Μνήμες από τη μεγαλύτερη αεροπορική τραγωδία όλων των εποχών, η οποία στοίχισε τη ζωή σε 583 αθώες ψυχές το 1977, έφερε το πρόσφατο αεροπορικό δυστύχημα στην Μόσχα με τους 41 νεκρούς.
Το θέαμα από το Soukhoi Superjet 100 της Aeroflot που τυλίχθηκε στις φλόγες θύμισε στους παλαιότερους τα φλεγόμενα Βoeing των εταιρειών KLM και Pan American τα οποία συγκρούστηκαν στο αεροδιάδρομο της Τενερίφης, στα Κανάρια Νησιά της Ισπανίας, μετατρέποντάς τα σε «τάφο» εκατοντάδων επιβατών.
Η τραγωδία του 1977 – σύμφωνα με όσα προέκυψαν από τις έρευνες της εποχής – οφείλεται σε μια αλληλουχία τραγικών περιστατικών.
Έκρηξη βόμβας
Όλα ξεκίνησαν στις 1:15 μ.μ. της 27ης Μαρτίου της χρονιάς εκείνης όταν σημειώθηκε έκρηξη βόμβας στο αεροδρόμιο του Γκραν Κανάριας, του μεγαλύτερου νησιού του συμπλέγματος των Καναρίων Νήσων, που βρίσκονται στ’ ανοιχτά της βορειοδυτικής Αφρικής, ανήκουν στην Ισπανία και αποτελούν δημοφιλή τουριστικό προορισμό.
Τη βόμβα είχαν τοποθετήσει μέλη της αυτονομιστικής οργάνωσης «Ένοπλες Ομάδες των (ιθαγενών) Γουάντσε» (Fuerzas Armadas Guanches) και η έκρηξη προκάλεσε τον τραυματισμό ενός ατόμου.
Οι αρχές διέκοψαν αμέσως τη λειτουργία του αεροδρομίου και διοχέτευσαν την εναέρια κυκλοφορία στο αεροδρόμιο «Λος Ροντέος» του γειτονικού νησιού της Τενερίφης.
«Μποτιλιάρισμα» στο αεροδρόμιο
Σύντομα, παρατηρήθηκε το αδιαχώρητο από τα σταθμευμένα αεροπλάνα, προκαλώντας “πονοκέφαλο” στον πύργο ελέγχου του αεροδρομίου.
Και σαν να μην έφτανε αυτό, μία μεγάλης έκτασης πυκνή ομίχλη κάλυψε κάθε σπιθαμή.
Ανάμεσα στα πολλά παρκαρισμένα αεροπλάνα ήταν και τα δύο μοιραία Μπόινγκ 747.
Το ένα ανήκε στην αμερικανική εταιρεία Pan American και εκτελούσε την πτήση 1736 «Λος Άντζελες – Νέα Υόρκη – Γκραν Κανάρια» με 380 επιβάτες και 16μελές πλήρωμα και το άλλο στην ολλανδική KLM. Εκτελούσε την πτήση 4085 «Άμστερνταμ – Γκραν Κανάρια» με 234 επιβάτες και 14μελές πλήρωμα.
Όταν γύρω στις 5 το απόγευμα άνοιξε το αεροδρόμιο της Γκραν Κανάρια, ο πύργος ελέγχου του αεροδρομίου της Τενερίφης άρχισε να δίνει εντολές για τη σταδιακή αναχώρηση των αεροσκαφών.
Η ομίχλη, όμως, παρέμεινε πυκνή και η ορατότητα στο διάδρομο αρκετά χαμηλή. Ελλείψει επίγειου ραντάρ, η επικοινωνία μεταξύ πύργου ελέγχου και αεροσκαφών γινόταν δια ασυρμάτου.
Μία σειρά παρανοήσεων έφεραν τα δύο Μπόινγκ αντιμέτωπα στο διάδρομο απογείωσης.
Λάθη πιλότων
Όταν άνοιξε τελικά το αεροδρόμιο Λας Πάλμας, οι συνθήκες στην Τενερίφη είχαν αρχίσει να γίνονται ιδιαίτερα επικίνδυνες εξαιτίας της χαμηλής νέφωσης.
Χωρίς ραντάρ εδάφους, ο πύργος ελέγχου ήταν ήδη σχεδόν ανύμπορος να αποσυμφορήσει το αεροδρόμιο και να εξυπηρετήσει όλες τις πτήσεις.
Αυτό ήταν – σύμφωνα με τις έρευνες – και το κομβικό σημείο από το όποιο ξεκίνησε η αλληλουχία των λαθών.
Ο ρόλος του Πύργου ελέγχου
Ύστερα από μια τραγική απόφαση του υπευθύνου στον πύργο ελέγχου, τα δύο μοιραία αεροσκάφη πήραν εντολή να τροχοδρομήσουν συγχρόνως στον κεντρικό αεροδιάδρομο, αρχικά στην ίδια κατεύθυνση το ένα πίσω από το άλλο και αργότερα αντίθετα.
Η ιδέα ήταν ότι μέχρι το 747 της KLM να πάρει θέση για απογείωση, το 747 της Pan American θα μπορούσε να μπει σε βοηθητικό διάδρομο.
Η αρχή του τέλους
Οι ελεγκτές δίνουν στο ολλανδικό Boeing οδηγία να κατευθυνθεί στο τέλος του ενεργού διαδρόμου και να τροχοδρομήσει μέχρι το άλλο άκρο, όπου θα κάνει αναστροφή περιμένοντας να πάρει εντολή για να απογειωθεί. Κανονικά, τα αεροσκάφη που παίρνουν σειρά για απογείωση κινούνται σε έναν εσωτερικό διάδρομο έως την αφετηρία, αλλά τώρα αυτός ο δευτερεύων διάδρομος είναι φρακαρισμένος από παρκαρισμένα αεροπλάνα.
Η ίδια οδηγία – τροχοδρόμηση στον ενεργό διάδρομο, προς την «αφετηρία» του – δίνεται και στην Pan Am 1736 λίγα δευτερόλεπτα αργότερα, με τη διαφορά ότι το αμερικανικό αεροσκάφος πρέπει να ελευθερώσει το διάδρομο στην έξοδο 3, ώστε να μπορέσει να απογειωθεί η KLM.
Ο Αμερικανός πιλότος ζητά να παραμείνει εκτός ενεργού διαδρόμου, μέχρι να απογειωθεί το άλλο αεροσκάφος. Όμως ο συγκυβερνήτης του μιλά με τον πύργο ελέγχου και δεν τον ακούει, ώστε να ζητήσει τη σχετική άδεια. Ο κυβερνήτης δεν επιμένει και το 747 της Pan Am μπαίνει στον ενεργό διάδρομο, ακολουθώντας το αεροσκάφος της KLM, ενώ η ορατότητα χειροτερεύει συνεχώς και τα φώτα εδάφους που σηματοδοτούν την κεντρική γραμμή του διαδρόμου είναι εκτός λειτουργίας.
Περίπου την ίδια ώρα, το αεροσκάφος της KLM ολοκληρώνει την αναστροφή του και ο πιλότος αρχίζει να αυξάνει την ισχύ των κινητήρων. Ο συγκυβερνήτης καλεί τον πύργο και ζητά άδεια για την πορεία τους μετά την απογείωση. Ο ελεγκτής του δίνει τις οδηγίες κατεύθυνσης. Ο πιλότος ακούγεται τότε να λέει: «Φεύγουμε!».
Η φράση του, όμως, δεν λέγεται στον ασύρματο – απευθύνεται μόνο στο πλήρωμα – κι έτσι δεν δίνει σήμα συναγερμού ούτε στον πύργο, αλλά ούτε και στο κόκπιτ της Pan Am που είναι συντονισμένο στην ίδια συχνότητα επικοινωνίας και τροχοδρομεί ακόμη στον κύριο διάδρομο.
Ο συγκυβερνήτης ανακοινώνει στον πύργο ότι ξεκινά η απογείωση. Ο ελεγκτής σαστίζει, αλλά δεν πιστεύει ότι ένας πιλότος θα μπορούσε ποτέ να ξεκινήσει χωρίς να του έχει δοθεί άδεια και θεωρεί (σύμφωνα με όσα είπε στη συνέχεια) ότι αυτό που ειπώθηκε είναι πως το αεροπλάνο είναι ακίνητο, σε θέση απογείωσης: «ΟΚ… μείνετε έτοιμοι για την απογείωση. Θα σας καλέσω».
Οι λέξεις του αυτές, όμως, που θα αποσοβούσαν την τραγωδία, δεν ακούγονται ποτέ στο πιλοτήριο της KLM. Ακούγεται μόνο το «ΟΚ», δίνοντας στο πλήρωμα την εντύπωση ότι ο πύργος παρέχει άδεια απογείωσης.
Αμέσως μετά το «ΟΚ», το πλήρωμα της Pan Am φωνάζει στον ασύρματο: «Όχι, βρισκόμαστε ακόμη στον κύριο διάδρομο».
Όμως η φράση συμπίπτει με την εντολή του πύργου προς την KLM: «Μείνετε έτοιμοι για την απογείωση. Θα σας καλέσω», με συνέπεια να παραχθεί ένα σφύριγμα που εμποδίζει τα μηνύματα να ακουστούν από τους αποδέκτες τους.
Έπειτα από δύο δευτερόλεπτα – κι ενώ το jumbo της KLM αναπτύσσει συνεχώς ταχύτητα – ο πύργος ζητάει από την Pan Am μόλις εκκενώσει το διάδρομο να το αναφέρει.
Ξαφνικά, μέσα από την ομίχλη, προβάλλουν τα φώτα του ολλανδικού 747, όλο και πιο φωτεινά.
Ο αμερικανός πιλότος βλέποντας το αεροπλάνο να έρχεται πάνω τους κάνει μια ύστατη απόπειρα να στρίψει αριστερά το τεράστιο αεροσκάφος, βγάζοντας το στο γρασίδι, ενώ ο άλλος πιλότος βλέποντας μπροστά του το jumbo, βγάζει μια κραυγή κι επιχειρεί απεγνωσμένα να απογειωθεί.
Το ρύγχος του αεροπλάνου ανορθώνεται, όμως η ουρά του σέρνεται στο διάδρομο. Τελικά σηκώνεται μερικά μέτρα πάνω από το έδαφος, το εμπρός τμήμα της ατράκτου περνά ξυστά πάνω από το άλλο αεροσκάφος, αλλά οι κινητήρες του ξηλώνουν την οροφή του αμερικανικού 747.
Τα δύο αεροπλάνα μετά τη σύγκρουση αναφλέγονται. Από τους 248 επιβάτες της πτήσης 4805 δεν διασώζεται κανείς, ενώ από το 747 της Pan Am επιζούν τελικά 61 άνθρωποι σε σύνολο 396.
Το απόλυτο χάος
Όταν έφτασαν τα σωστικά συνεργεία το μόνο που βρήκαν ήταν μια άμορφη μάζα από φλεγόμενα συντρίμμια.
Την ίδια στιγμή, μέσα στην πυκνή ομίχλη, σαστισμένοι από τον πανικό, δεν κατάλαβαν άμεσα ότι μερικές εκατοντάδες μέτρα παραπέρα βρισκόταν το 747 της Pan American. Εκεί επικρατούσε το απόλυτο χάος.
Το μεγαλύτερο μέρος της καμπίνας των επιβατών είχε συνθλιβεί. Η φωτιά, ο καπνός και τα πυρακτωμένα θραύσματα από τα πτερύγια των κινητήρων, που ήταν ακόμα σε λειτουργία, έπαιρναν τη μία ζωή μετά την άλλη.
Όσοι από θαύμα επέζησαν έπρεπε να διασχίσουν μια εμπόλεμη κυριολεκτικά ζώνη προς τη σωτηρία.
Αμφισβητούνται τα αίτια της τραγωδίας
Αν και τα αίτια της τραγωδίας στην Τενερίφη αμφισβητούνται από τις εμπλεκόμενες χώρες (ΗΠΑ, Ολλανδία, Ισπανία), είναι ευρέως αποδεκτό ότι η συγκυρία των καιρικών συνθηκών, η έλλειψη ραντάρ σε συνδυασμό πάντα με τα λάθη του πιλότου της KLM και όχι το μέγεθος του αεροδρομίου είναι οι κύριοι λόγοι που την προκάλεσαν.
Σήμερα το αεροδρόμιο έχει μετονομαστεί σε Βόρειο Αεροδρόμιο της Τενερίφης.
Να σημειωθεί επίσης ότι η αεροπορική τραγωδία της Τενερίφης είχε ως αποτέλεσμα τη λήψη μιας σειράς μέτρων από τον ICAO για την αποφυγή παρόμοιων περιστατικών στο μέλλον.
Τα πιο σημαντικά ήταν η καθιέρωση τυποποιημένης φρασεολογίας μεταξύ πύργου ελέγχου και κυβερνήτη του αεροσκάφους, ώστε να αποφεύγονται οι όποιες παρανοήσεις και η άμβλυνση της παντοκρατορίας του κυβερνήτη στο αεροσκάφος.
Τα μέλη του πληρώματος ενθαρρύνονται να εκφράζουν τις αντιρρήσεις τους προς τον κυβερνήτη, όσον αφορά θέματα ασφάλειας της πτήσης και αυτός οφείλει να παίρνει τις όποιες αποφάσεις, αφού λάβει υπόψη του τις παρατηρήσεις των υφισταμένων του.