Η μετάβαση από μια σχολική βαθμίδα σε μία άλλη, είναι μια πολύπλοκη διαδικασία που εμπεριέχει αρκετές αλλαγές τόσο στο σχολικό περιβάλλον αλλά και στον ίδιο τον μαθητή/τρια και στην οικογενειακή ζωή. Ο όρος «μετάβαση» σημαίνει αλλαγή και οι αλλαγές για τον καθένα σημαίνουν κάτι διαφορετικό. Σε πολλές περιπτώσεις, μια αλλαγή δημιουργεί άγχος και άρα η μεταβατική περίοδος θα χαρακτηρίζεται από συναισθήματα πίεσης..
Μετάβαση από την παιδική ηλικία στην εφηβεία
Στην περίπτωση της μετάβασης από το δημοτικό στο γυμνάσιο, η μετάβαση δεν αφορά μόνο την αλλαγή σχολικής βαθμίδας αλλά και τη μετάβαση από την παιδική ηλικία στην εφηβεία και το πέρασμα από την εξάρτηση στην ανεξαρτησία. Είναι μια διαρκής διαδικασία προσαρμογής. Τα παιδιά, από τα μεγαλύτερα παιδιά ενός σχολικού πλαισίου που ήταν μέχρι πρότινος, ξαναγίνονται πάλι «πρωτάκια».
Οι αλλαγές στη ζωή του παιδιού
Πιο συγκεκριμένα οι αλλαγές αφορούν το κοινωνικό-συναισθηματικό πλαίσιο (απώλεια φίλων, νέες γνωριμίες), το γνωστικό-εκπαιδευτικό πλαίσιο που σημαίνει αλλαγή σε γνωστικό επίπεδο, στον τρόπο μελέτης, την απώλεια ενός δασκάλου που αντικαθίσταται από περισσότερους καθηγητές, διαφορετικές διδακτικές μεθόδους και άλλες μαθησιακές απαιτήσεις και τέλος, μεγάλες αλλαγές σε σωματικό επίπεδο (ορμόνες, σεξουαλικότητα).
Όλες αυτές οι αλλαγές γεννούν ποικίλα συναισθήματα σε ένα παιδί. Πολύ συχνά αναφέρουν το άγχος, τη λύπη για αυτά που αφήνουν πίσω, νιώθουν ανησυχία αλλά και προσμονή, ενδιαφέρον, περιέργεια, φόβο για αυτά που έρχονται.
Συνεργασία γονέων και εκπαιδευτικών
Για την ομαλότερη μετάβαση των μαθητών χρειάζεται η συνεργασία και επικοινωνία όλων των εμπλεκόμενων μελών, δηλαδή γονέων, παιδιών και εκπαιδευτικών.
Οι εκπαιδευτικοί, και πιο συγκεκριμένα οι δάσκαλοι έχουν την δυνατότητα να διευκολύνουν αυτήν την αλλαγή ξεκινώντας την προετοιμασία των μαθητών στις τελευταίες τάξεις του δημοτικού και έπειτα οι καθηγητές με την σειρά τους στο Γυμνάσιο, πλαισιώνοντας τους νέους μαθητές από την αρχή, εξηγώντας τον τρόπο λειτουργίας του νέου σχολικού πλαισίου και των κανόνων που το διέπουν.
Ο ρόλος των γονέων
Εστιάζοντας περισσότερο στους γονείς όμως, είναι σημαντικό να βρίσκονται δίπλα στα παιδιά τους με έναν βοηθητικό και εποικοδομητικό τρόπο καθ’ όλη τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας. Η αλλαγή δεν είναι μόνο στη ζωή των παιδιών αλλά και στη ζωή των γονέων. Χρειάζεται υπομονή, ηρεμία και θετική αντιμετώπιση των ζητημάτων που μπορεί να προκύψουν. Για τους γονείς, αυτή η μετάβαση σημαίνει και την αρχή της εφηβείας, μια περίοδο που τους γεννά πολλούς προβληματισμούς αλλά και φόβους σχετικά με την ποιότητα της σχέσης τους με τα παιδιά τους από δω και στο εξής.
Είναι σημαντικό οι γονείς να μπορούν καταρχήν να αναγνωρίσουν τα δικά τους συναισθήματα και προσδοκίες που τους γεννά αυτή η μετάβαση, με στόχο να διαχωρίσουν τα δικά τους από αυτά των παιδιών.
Είναι πολύ σημαντικό να δώσουν χώρο και χρόνο στους εαυτούς τους και στα παιδιά τους, προκειμένου να αφουγκραστούν τα συναισθήματα, τις αγωνίες των παιδιών τους και το πώς βιώνουν αυτήν την αλλαγή.
Παράλληλα, να πλαισιώσουν και να συνδιαμορφώσουν από νωρίς όσο καλύτερα μπορούν τις πρακτικές αλλαγές που θα συμβούν στην καθημερινή οικογενειακή ρουτίνα, ώστε να είναι όσο πιο λειτουργικό γίνεται το πρόγραμμα του εφήβου, αλλά και της υπόλοιπης οικογένειας.
Παράλληλα, η ανοιχτή επικοινωνία μεταξύ των μελών της οικογένειας με σεβασμό στις διαφορετικές απόψεις, θα δημιουργήσει το κατάλληλο περιβάλλον για τους εφήβους προκειμένου να εκφράσουν τα συναισθήματα τους, το πώς βιώνουν αυτές τις αλλαγές αλλά και τυχόν δυσκολίες που μπορεί να αντιμετωπίζουν. Έτσι θα απαντηθούν καλύτερα οι ανάγκες του εφήβου, θα απομυθοποιηθούν καταστάσεις που μπορεί να τον απασχολούν και θα νιώσει ασφάλεια στο οικογενειακό πλαίσιο.
Για έναν έφηβο που έχει αγωνία για το πώς θα ενσωματωθεί σε ένα νέο σχολικό πλαίσιο, για το αν θα είναι αποδεκτός κοινωνικά και θα έχει φίλους και για το αν θα αντεπεξέλθει μαθησιακά, ένα οικογενειακό πλαίσιο που του επιτρέπει να εκφράζεται χωρίς να κρίνεται και ευνοεί την ανοιχτή επικοινωνία, ίσως είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας αυτήν την κρίσιμη περίοδο.
Επιπλέον, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι τα παιδιά έχουν ενδεχομένως δυνατότητες τις οποίες οι γονείς δεν γνωρίζουν και χρειάζονται την στήριξή τους προκειμένου να μπορέσουν να τις ξεδιπλώσουν. Οι γονείς λειτουργούν ως πρότυπα.
Εάν τα παιδιά βλέπουν τους γονείς τους να είναι ευέλικτοι, να βελτιώνονται και να αντιμετωπίζουν θετικά τη ζωή και τις αλλαγές, τα παιδιά θα κάνουν και εκείνα το ίδιο. Οι έφηβοι είναι σημαντικό να ενθαρρύνονται από τους γονείς τους, να αναγνωρίζεται η αξία τους και να ενισχύεται η αυτονομία τους.
Τέλος, είναι πολύ σημαντικό το άγχος και η αβεβαιότητα που πιθανόν να κυριαρχούν ως συναισθήματα, να αντιμετωπιστούν ως κάτι φυσιολογικό. Κάθε αλλαγή αφορά άγνωστους παράγοντες και ως εκ τούτου θα γεννά πολλά ερωτήματα. Με ανοιχτή επικοινωνία και πλαισίωση των παιδιών καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας έχουμε περισσότερες πιθανότητες να πετύχουμε μια ομαλή μετάβαση.