Την τελευταία δεκαετία, τα smartphones έχουν μεταμορφώσει τη ζωή μας με τρόπο που υπερβαίνει τον τρόπο με τον οποίο επικοινωνούμε. Σήμερα, εκτός από την κλήση, την αποστολή γραπτών μηνυμάτων και την αποστολή μηνυμάτων μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, περισσότερα από δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο χρησιμοποιούν αυτές τις συσκευές για να πλοηγηθούν, να κάνουν κράτηση ταξί, να συγκρίνουν τις κριτικές και τις τιμές των προϊόντων, να παρακολουθήσουν τις ειδήσεις, να δουν ταινίες, να παίξουν βιντεοπαιχνίδια, να θυμηθούν τις διακοπές και, βέβαια, να συμμετέχουν στα κοινωνικά μέσα.
Είναι αδιαμφισβήτητο ότι η τεχνολογία των έξυπνων τηλεφώνων έχει αποφέρει πολλά οφέλη στην καθημερινότητα, από την ταχύτητα στις συναλλαγές ή μέχρι τη δυνατότητα εντοπισμού για διάσωση σε μια ζώνη καταστροφής. Υπάρχουν διαθέσιμες εφαρμογές για χρήστες smartphone για να παρακολουθούν πόσο περπατούν κατά τη διάρκεια της ημέρας ή πόσο καλά κοιμούνται τη νύχτα. Νέες εφαρμογές της τεχνολογίας αναδύονται καθημερινά.
Αυτά τα οφέλη, ωστόσο, φαίνεται πως κοστίζουν πολύ στη ψυχική και κοινωνική μας ζωή. Η συνεχής συνδεσιμότητα και η πρόσβαση στις πληροφορίες που προσφέρουν τα smartphones έχουν κάνει τις συσκευές κάτι σαν φάρμακο για εκατοντάδες εκατομμύρια χρήστες. Οι επιστήμονες μόλις αρχίζουν να διερευνούν αυτό το φαινόμενο, αλλά οι μελέτες τους υποδηλώνουν ότι όλο και περισσότερο αποστασιοποιούμαστε και δαπανούμε λιγότερο χρόνο στον πραγματικό κόσμο ενώ παράλληλα χανόμαστε πιο βαθιά στον εικονικό κόσμο.
Η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν στιγμές που το έξυπνο τηλέφωνό μας αξίζει την ευγνωμοσύνη μας. Αλλά ταυτόχρονα η ίδια συσκευή έχει γίνει μια πηγή αδιάκοπης απόσπασης της προσοχής στην πραγματική ζωή, παραβιάζοντας την με τρομακτική κανονικότητα και μειώνοντας τις προσωπικές αλληλεπιδράσεις μας με την οικογένεια, τους φίλους, το περιβάλλον.
Ωστόσο, η δύναμη που κατέχουν πάνω μας είναι σαφώς εμφανής στις καθημερινές μας πια συνήθειες και συμπεριφορές. Η μνήμη είναι παρελθόν, αφού βασιζόμαστε πια κυρίως στα έξυπνα τηλέφωνά μας για να φτάσουμε οπουδήποτε, ακόμα και σε προορισμούς που έχουμε επισκεφτεί πολλές φορές πριν. Οι πιο ψυχαναγκαστικοί χρήστες μεταξύ μας κρατούν τα τηλέφωνά τους σε απόσταση αναπνοής ανά πάσα στιγμή, φθάνοντας να ξυπνάνε στη μέση της νύχτας για χάρη τους. Στα αεροδρόμια, στις πανεπιστημιουπόλεις, στα εμπορικά κέντρα, στο μετρό, στα λεωφορεία, στο φανάρι – σχεδόν σε κάθε δημόσιο χώρο που μπορούμε να σκεφτούμε – το πιο συνηθισμένο θέαμα της εποχής μας είναι εκείνο των ανθρώπων με σκυμμένα κεφάλια, κοιτάζοντας απερίσπαστα τα τηλέφωνά τους. Αν δούμε κάποιον σε ένα καφέ να κοιτάζει έξω από το παράθυρο, είναι λιγότερο πιθανό να απολαμβάνει μια ήσυχη στιγμή και πιθανότερο να έχει πρόβλημα να συνδεθεί.
Έρευνες και συμπεράσματα
Η χρήση των smartphones μας έχει αλλάξει κυριολεκτικά τη γεωγραφία των μυαλών μας. «Αυτό που βλέπουμε τα τελευταία έξι έως οκτώ χρόνια είναι μια μαζική μετατόπιση παραδείγματος – μεγάλο μέρος της προσοχής που αφιερώναμε στο προσωπικό μας οικοσύστημα έχει μετατοπιστεί σε ένα εικονικό», λέει ο Larry Rosen, καθηγητής ψυχολογίας στο Κρατικό Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια και συν-συγγραφέας του «The Distracted Mind: Ancient Brains in a Hi-Tech World» (Το αποστασιοποιημένο μυαλό: Αρχαίοι εγκέφαλοι σε έναν κόσμο Hi-Tech). «Αυτό σημαίνει ότι δεν παρευρίσκεται κάποιος σε αυτό που συμβαίνει μπροστά του… Επίσης, τα παιδιά της iGeneration θα απαιτούν οι δάσκαλοι και οι καθηγητές τους να τους απαντούν αμέσως, θα θεωρούν πως θα έχουν αυτομάτως δικαίωμα άμεσης και απεριόριστης πρόσβασης σε όλες τις πληροφορίες, θα δίνουν την ίδια σημασία στους online φίλους με τους πραγματικούς φίλους και θα έχουν μια πολύ πιο χαλαρή αντίληψη για την ιδιωτική ζωή», επισημαίνει.
Οι ερευνητές έχουν αρχίσει να τεκμηριώνουν την επίδραση των smartphones στην ικανότητά μας να εστιάζουμε. Τα smartphone φαίνεται να μας ασκούν επίδραση, ακόμα και όταν δεν τα χρησιμοποιούμε. Σύμφωνα με μελέτες, η απλή παρουσία μιας τέτοιας συσκευής φαίνεται πως μειώνει την ποιότητα των συζητήσεων, ενώ, ακόμα και όταν είναι κλειστή, μειώνει τις επιδόσεις σε τεστ βραχείας μνήμης και επίλυσης προβλημάτων.
«Η επίδραση είναι μεγαλύτερη για εκείνους που εξαρτώνται περισσότερο από το τηλέφωνό τους», σημειώνει ο Adrian Ward, ειδικός στην τεχνολογία και τη νόηση, από το Πανεπιστήμιο του Τέξας. «Όσο περισσότερο της δίνεις έλεγχο πάνω σε διάφορα πράγματα, όπως κοινωνικές σχέσεις, ειδήσεις, εργασία κτλ., τόσο περισσότερο ελκύεσαι από αυτήν τη συσκευή». Το να προσπαθήσεις να αντισταθείς σε αυτή την έλξη συνεπάγεται κατανάλωση γνωσιακών αποθεμάτων.
Πιο εντυπωσιακό είναι το συμπέρασμα άλλης έρευνας, σύμφωνα με το οποίο τα smartphone ενδέχεται να εμποδίσουν κάποιον από το να προσφέρει βοήθεια σε ξένους, να μειώσει το ποσοστό του χαμόγελου που προσφέρουμε σε άγνωστα πρόσωπα σε μια αίθουσα αναμονής, αλλά και να μειώσει το επίπεδο εμπιστοσύνης μας σε ξένους, γείτονες και ανθρώπους άλλων θρησκειών ή εθνοτήτων.
Επιπλέον, η χρήση του smartphone συνδέεται με τη μείωση των κοινωνικών δεξιοτήτων, συμπεριλαμβανομένης της αδυναμίας να «διαβάσουμε» τα συναισθήματα του άλλου ή να ξεκινήσουμε μια συζήτηση. Ο λόγος είναι ότι χρειάζεται χρόνος για να αναπτυχθούν αυτές οι δεξιότητες, όπως αναφέρει η Jean Twenge, καθηγήτρια ψυχολογίας στο San Diego State University.
Ο Nicholas Carr, ένας από τους ερευνητές που έχουν μελετήσει την επίδραση των smartphone στη ζωή μας, αναφέρει ότι με την εμφάνιση των κοινωνικών δικτύων και των smartphone αυτό που αναζητούμε είναι πληροφορίες που θα ενισχύσουν την άποψή μας, χωρίς να χρειάζεται να τις επιβεβαιώσουμε, αφού μας προσφέρονται αμέσως αυτές που μας ελκύουν. «Ξεκάθαρα αυτό συμβάλλει στην πόλωση της κοινωνίας και στο να γίνονται οι άνθρωπο όλο και πιο ακραίοι στις απόψεις τους. Δεν νομίζω ότι θα πρέπει να κατηγορήσουμε την τεχνολογία για αυτό, αλλά σίγουρα ενισχύει τη συνέπεια των αρνητικών τάσεων που διαμορφώνουν την κοινωνία σε αρκετά βαθύ επίπεδο».
Οι ερευνητές ανησυχούν επίσης ότι ο εθισμός στα smartphones θα μπορούσε να τροφοδοτήσει την ικανότητα των νέων χρηστών να διαβάζουν κείμενα και την ίδια ώρα να αποδυναμώνει την κριτική σκέψη τους. Αυτές οι ανησυχίες βασίζονται στα αποτελέσματα μελετών όπως αυτή που διεξήγαγε η ψυχολόγος Anne Mangen και οι συνεργάτες της στο Πανεπιστήμιο του Stavanger στη Νορβηγία. Διαιρέθηκαν 72 μαθητές στην 10η τάξη σε δύο ομάδες, ζητώντας από μία ομάδα να διαβάσει δύο κείμενα σε χαρτί και η άλλη να διαβάσει τα ίδια κείμενα με PDF σε μια οθόνη. Οι αναγνώστες σε χαρτί κατανόησαν πολύ καλύτερα αυτό που διάβασαν από τους ψηφιακούς αναγνώστες.
Ο λόγος για τον οποίο είναι τόσο δύσκολο να παραμερίσουμε τα τηλέφωνά μας, ακόμα και σε ώρες που επικοινωνούμε ζωντανά με άλλον ή άλλους ανθρώπους, δεν είναι δύσκολο να τον καταλάβουμε. «Είναι γνωστό ότι αν θέλετε να κρατήσετε κάποιον υπό έλεγχο, δίνετέ του του μια ανταμοιβή σε μεταβλητούς χρόνους», εξηγεί ο Ethan Kross, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν.
Ο καταναγκασμός μας φαίνεται να χειροτερεύει, σύμφωνα με μια μελέτη του Larry Rosen και των συναδέλφων του στην οποία παρακολουθούσαν τη χρήση smartphone από τους μαθητές των γυμνασίων και τους νέους ενήλικες. Χρησιμοποιώντας εφαρμογές που μετράνε τον αριθμό των τηλεφώνων που ξεκλειδώνουν, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι συμμετέχοντες είχαν περάσει από το ξεκλείδωμα των τηλέφωνών τους περίπου 56 φορές την ημέρα το 2016 έως 73 φορές την ημέρα το 2018. «Αυτή είναι μια τεράστια αύξηση», λέει ο Rosen.
Ανταποκρινόμενοι σε αυτές τις επικρίσεις, οι κατασκευαστές τηλεφώνων έχουν ήδη αναπτύξει νέα εργαλεία που θα βοηθήσουν τους χρήστες να περιορίσουν τον εθισμό τους, λέγοντας ότι το αίσθημα της εξάρτησης είναι κακό για τη μακροπρόθεσμη υγεία. Ωστόσο, είναι ασαφές εάν εφαρμογές όπως το Screen Time της Apple και το Digital Well Being του Google Android θα βοηθήσουν τους χρήστες να περιορίσουν το χρόνο που ξοδεύουν στα τηλέφωνά τους. Σε μια μελέτη μαθητών γυμνασίου, ο Rosen και η ομάδα του διαπίστωσαν ότι οι συμμετέχοντες στη μελέτη χρησιμοποιώντας τις εφαρμογές παρακολούθησης της οθόνης μάθαιναν ότι είχαν περάσει περισσότερο χρόνο στα τηλέφωνά τους από όσο νόμιζαν. Ωστόσο, διαπίστωσαν ότι περίπου οι μισοί από αυτούς δεν άλλαξαν τη συμπεριφορά τους.
Μια από τις βεβαιότητες της σύγχρονης ζωής είναι ότι η απόφαση να ζήσουμε με την τεχνολογία χωρίς να της παραδοθούμε είναι μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε στην ψηφιακή εποχή.