαλλία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Το 1922, έπειτα από πενταετή και γόνιμη παραμονή στην Κωνσταντινούπολη, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου ανέλαβε καθηγητής της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Πολυτεχνείου και το 1926 ήταν ένα από τα ιδρυτικά μέλη της Ακαδημίας Αθηνών. Χωρίς να χάσει την επαφή του με το Παρίσι, το 1930 έγινε μέλος της γαλλικής σημερινής Ακαδημίας της Αρχιτεκτονικής.
Η παρουσία του στη σημαντική έδρα Αρχιτεκτονικών Συνθέσεων του Πολυτεχνείου δεν ήταν ανέφελη και έληξε γρήγορα το 1928, όταν ήρθε αντιμέτωπος με συντηρητικούς καθηγητές που διαφωνούσαν με τον φιλελεύθερο τρόπο διδασκαλίας του. Το ανήσυχο πνεύμα του τον οδήγησε να χωροθετήσει το μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη στη σκιά της Ακρόπολης, αμφισβητώντας την κυρίαρχη αντίληψη που είχε επιλέξει τη θέση του μπροστά στα τότε ανάκτορα.
Η ευρύτερη περιοχή της Ακρόπολης ασκούσε μεγάλη επιρροή στον Βασίλειο Κουρεμένο, που σχεδίασε δύο πολυκατοικίες στη Δ. Αρεοπαγίτου και άλλες δύο σε γειτονικούς δρόμους. Την υπογραφή του φέρουν πολυκατοικίες στο κέντρο της πρωτεύουσας και μονοκατοικίες, ενώ σπουδαία είναι η δουλειά του σε ταφικά μνημεία επωνύμων που θαυμάζουμε στο Α’ Νεκροταφείο.
Δραστηριοποιήθηκε επίσης στη Θεσσαλονίκη, καθώς και σε δυναμικά κέντρα της εποχής, ανάμεσά τους το Αγρίνιο, η Δημητσάνα και η Χίος. Εργα του, εκτός από το Παρίσι, υπάρχουν στο Δουβλίνο, τις ΗΠΑ, την Κωνσταντινούπολη και άλλες πόλεις της τότε ελληνικής Ανατολικής Θράκης.
Με τη διαθήκη του, που δημοσιοποιήθηκε μετά τον θάνατό του το 1957, άφησε την ιδιόκτητη πολυκατοικία, επίσης στην οδό Δ. Αρεοπαγίτου 37, στην Ακαδημία Αθηνών και την ακίνητη περιουσία του στο Παρίσι στον αντίστοιχο γαλλικό φορέα, με σκοπό να ενισχυθούν νέοι που θέλουν να σπουδάσουν αρχιτεκτονική ή άλλες τέχνες.
Η περιπέτεια της πολυκατοικίας στη Δ. Αρεοπαγίτου 17 είχε παράπλευρες… ωφέλειες καθώς ευαισθητοποίησε την Ακαδημία και ασχολήθηκε με το παραγνωρισμένο έργο του, που σταχυολογείται σε έναν πολυτελή τόμο και διακινείται μέσω των εκδόσεων Καπόν.
«Ο Κουρεμένος ανήκει στους πλέον καταρτισμένους και διεθνώς αναγνωρισμένους Ελληνες αρχιτέκτονες της εποχής του», επισημαίνει στον πρόλογο του βιβλίου ο Νίκος Βαλσαμάκης, που έχει εκλεγεί στην έδρα της Αρχιτεκτονικής του ανώτατου πνευματικού ιδρύματος της χώρας. «Το έργο του έμεινε ουσιαστικά άγνωστο όχι μόνο στο ευρύτερο κοινό, αλλά και στους ειδικούς», σημειώνει και προσθέτει: «Η αξία του όμως επιβεβαιώνεται από την αντοχή του στον χρόνο».
Η έκδοση της Ακαδημίας Αθηνών |
Την έρευνα του έργου του Βασ. Κουρεμένου ανέλαβε η ομότιμη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών Ελένη Φεσσά-Εμμανουήλ, η οποία έχει στο ενεργητικό της πολλά βιβλία για την ιστορία της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής και μονογραφίες σπουδαίων δημιουργών του Μεσοπόλεμου.
Στις 600 σελίδες της έκδοσης της Ακαδημίας αποτυπώνονται 35 επιλεγμένα έργα του Κουρεμένου, ανάμεσά τους έξι πολυκατοικίες, επτά μονοκατοικίες, τράπεζες, εμπορικά κτίρια, ταφικά μνημεία, καθώς και ανεκτέλεστες μελέτες, όπως αυτή για τον σιδηροδρομικό σταθμό της Θεσσαλονίκης. Εχει ενδιαφέρον η ενότητα που τα συνδέει με την πολιτική αλλά και την αρχιτεκτονική ταυτότητα της εποχής κατασκευής τους.
Η συγγραφέας στέκεται με σεβασμό απέναντι στον κοσμοπολίτη αρχιτέκτονα και παρατηρεί ότι το έργο του παρέμεινε υποτιμημένο για τρεις λόγους: τη μεγάλη διασπορά του που ξεπέρασε τα ελληνικά σύνορα, την απώλεια σημαντικού μέρους των σχεδίων και κυρίως την προκατάληψη κάποιων καθηγητών του Πολυτεχνείου απέναντι στις αρχές και τη φιλοσοφία της γαλλικής Ecole des Beaux Arts.
Επιμέλεια: Χαρά Τζαναβάρα