Η κοινωνική μονογαμία, που τυπικά χαρακτηρίζεται στα ζώα από τον σχηματισμό ενός ζεύγους, την αυξημένη εδαφική άμυνα και συχνά τη διπλή φροντίδα των απογόνων, έχει εμφανιστεί σε αρκετά είδη. Παρά την ανεξάρτητη εξελικτική προέλευση των μονογαμικών συστημάτων ζευγαρώματος, αρκετές περιοχές του εγκεφάλου και νευροενδοκρινικές οδοί διαδραματίζουν ρόλους στη ρύθμιση της κοινωνικής συνείδησης και της γονικής φροντίδας, αλλά λίγα είναι γνωστά για την εξέλιξη των νευρομοριακών μηχανισμών που αποτελούν τη βάση της μονογαμίας.
Τώρα, για πρώτη φορά οι επιστήμονες βρήκαν ένα κοινό γενετικό υπόβαθρο σε διάφορα μονογαμικά ζώα, κάτι που τα διακρίνει από τα πολυγαμικά.
Οι βιολόγοι μελέτησαν και συνέκριναν τη δραστηριότητα των γονιδίων στους εγκεφάλους 10 μονογαμικών και πολυγαμικών ειδών (βατράχων, τρωκτικών, ψαριών, πουλιών κ.ά.). Βρήκαν ένα γενετικό «προφίλ» που φαίνεται να είναι κοινό στα μονογαμικά είδη. Παρότι αυτά τα ζώα έχουν πολύ διαφορετική εγκεφαλική δομή και εξελικτική ιστορία, φαίνεται πως, όταν είναι μονογαμικά, ενεργοποιούν ορισμένα συγκεκριμένα γονίδια και απενεργοποιούν κάποια άλλα -τα ίδια λίγο-πολύ και στις δύο περιπτώσεις.
Οι ερευνητές, από διάφορες χώρες, με επικεφαλής την εξελικτική βιολόγο Rebecca L. Young, του Πανεπιστημίου του Τέξας, στο Όστιν, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS), εντόπισαν 24 κοινά γονίδια που εμπλέκονται στη μονογαμία ανεξαρτήτως είδους ζώου.
«Βρήκαμε ότι πολύ παρόμοιοι μηχανισμοί γονιδιακής έκφρασης εμπλέκονται κατά τη μετάβαση ενός πολυγαμικού είδους σε μονογαμικό. Οι ίδιοι μηχανισμοί χρησιμοποιούνται ξανά και ξανά», δήλωσε η Young, η οποία δεν απέκλεισε ότι στο μέλλον θα βρεθούν και άλλα «μονογαμικά γονίδια». Τα γονίδια που βρέθηκαν ήδη και σχετίζονται με την ανάπτυξη του νευρικού συστήματος, την κυτταρική λειτουργία, τη μάθηση, τη μνήμη και τη γνωστική λειτουργία, είναι πιο ενεργά στα μονογαμικά είδη.
Οι ερευνητές προτίθενται να πειραματιστούν με τα 24 γονίδια που εντοπίσθηκαν, για να δουν αν -μέσω γενετικής τροποποίησης- είναι δυνατό ένα πολυγαμικό είδος να γίνει μονογαμικό και το αντίστροφο.
Η μονογαμία έχει διάφορες μορφές στο ζωικό βασίλειο. Οι ερευνητές μελέτησαν ζώα που δημιουργούν σταθερά κοινωνικά ζευγάρια για μια τουλάχιστον περίοδο αναπαραγωγής και τα οποία μοιράζονται ορισμένα καθήκοντα ανατροφής και προστασίας των απογόνων τους.
Η ζωή σε μόνιμα ζευγάρια έχει, σύμφωνα με τους επιστήμονες, κάποια σημαντικά πλεονεκτήματα, όπως το να προσδίδει σταθερότητα και βεβαιότητα για αναπαραγωγή και καλύτερη προστασία των νεογνών, κάτι που πιθανώς εξηγεί γιατί η μονογαμία έχει εξελιχτεί ανεξάρτητα σε διάφορα είδη ζώων.
Η μονογαμία έχει όμως και μειονεκτήματα. Όπως είπε ο ερευνητής νευροεπιστήμονας Hans A. Hofmann, «πρέπει να ανεχτείς ένα άλλο ζώο δίπλα σου για μεγάλο χρονικό διάστημα και αυτό δεν είναι εύκολο. Μπορεί να σου πάρει το φαγητό σου, να σου πάρει το καταφύγιό σου, να σε αρρωστήσει με τα δικά του μικρόβια ή να σε τραυματίσει. Επιπλέον, οι απόγονοι λειτουργούν ως παράσιτα. Σου παίρνουν τα φαγητό σου και σου κάνουν τη ζωή επικίνδυνη επειδή είναι ευκολότερο για ένα θηρευτή να σε βρει».
Αλλά, σύμφωνα με τους ερευνητές, η φύση βρήκε ένα εξελικτικό «κόλπο» για να δελεάζει τα ζώα και κατά καιρούς να γέρνει τη ζυγαριά μακριά από την πολυγαμία. Η μονογαμία ενεργοποιεί το σύστημα ανταμοιβής/ηδονής του εγκεφάλου.
Δεν είναι ακόμη σαφές αν τα ίδια 24 γονίδια επηρεάζουν τη μονογαμική συμπεριφορά και στους ανθρώπους, αλλά είναι πολύ πιθανό. Η Young δεν απέκλεισε ότι μελλοντικά μπορεί να υπάρξει ένα γενετικό τεστ μονογαμίας!