Κι ενώ μπορεί να πιστεύουμε ότι οι χαμαιλέοντες μπορούν να μεταμορφωθούν και να πάρουν οποιοδήποτε χρώμα, κάτι τέτοιο δεν ισχύει – τουλάχιστον όχι σε αυτό το βαθμό. «Οι άνθρωποι πιστεύουν ότι αν βάλεις ένα χαμαιλέοντα πάνω σε μια σκακιέρα, για να κρυφτεί θα πάρει το ίδιο μοτίβο ή χρώμα, αλλά αυτό φυσικά δεν ευσταθεί», λέει ο Μισέλ Μιλίνκοβιτς, γενετιστής στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης.
Παρόλα αυτά, οι δεξιότητες «μεταμόρφωσης» των εν λόγω ερπετών είναι από τις καλύτερες και πιο περίπλοκες στη φύση.
Πώς αλλάζουν χρώμα οι χαμαιλέοντες;
«Οι χαμαιλέοντες είναι συχνά σχεδόν αδύνατο να εντοπιστούν», σύμφωνα με τον Μιλίκοβιτς, «κι αυτό συμβαίνει γιατί πρόκειται για ένα εντελώς ανυπεράσπιστο είδος. Το δάγκωμά τους δεν καραδοκεί κινδύνους, το δέρμα τους δεν είναι γεμάτο δηλητήριο, και δεν μπορούν να κινηθούν γρήγορα. Η μόνη τακτική τους για να αποφύγουν τους εχθρούς τους είναι να αλλάξουν χρώμα στο δέρμα τους και να γίνουν ένα με το περιβάλλον. Στην ουσία, οι χαμαιλέοντες όταν χρειάζεται να… αλλάξουν χρώμα, «το μόνο που κάνουν είναι να ρυθμίζουν τη φωτεινότητα στο δέρμα τους», δηλώνει ο Ντέβι Στιούαρτ, εξελικτικός βιολόγος στο Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης.
Όταν υπάρχει λιγότερο φως, όπως σε ένα δέντρο βαθιά μέσα σε ένα δάσος της Μαδαγασκάρης, τα κύτταρα του ερπετού «πλημμυρίζουν» με μελανίνη, οπότε το χρώμα του γίνεται πιο σκούρο και έτσι καμουφλάρεται.
Με άλλα λόγια, οι χαμαιλέοντες μπορούν, στην πραγματικότητα, να αλλάξουν το χρώμα του δέρματός τους για να ταιριάξουν με το περιβάλλον τους, αλλά μέσα από μια περιορισμένη γκάμα χρωμάτων, η οποία έχει σχέση με τις μεταβολές που συμβαίνουν στο σώμα τους και στα κύτταρά τους.
Γιατί αλλάζουν χρώμα;
Αφενός, οι χαμαιλέοντες αλλάζουν χρώμα, γιατί, όπως σχολιάσαμε και παραπάνω, είναι ο μοναδικός τρόπος να προστατευτούν από τους θηρευτές τους. Ωστόσο, και η διαδικασία του ζευγαρώματός τους έχει να κάνει με τις αλλαγές του χρώματος στο δέρμα τους. Κι ενώ στην πρώτη περίπτωση τους εξυπηρετεί να γίνουν ένα με το περιβάλλον τους, στη δεύτερη τα χρώματα που θα δει κανείς στο δέρμα τους συνήθως έρχονται σε αντίθεση με το γύρω περιβάλλον.
Όταν μπροστά σε δυο αρσενικούς χαμαιλέοντες εμφανιστεί ένα θηλυκός, τότε τα αρσενικά θα πάρουν έντονα χρώματα στην προσπάθειά τους να «σαγηνεύσουν» το θηλυκό. Το ασθενέστερο αρσενικό, που είναι συχνά μικρότερο και πιο αχνά χρωματισμένο, θα παραδεχτεί την ήττα του χάνοντας το πιο έντονο χρώμα του, πράγμα που δείχνει ότι δεν θέλει να πολεμήσει άλλο. Ή ίσως δοκιμάσει μια άλλη τακτική. Έρευνες έχουν δείξει ότι κάποιοι αρσενικοί χαμαιλέοντες θα χρησιμοποιήσουν το χρώμα τους για να μιμηθούν τα θηλυκά, γεγονός που τους επιτρέπει να ξεγλιστρήσουν από άλλα αρσενικά χωρίς την απειλή του ανταγωνισμού.
Τα θηλυκά θα αντιδράσουν στο κάλεσμα των αρσενικών, ανάλογα με το εάν είναι διαθέσιμα ή όχι», λέει ο Μιλίνκοβιτς. Αν το θηλυκό έχει ήδη γονιμοποιηθεί από κάποιο άλλο αρσενικό, «τότε θα γίνει πολύ σκοτεινό και πολύ επιθετικό». Εάν το θηλυκό, από την άλλη, είναι διαθέσιμο θα διατηρήσει το χρώμα του σε αποχρώσεις του καφέ και του πράσινου, όπως είναι το φυσιολογικό του.
Το μεταβαλλόμενο χρώμα του χαμαιλέοντα μπορεί να εξυπηρετήσει σε μια ακόμα λειτουργία: να διατηρήσουν τη θερμοκρασία του σώματός τους σταθερή. Αυτό το χαρακτηριστικό είναι ευρέως διαδεδομένο μεταξύ των σαυρών, και σύμφωνα με έρευνες ισχύει και για τους χαμαιλέοντες.
Τα συγκεκριμένα ερπετά δεν μπορούν να διατηρήσουν τη θερμότητα που παράγεται από το μεταβολισμό τους. Αντ’ αυτού, πρέπει να ζεσταθούν χρησιμοποιώντας τον ήλιο. Τα πιο σκούρα χρώματα απορροφούν περισσότερο φως, άρα και θερμότητα. Οι χαμαιλέοντες έχουν επομένως την τάση να σκαρφαλώνουν σε βράχους ή κορμούς δέντρων με σκούρα χρώματα και να παράγουν μεγαλύτερες ποσότητες μελανίνης, για να πάρουν κι αυτοί αντίστοιχο χρώμα και να απορροφήσουν μεγαλύτερη θερμότητα.
Η ικανότητα αλλαγής του χρώματος του χαμαιλέοντα είναι εν ολίγοις ένα… ταλέντο που ικανοποιεί ένα ευρύ φάσμα των αναγκών του.