H τελετουργία του γαλλογερμανικού άξονα με τις συχνές συναντήσεις κορυφής των ηγετών των δύο χωρών, οι κοινές συνεδριάσεις των δύο υπουργικών συμβουλίων, οι επετειακοί πανηγυρισμοί για την υπογραφή της Συνθήκης των Ηλυσίων τον Ιανουάριο του 1963 από τους Ντε Γκολ και Αντενάουερ, δεν μπορούν να κρύψουν τη σκληρή πραγματικότητα:
Πρώτον, δεν υπάρχει πια δυναμική αναζήτησης μιας γαλλογερμανικής σύνθεσης για την εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Δεύτερον, ακόμη και αν διαμορφωνόταν κοινός γαλλογερμανικός παρονομαστής για μια συνολική μεταρρύθμιση της ΕΕ και της Ευρωζώνης, δεν είναι δεδομένο ότι μια επαρκής πλειοψηφία προθύμων θα συντασσόταν με το Παρίσι και το Βερολίνο, αφήνοντας πίσω όλους όσοι θα προτιμούσαν την ακινησία του σημερινού στάτους κβο.
Σήμερα, ΕΕ-Ευρωζώνη παρουσιάζουν μια εικόνα περιφερειακής πολυδιάσπασης, την οποία η μεν Γαλλία αντιμετωπίζει σαν εμπόδιο στην ευρωπαϊκή της στρατηγική, όπως αυτή διατυπώθηκε τα δύο τελευταία χρόνια από τον Μακρόν, η δε Γερμανία είναι λογικό να την εκτιμά ως χρήσιμο άλλοθι που την απαλλάσσει από την αποκλειστική ευθύνη του «βραχυκυκλώματος» και της ακινησίας στο μέτωπο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Τα «στρατόπεδα» ή -για να είμαστε πιο ακριβείς- οι ενδοευρωπαϊκοί συνασπισμοί ξεκίνησαν από την σύμπηξη της Ομάδας του Βίζεγκραντ και σχετικά πρόσφατα προστέθηκαν οι Επτά του Νότου και οι Οκτώ του Βορρά. Η Τετράδα του Βίζεγκραντ -Πολωνία, Τσεχία, Ουγγαρία και Σλοβακία- σχηματίσθηκε πριν από την ένταξη στην ΕΕ και έχει ως σημείο αναφοράς τη διαμόρφωση επιλεκτικών συνεργασιών χωρίς να αμφισβητείται το δικαίωμα κάθε χώρας σε διαφορετικές επιλογές: Η Σλοβακία είναι μέλος της Ευρωζώνης ενώ οι υπόλοιποι τρεις δεν θέτουν την υιοθέτηση του ευρώ ούτε ως μακροπρόθεσμη προοπτική, η Πολωνία δίνει προτεραιότητα στην ανάσχεση της ισχύος της Ρωσίας, ενώ Ουγγαρία, Σλοβακία και Τσεχία επενδύουν στην ενεργειακή συνεργασία με τη Μόσχα.
Εκεί που υπάρχει απόλυτη σύγκλιση της Τετράδας είναι στην διαχείριση του προσφυγικού–μεταναστευτικού, με σημείο αναφοράς την άρνηση κάθε μορφής ευρωπαϊκής αλληλεγγύης και την περιχαράκωση πίσω από τα κλειστά σύνορα. Η συνεργασία των Χώρων του Νότου -Πορτογαλία, Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία, Ελλάδα, Κύπρος και Μάλτα- όταν άρχισε πριν από τριάμισι χρόνια, έδωσε την αίσθηση ότι η κρίση της Ευρωζώνης είχε οδηγήσει στην υπέρβαση της διαχρονικής επιφύλαξης με την οποία η Μαδρίτη και η Ρώμη έβλεπαν κάθε προσπάθεια περιφερειακής συσπείρωσης, όπου εκ των πραγμάτων τον ηγετικό ρόλο θα τον ασκούσε η Γαλλία.
Οι Επτά του Νότου, που είναι η πιο θετική στην περαιτέρω εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης περιφερειακή συσπείρωση, κινδυνεύει να δει το ειδικό βάρος της στους συσχετισμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωζώνης να υποτιμάται. Η Ιταλία, με τη Λέγκα και τον Σαλβίνι να έχουν δυναμική κυβερνητικής αυτοδυναμίας, δεν μπορεί για το ορατό μέλλον να υπολογίζεται ότι θα υποστηρίξει ή έστω θα ανεχθεί προτάσεις για την πολιτική εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Παράλληλα, με τη δυναμική ενίσχυσης του αντιευρωπαϊκού λαϊκισμού στη Ρώμη, υπάρχει το πολύ πιθανό ενδεχόμενο παρατεταμένης μετεκλογικής ακυβερνησίας στην Ισπανία, δυναμική που θα οδηγήσει τη Μαδρίτη σε εσωστρέφεια και απουσία από τη διαμόρφωση των ευρωπαίων ισορροπιών και συσχετισμών.
Πιο πρόσφατη και πιο βαρύνουσα στις ευρωπαϊκές εξελίξεις προβάλλει να είναι η συνεργασία των Οκτώ του Βορρά. Η Νέα Χανσεατική Ένωση που περιλαμβάνει την Ολλανδία, τις τρεις Βαλτικές Χώρες, την Ιρλανδία, τη Σουηδία, τη Φινλανδία και τη Δανία συνιστά ένα ετερόκλητο σύνολο με κοινό παρονομαστή την άρνηση κάθε περαιτέρω θεσμικής μεταρρύθμισης, που θα περιόριζε ακόμη περισσότερο την εθνική κυριαρχία και θα οδηγούσε σε ενίσχυση της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης με αμοιβαιοποίηση των κινδύνων, αλλά και σε μια δυναμική απάλυνσης των περιφερειακών ανισοτήτων μέσω της μεταφοράς πόρων.
Στην Ομάδα αυτή, που περιλαμβάνει χώρες εντός και εκτός Ευρωζώνης, διαδραματίζει ηγετικό ρόλο η Ολλανδία, που κινητοποιήθηκε μετά τη νίκη του Brexit στο δημοψήφισμα του Ιουνίου του 2016, ώστε η αποχώρηση της μινιμαλιστικής Βρετανίας να μην οδηγήσει σε επανεκκίνηση της δυναμικής της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, που θα είχε συνέπεια μινιμαλιστικές χώρες όπως η Δανία και η Σουηδία να περιθωριοποιούνται. Έτσι, η Ολλανδία, με τη στήριξη ή και απλώς την ανοχή των υπόλοιπων Επτά εκπροσωπεί τόσο χώρες της Ευρωζώνης που είναι αδιαπραγμάτευτες ως προς την περιφρούρηση της δημοσιονομικής αυστηρότητας όσο και μινιμαλιστικές εκτός ΕΕ χώρες, με τις δύο αυτές παραπάνω συνιστώσες να απορρίπτουν χωρίς προσχήματα το σχέδιο Μακρόν.
Τα παραπάνω αθροιστικά περιπλέκουν σε πρωτόγνωρο βαθμό τη δυναμική της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, με μια πολυδιάσπαση που πριμοδοτεί την ακινησία και υποθηκεύει κάθε προσπάθεια συνολικής ευρωπαϊκής μεταρρύθμισης. Πρόκειται για μια δυναμική η οποία εκ των πραγμάτων όχι μόνο λειτουργεί ως άλλοθι της ευρωπαϊκής ακινησίας του Βερολίνου, αλλά σε συνδυασμό με τις εσωτερικές εξελίξεις στην Ιταλία και στην Ισπανία, διαμορφώνει δυσμενέστατους συσχετισμούς για την Γαλλία και τις υπόλοιπες χώρες του Νότου.
Οι Οκτώ του Βορρά, συν η Τετράδα του Βίζεγκραντ απέναντι στο Νότο, με τη Γερμανία σε ρόλο ηγεμονικά επιδιαιτητικό, είναι η νέα πραγματικότητα που μοιάζει να αναδύεται στον ευρωπαϊκό ορίζοντα με την εποχή της κυριαρχίας του γαλλογερμανικού άξονα να μοιάζει ήδη με μακρινό παρελθόν. Η δραστηριοποίηση της Ολλανδίας και του μπλοκ των Οκτώ χωρών δεν είναι μόνο άλλοθι για τη Γερμανία, αλλά μια δυναμική εναλλακτικής ατζέντας, μιας δημοσιονομικά ενάρετης συσπείρωσης του Βορρά, μιας προοπτικής που παραπέμπει στο ευρωπαϊκό μανιφέστο των Σόιμπλε–Λάμερς που δημοσιεύθηκε το Σεπτέμβριο του 1994 με κεντρικό σημείο αναφοράς του ένα σκληρό πυρήνα, μια πρωτοπορία που θα περιελάμβανε το σύνολο του Βορρά, αλλά όχι το Νότο, πλην Γαλλίας.
Από το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών