Ο Επίκτητος χαρακτηρίζει με διάφορους τρόπους την τέλεια ζωή ενός ελεύθερου ανθρώπου. Μία από τις εκφράσεις που χρησιμοποιεί είναι «διατηρώ τη βούλησή μου σε αρμονία με τη φύση» (Εγχειρίδιον 4). Η λέξη που μεταφράζω ως «βούληση» (προαίρεσης στο πρωτότυπο) μπορεί επίσης να αποδοθεί ως «απόφαση» ή «επιλογή».
Η αρχαιοελληνική λέξη καλύπτει τόσο τον γενικό χαρακτήρα ενός ανθρώπου όσο και την ιδιαίτερη εφαρμογή μιας επιλογής και απόφασης. Οι πρώτοι στωικοί την αποκαλούσαν ψυχολογική ικανότητα της «συγκατάθεσης». Κατακτούμε την αρμονία με τη φύση και την ελευθερία εστιάζοντας τον νου μας ή τη βούληση ή τη συγκατάθεσή μας στα πράγματα που δεν μπορούμε να ελέγξουμε (πόθους, κρίσεις, κίνητρα) και προσαρμοζόμενοι στα υπόλοιπα με τη βοήθεια της λογικής και της κατανόησης της εξωτερικής φύσης.
Άλλο ένα δημοφιλές μοτίβο αφορά στη στωική έννοια των εντυπώσεων ή εμφανίσεων (φαντασίαι στα αρχαία ελληνικά). Δεν πρόκειται απλώς για σκέψεις που απορρέουν από τη φαντασία, αλλά για όλα όσα μας έρχονται στο νου συνεχώς, είτε βιώνουμε πράγματα που μας επηρεάζουν μέσω των αισθήσεών μας, είτε σκέψεις που σκόπιμα φέρνουμε στον νου είτε ιδέες που απλώς προκύπτουν ακούσια (Εγχειρίδιον 1, Διατριβαί 7).
Οι εντυπώσεις μπορεί να είναι σαφείς ή θολές, αληθινές ή ψευδείς, απλές σαν την εικόνα ενός σκύλου, φανταστικές σαν τον Σούπερμαν και πολύπλοκες σαν τη σκέψη μιας μαύρης τρύπας στο διάστημα. Το εύρος των εντυπώσεων είναι απεριόριστο, αλλά εκείνο που ενδιαφέρει κυρίως τον Επίκτητο είναι τα είδη πνευματικών γεγονότων που προκαλούν την αυτονομία και τη γαλήνη μας, επειδή είναι χρωματισμένα με έντονα συναισθήματα που μπορούν να μας παρασύρουν.
Όλοι μας επηρεαζόμαστε κάθε τόσο από τέτοιου είδους εντυπώσεις και οι εμπειρίες αυτές, από μόνες τους, είναι συχνά αυθόρμητες και εκτός του άμεσου ελέγχου μας – μια ερωτική φαντασίωση, μια κρίση πανικού, μια ανησυχία για την υγεία μας ή για την οικογένειά μας, άγχος για την κατάσταση του κόσμου και πάει λέγοντας.
Εκείνο που ο Επίκτητος επιμένει ότι πρέπει να κάνουμε, ώστε να ζήσουμε με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο, είναι να αντιμετωπίσουμε τις εντυπώσεις μας, ιδιαίτερα εκείνες που μας ενοχλούν, και να προσαρμοστούμε ώστε να τις διαχειριστούμε, να τις ερμηνεύσουμε, να κατανοήσουμε γιατί εμφανίζονται και άρα να τις θέσουμε, ή τουλάχιστον να θέσουμε τον τρόπο που ανταποκρινόμαστε σε αυτές, υπό τον έλεγχο της βούλησής μας και υπό την ικανότητα της συγκατάθεσης (Διατριβαί, 7, 9).
Απόσπασμα από το βιβλίο «Επίκτητος – Ο δρόμος για την ελευθερία» με κείμενα του ίδιου του Επίκτητου με επιλογή, μετάφραση και επιμέλεια από τον A. A. Long. Διόπτρα