Στον ένα χρόνο που έχει περάσει από τότε που οι Ηνωμένες Πολιτείες αποχώρησαν από την πυρηνική συμφωνία με το Ιράν, η Τεχεράνη έχει κάνει αυτό που ο πρόεδρος Χασάν Ρουχανί αποκαλεί «στρατηγική υπομονή». Όμως φαίνεται πως αυτή τελειώνει…
Την περασμένη Τετάρτη, ο Ρουχανί ανακοίνωσε ότι το Ιράν θα πάψει να εφαρμόζει ορισμένες από τις διατάξεις της συμφωνίας. Ο στόχος του Ιράν όμως δεν είναι να αποχωρήσει από τη συμφωνία, αλλά να δείξει στις ευρωπαϊκές χώρες που την έχουν υπογράψει ότι δεν μπορούν να παρακολουθούν αδιάφορες την Ουάσινγκτον να επιβάλλει κυρώσεις και να ασκεί πίεση στην Τεχεράνη.
Η πυρηνική συμφωνία, όπως οι περισσότερες διεθνείς συμφωνίες, είναι κάθε άλλο παρά τέλεια, οι περισσότερες χώρες του κόσμου όμως τη θεωρούν κρίσιμη για την περιφερειακή σταθερότητα και τη διεθνή ασφάλεια, εξ ου και έχουν προσπαθήσει να την κρατήσουν ζωντανή μπροστά στις προσπάθειες των Ηνωμένων Πολιτειών να την καταστρέψουν.
Ο Ρουχανί στέλνει στην Ευρώπη ένα σαφές μήνυμα: αν το Ιράν δεν αποκομίσει κανένα όφελος από τη συμμετοχή του στη συμφωνία, δεν θα αποκομίσει ούτε η Ευρώπη. Αυτός είναι ο λόγος που το Ιράν ανακοίνωσε ότι θα διατηρήσει το πλεόνασμα εμπλουτισμένου ουρανίου και βαρέος ύδατος – που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στην κατασκευή πυρηνικών όπλων – αντί να το πουλήσει σε άλλες χώρες, όπως προβλέπεται από τη συμφωνία.
Ο Ρουχανί δίνει επίσης προθεσμία 60 ημερών στους Ευρωπαίους για να λάβουν μέτρα για την ενίσχυση της ιρανικής οικονομίας που έχει πληγεί από τις αμερικανικές κυρώσεις. Σε αντίθετη περίπτωση, είπε, η χώρα του θα λάβει κι άλλα μέτρα που θα παραβιάζουν τη συμφωνία και στο τέλος θα αποχωρήσει από αυτήν.
Μπορεί λοιπόν η Ευρώπη να σώσει τη συμφωνία με το Ιράν; Πολλοί πολιτικοί από τις Βρυξέλλες ως το Λονδίνο και το Βερολίνο θέλουν κάτι τέτοιο, αλλά δεν θα είναι εύκολο. Η Ευρώπη είναι παγιδευμένη. Τον τελευταίο χρόνο, η κυβέρνηση Τραμπ έχει επαναφέρει τις κυρώσεις που είχαν αρθεί με βάση τη συμφωνία και έχει επιβάλει καινούργιες. Αν οι Ευρωπαίοι τις αγνοήσουν, θα βρεθούν ενώπιον της οργής της μεγαλύτερης οικονομίας του κόσμου και μπορεί να χάσουν την πρόσβαση στις αμερικανικές αγορές. Αν πάλι σταματήσουν τις συναλλαγές με το Ιράν, η Τεχεράνη θα χάσει κάθε κίνητρο για να παραμείνει στη συμφωνία – μια συμφωνία που η Ευρώπη θεωρεί ζωτική για τα συμφέροντά της.
Υπάρχει πάντως διέξοδος. Ο Ρουχανί δεν περιμένει από την Ευρώπη να λύσει όλα τα οικονομικά προβλήματα της χώρας του. Αυτό που ζητά από τους Ευρωπαίους είναι να επιστρέψουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων ώστε να βρεθεί ένας τρόπος συνέχισης των οικονομικών σχέσεων χωρίς τους Αμερικανούς.
Αυτό σημαίνει ότι η Ευρώπη μπορεί να κάνει μικρά, αλλά συμβολικά σημαντικά βήματα για να δείξει στους Ιρανούς ότι θέλει να παραμείνει ζωντανή η συμφωνία. Πρώτον, να θέσει σε λειτουργία έναν νέο οικονομικό μηχανισμό που επιτρέπει σε ευρωπαϊκές εταιρείες να εξάγουν προϊόντα στο Ιράν χωρίς να παραβιάζουν τις αμερικανικές κυρώσεις. Παρόλο που το εύρος αυτού του μηχανισμού θα είναι στην αρχή περιορισμένο, και θα αφορά κυρίως τρόφιμα και φάρμακα, η δημιουργία του θα αποτελέσει ένα σημαντικό οικονομικό σωσίβιο για το Ιράν και θα δείξει ότι υπάρχει διάθεση συνεργασίας.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν προειδοποιήσει ότι αυτός ο μηχανισμός ενδέχεται να μην ανταποκρίνεται στους διεθνείς κανόνες για το ξέπλυμα χρήματος και μπορεί να οδηγήσει σε κυρώσεις εναντίον αυτών που τον χρησιμοποιούν. Η Ευρώπη όμως ελπίζει να ξεπεράσει αυτό το εμπόριο πιέζοντας τους Ιρανούς να ανταποκριθούν στους διεθνείς κανόνες μέσα στις επόμενες 60 ημέρες.
Οι Ευρωπαίοι μπορούν επίσης να κλιμακώσουν τις προσπάθειές τους για την αποτροπή της έντασης μεταξύ Τεχεράνης και Ουάσινγκτον. Έχουν με το μέρος τους έναν σημαντικό παράγοντα: πως ούτε η Τεχεράνη θέλει την κατάρρευση της συμφωνίας. Η συμφωνία είναι το μοναδικό επίτευγμα του Ρουχανί, ο οποίος θέλει η κληρονομιά του να είναι η ένταξη του Ιράν στην παγκόσμια οικονομία. Ο ιρανός πρόεδρος δέχεται όμως σφοδρή κριτική από τους εγχώριους επικριτές του. Με το μήνυμα που έστειλε στην Ευρώπη αγοράζει λίγο χρόνο. Εναπόκειται τώρα στην Ευρώπη να αποφασίσει την πολιτική της.
(*) Η Αριάν Ταμπαταμπάι είναι πολιτική επιστήμονας στο RAND Corporation και συγγραφέας του βιβλίου «Τριπλός Αξονας: Οι Σχέσεις του Ιράν με τη Ρωσία και την Κίνα»
The New York Times / Μετάφραση: ΑΠΕ – ΜΠΕ