«Κινηθείτε γρήγορα και σπάστε πράγματα» ήταν το διάσημο σλόγκαν του Μαρκ Ζούκερμπεργκ, ιδρυτή του Facebook. Στα πράγματα που έσπασαν συγκαταλέγονται και κανόνες οι οποίοι ήταν θεμελιώδεις για την αξιοπιστία του δημοκρατικού συστήματος.
Μια δραστηριότητα η οποία βασίζεται στην αξιοπιστία, όσο και η δημοκρατία, είναι η χρήση του χρήματος και η χρηματοδότηση. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι εξελίξεις στον τομέα αυτό δεν μπορούν να αφεθούν στην απληστία και τον φανατισμό που βλέπουμε στον κόσμο των κρυπτονομισμάτων.
Πρέπει να εξετάσουμε πολύ προσεκτικά αυτόν τον κόσμο και τη σχέση του με τον ευρύτερο κόσμο του ψηφιακού χρήματος. Η αλλαγή είναι καθ’ οδόν. Αλλά δεν μπορούμε να μείνουμε άπραγοι περιμένοντάς την.
Το κίνημα των κρυπτονομισμάτων θα το αρνούνταν αυτό, γιατί οι ρίζες του βρίσκονται στον αναρχικό ελευθερισμό (anarchistic libertarianism), όπως υποστηρίζει ο Νουριέλ Ρουμπινί του NYU. Είναι η ιδεολογία που μιλάει στις καρδιές πολλών επιχειρηματιών της Σίλικον Βάλεϊ. Δεν έχουν σε όλα λάθος: το κράτος μπορεί να είναι ένα επικίνδυνο τέρας. Αλλά είναι και σημαντικό: είναι ο ύστατος μηχανισμός ασφάλισης της ανθρωπότητας. O κόσμος της αναρχίας είναι ένας κόσμος αντιμαχόμενων ληστών. Είναι πολύ καλύτερο να έχεις μόνο έναν, όπως υποστήριζε ο εκλιπών Μάνκουρ Όλσον στο «Εξουσία και Ευημερία». Επιπλέον, σημείωνε, η φιλελεύθερη δημοκρατία βοηθάει να εξημερωθεί ο ληστής. Τα κράτη υπάρχουν για να προσφέρουν θεμελιώδη δημόσια αγαθά. Το χρήμα είναι το κατεξοχήν δημόσιο αγαθό. Αυτός είναι ο λόγος που αποτελεί φαντασίωση η παράκαμψη του ρόλου της κυβέρνησης στη χρήση του χρήματος. Η ιστορία των λεγόμενων κρυπτονομισμάτων το καταδεικνύει αυτό.
Το χρήμα είναι μέσο αποθήκευσης αξίας, μονάδα μέτρησης και μέσο ανταλλαγής. Για να είναι ένα πραγματικά καλό νόμισμα, πρέπει να είναι ανθεκτικό, φορητό, διαιρετό, ενιαίο, αποδεκτό και η προσφορά του να μην είναι απεριόριστη. Πως κρίνει κανείς τα κρυπτονομίσματα με βάση τα χαρακτηριστικά αυτά; Είναι βέβαιο πως δεν αποτελούν μέσο αποθήκευσης αξίας ούτε καλή μονάδα μέτρησης, όπως δείχνουν οι έντονες μεταβολές στην τιμή τους. Δεν είναι καλό μέσο ανταλλαγής, γιατί οι νομοταγείς άνθρωποι και επιχειρήσεις δεν θέλουν να έχουν στοιχεία ενεργητικού τα οποία, λόγω της ανωνυμίας τους, είναι ιδανικά για εγκληματίες, τρομοκράτες και διακινητές μαύρου χρήματος.
Ενώ η προσφορά ενός συγκεκριμένου κρυπτονομίσματος μπορεί να είναι περιορισμένη, η συνολική προσφορά είναι άπειρη. Σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο: «Ως τον Απρίλιο του 2018, υπήρχαν πάνω από 1.500 κρυπτονομίσματα». Θα μπορούσαν εύκολα να υπάρξουν 1,5 εκατομμύριο.
Τα κρυπτονομίσματα πρέπει να τα αντιμετωπίζουμε ως κερδοσκοπικά κουπόνια χωρίς εγγενή αξία. Θα μπορούσε κάποιο να είχε αξία αν γινόταν το προτιμητέο νόμισμα σε μια οικονομία. Ωστόσο, υπάρχουν καλοί λόγοι που, υπό φυσιολογικές συνθήκες, οι άνθρωποι χρησιμοποιούν το νόμισμα της κυβέρνησης τους: πρέπει να πληρώσουν φόρους. Για να το κάνουν αυτό, πρέπει να δώσουν χρήματα τα οποία αποδέχεται η κυβέρνηση – συνήθως, καταθέσεις οι οποίες αποτιμώνται στο εθνικό νόμισμα σε τράπεζες με λογαριασμό στην κεντρική τράπεζα. Αυτή με τη σειρά της είναι η τράπεζα της κυβέρνησης. Το κράτος μπορεί να το επιβάλει: για αυτό είναι το κράτος.
Μπορεί να έχετε μια διαδικτυακή ύπαρξη. Αλλά έχετε και ένα υλικό σώμα, το οποίο η κυβέρνηση μπορεί να το βάλει στη φυλακή αν δεν πληρώστε τους φόρους σας. Αυτός είναι ο λόγος που το κράτος μπορεί να επιβάλει το εγχώριο νομισματικό του μονοπώλιο. Μόνο όσοι δραστηριοποιούνται στο σκοτάδι θα επιδίωκαν να δραστηριοποιηθούν έξω από το πλαίσιο αυτό – και ακόμα και αυτοί θα το έβρισκαν επικίνδυνο.
Όπως υποστήριξαν η Ιζαμπέλα Καμίνσκα των Financial Times και ο Μάρτιν Γουόκερ του Center for Evidence-Based Management σε επιτροπή της Βουλής των Κοινοτήτων, η τρέλα των κρυπτονομισμάτων έχει ως τώρα διευκολύνει τη διαδικτυακή εγκληματικότητα, έχει δημιουργήσει φούσκες, έχει «μαδήσει» αφελείς επενδυτές, έχει προκαλέσει αχρείαστη ρύπανση με τη λεγόμενη «εξόρυξη» (mining), πρόσφερε χρηματοδότηση για εγκληματικές δραστηριότητες και διευκόλυνε τη φοροαποφυγή.
Ποια είναι η κοινωνική αξία σε όλα αυτά; Δεν υπάρχει κάποιο καλό επιχείρημα για νέα ανώνυμα νομίσματα. Τα κρυπτονομίσματα δεν είναι ακόμα σημαντικά. Αλλά πρέπει να ρυθμιστούν με πιο αυστηρό τρόπο. Δεν αρκεί πλέον να παραπονιέται κανείς υπέρ της «καινοτομίας» ή της «ελευθερίας».
Όποιοι και αν είναι οι κίνδυνοι των κρυπτονομισμάτων, η «τεχνολογία κατανεμημένου καθολικού» (distributed ledger technology), συμπεριλαμβανομένης και αυτής του blockchain, μπορεί να αποδειχθεί πολύτιμη στο να κάνει δραστηριότητες οι οποίες βασίζονται στην ασφαλή τήρηση αρχείων, κυρίως στον χρηματοοικονομικό τομέα, πιο αποτελεσματικές και ασφαλείς.
Ένας τεράστιος αριθμός πειραμάτων είναι σε εξέλιξη. Πρόσφατη Έκθεση της Γενεύης (Geneva Report) για τον «Αντίκτυπο της Τεχνολογίας Blockchain στα Χρηματοοικονομικά», υποστηρίζει ότι η τεχνολογία αυτή μπορεί να «περιορίσει το “κόστος εμπιστοσύνης” και άρα “να μειώσει τα συνολικά κόστη, να περιορίσει την οικονομική πρόσοδο και να δημιουργήσει ένα πιο ασφαλές και δίκαιο χρηματοοικονομικό σύστημα». Αυτό θα ήταν καλοδεχούμενο, αν επιβεβαιωνόταν. Ας πειραματιστούμε. Αλλά πρέπει να διασφαλιστούν η διαφάνεια και η χρηματοοικονομική σταθερότητα, απαραίτητoι όροι για τη δημόσια τάξη.
Μια από τις δυνητικά πιο σημαντικές καινοτομίες στον ευρύτερο τομέα του ψηφιακού χρήματος είναι ενδεχομένως το αντίθετο των κρυπτονομισμάτων: η έκδοση ψηφιακού χρήματος από τις κεντρικές τράπεζες, πιθανότατα ως υποκατάστατο του ρευστού και ίσως ως κάτι πιο ριζοσπαστικού από αυτό. Ανάλυση του ΔΝΤ και της Τράπεζας της Αγγλίας δείχνει ότι πρέπει να είμαστε ξεκάθαροι για το τι μπορεί να επιτύχει το ψηφιακό χρήμα, πως σχετίζεται με το ρευστό ή τις τραπεζικές καταθέσεις, και κατά πόσον μπορεί να αποτελέσει υποκατάστατο των αποθεμάτων των κεντρικών τραπεζών, τα οποία προς το παρόν μπορούν να έχουν μόνο οι εμπορικές τράπεζες.
H αντικατάσταση του ρευστού με ψηφιακά κουπόνια κάποιου είδους θα ήταν κάτι σχετικά απλό. Θα έθετε απλώς ερωτήματα για τον βαθμό της ανωνυμίας αυτών των υποκατάστατων. Αλλά θα δημιουργούνταν πολύ πιο επαναστατικές και αποσταθεροποιητικές δυνατότητες αν οι πολίτες ήταν σε θέση να αλλάξουν τις καταθέσεις τους στις εμπορικές τράπεζες με απόλυτα ασφαλείς λογαριασμούς στην κεντρική τράπεζα.
Η ριζοσπαστική ιδέα έχει προφανή πλεονεκτήματα καθώς θα καταργούσε την προνομιακή πρόσβαση μιας κατηγορίας επιχειρήσεων, των τραπεζών, στις νομισματικές υπηρεσίες της τράπεζας του κράτους. Αλλά θα μετασχημάτιζε επίσης (και σίγουρα θα αποσταθεροποιούσε) το σημερινό νομισματικό σύστημα, στο οποίο το κράτος προσπαθεί να εγγυηθεί και να ρυθμίσει τη ροή χρήματος που δημιουργούν ουσιαστικά οι ιδιωτικές τράπεζες και η οποία στηρίζεται από ιδιωτικά χρέη. Ωστόσο, το επαναστατικό στοιχείο είναι πως θα ήταν εύκολο για όλους να έχουν έναν λογαριασμό στην κεντρική τράπεζα. Η τεχνολογία εξαλείφει τις ιστορικές δυσκολίες αυτής της πρόσβασης.
Όπως και αλλού, η καινοτομία μετασχηματίζει τις νομισματικές δυνατότητες. Αλλά δεν είναι όλες οι αλλαγές προς το καλύτερο. Ορισμένες φαίνεται ξεκάθαρα ότι είναι προς το χειρότερο. Ο σωστός δρόμος προς τα μπρος είναι η απόρριψη της ελευθεριστικής φαντασίωσης, αλλά όχι και της αλλαγής γενικά: το νομισματικό μας σύστημα είναι πολύ ελαττωματικό. Πρέπει να προσαρμοστούμε.
Αλλά η ιστορία μας διδάσκει ότι πρέπει να το κάνουμε προσεκτικά.
Του Martin Wolf