Ο Τζόζεφ Κότεν (15 Μαΐου του 1905 – 6 Φεβρουαρίου του 1994), αποτελεί μία ιδιαίτερη περίπτωση στην ιστορία της Έβδομης Τέχνης. Αν και εμφανίστηκε σε μερικά από τα σημαντικότερα κινηματογραφικά αριστουργήματα όλων των εποχών, ο ίδιος κατάφερε να μείνει μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας. Σπουδαίος ηθοποιός, τόσο στο Θέατρο όσο και στο Σινεμά, ο οποίος στην πλούσια φιλμογραφία του, πρωταγωνίστησε στον «Πολίτη Κέιν» του Όρσον Γουέλς, στον «Τρίτο Άνθρωπο» του Κάρολ Ριντ, στο φιλμ του Άλφρεντ Χίτσκοκ, «Το Χέρι που Σκοτώνει», αλλά και στον «Νιαγάρα» του Χένρι Χάθαγουεϊ, δίπλα στην Μέριλιν Μονρόε. Ένα αφιέρωμα μέσα από πέντε (5) ταινίες με πρωταγωνιστή τον ηθοποιό των κινηματογραφικών αριστουργημάτων.
«Ο Γουέλς θεωρεί τον «Πολίτη Κέιν» ως την καλύτερή του ταινία, ο Χίτσκοκ το «Το Χέρι που Σκοτώνει» ως την πιο αγαπημένη του και ο Ρίντ επέλεξε τον «Τρίτο Άνθρωπο» ως την κορυφαία του ταινία. Ήμουν εκεί σε όλες!» – Τζόζεφ Κότεν
Ένας εξαιρετικός Αμερικανός ηθοποιός, ο οποίος πρωταγωνίστησε σε εμβληματικές ταινίες, ενώ υπήρξε στενός συνεργάτης και φίλος του σπουδαίου Όρσον Γουέλς. Το 1941 έπαιξε στην αριστουργηματική ταινία του Γουέλς «Πολίτης Κέιν», ενώ το 1949 πρωταγωνίστησε στο αριστούργημα του Κάρολ Ριντ, «Ο Τρίτος Άνθρωπος». Ενδιάμεσα είχε ερμηνεύσει τον serial killer με το αγγελικό πρόσωπο στην αγαπημένη ταινία του Χίτσκοκ, «Το Χέρι που Σκοτώνει» του 1943.
Γεννημένος στις 15 Μαΐου του 1905, στο Πίτερσμπεργκ της Βιρτζίνια, των Ηνωμένων Πολιτειών, ο Τζόζεφ Τσέσαϊρ Κότεν, υπήρξε ηθοποιός του κινηματογράφου, του θεάτρου, του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης. Αποτέλεσε μέλος του θιάσου Mercury που είχε ιδρύσει ο Όρσον Γουέλς, με τον οποίο τον συνέδεε μακροχρόνια φιλία κι έλαβε παγκόσμια αναγνωρισιμότητα αναλαμβάνοντας τον πρωταγωνιστικό ρόλο στις παραστάσεις «Κοινωνικά Σκάνδαλα» του Φίλιπ Μπάρι και «Γλυκεια μου, Σαμπρίνα» του Σάμιουελ Τέιλορ.
Συμμετείχε στο σκηνοθετικό ντεμπούτο του Όρσον Γουέλς, «Πολίτης Κέιν» (Citizen Kane, 1941), ενώ ακολούθησαν οι πρωταγωνιστικοί ρόλοι στις ταινίες: «Οι Υπέροχοι Άμπερσον» (The Magnificent Ambersons, 1942) επίσης του Γουέλς, «Το Χέρι που Σκοτώνει» (Shadow of a Doubt, 1943) του Άλφρεντ Χίτσκοκ, «Απ’ Όταν Έφυγες» (Since You Went Away, 1944) του Τζέιμς Κρόμγουελ, «Εφιάλτης» (Gaslight, 1944) και «Ερωτικά Γράμματα» (Love Letters, 1945), κ.α.
Ρόλοι και ερμηνείες που τον καθιέρωσαν ως έναν από τους σημαντικότερους ηθοποιούς του Χόλιγουντ, της εποχής εκείνης. Το 1943 συνέγραψε με τους Όρσον Γουέλς, Ρίτσαρντ Κόλινς και Μπεν Χεχτ το σενάριο της ταινίας «Ταξίδι στον Φόβο» (Journey Into Fear), ταινία στην οποία επίσης πρωταγωνίστησε. Ενώ ένας από τους σημαντικότερους ρόλους στην καριέρα του ήταν εκείνος του Χόλι Μάρτινς στο διαχρονικό φιλμ νουάρ του Κάρολ Ριντ, «Ο Τρίτος Άνθρωπος» (The Third Man) το 1949.
Τη δεκαετία του ’50 η καριέρα του Τζόζεφ Κότεν άρχισε να φθίνει και τότε στράφηκε προς την τηλεόραση παρουσιάζοντας την εκπομπή «The Joseph Cotten Show» (το οποίο προβλήθηκε με αρχικό τίτλο «The Trial»), ενώ το 1964 είχε ακόμη έναν αξιομνημόνευτο ρόλο στο θρίλερ του Ρόμπερτ Όλντριτς, «Το μυστικό της Σάρλοτ» (Hush… Hush… Sweet Charlotte), όπου συμπρωταγωνίστησε με τις Μπέτι Ντέιβις και Ολίβια Ντε Χάβιλαντ.
Το 1970 είχε έναν μικρό ρόλο στην ταινία «Τόρα! Τόρα! Τόρα – Η επίθεση στο Περλ Χάρμπορ» (Tora! Tora! Tora!) ενώ μια από τις τελευταίες του κινηματογραφικές εμφανίσεις ήταν στην ταινία του Μάικλ Τσιμίνο, «Η Πύλη της Δύσεως» (Heaven’s Gate, 1980). Έφυγε στις 6 Φεβρουαρίου του 1994, σε ηλικία 88 ετών, στο Λος Άντζελες, της Καλιφόρνια, των Ηνωμένων Πολιτειών.
Ένα αφιέρωμα μέσα από πέντε (5) ταινίες με πρωταγωνιστή τον ηθοποιό των κινηματογραφικών αριστουργημάτων:
Πολίτης Κέιν / Citizen Kane (1941)
Οι Υπέροχοι Άμπερσον / The Magnificent Ambersons (1942)
Το Χέρι που Σκοτώνει / Shadow of a Doubt (1943)
Ο Τρίτος Άνθρωπος / The Third Man (1949)
Νιαγάρας / Niagara (1953)
«Πολίτης Κέιν» (Citizen Kane – 1941) του Όρσον Γουέλς
Ο ισχυρός μεγιστάνας του Τύπου, Charles Foster Kane (Όρσον Γουέλς) πεθαίνει μόνος στον πύργο του Ξαναντού (Xanadu). Η τελευταία λέξη που πρόφερε πριν πεθάνει ήταν Rosebud (Ροδανθός). Όλοι υποθέτουν ότι πρόκειται για ένα κλειδί της αινιγματικής προσωπικότητας του νεκρού. Η τηλεοπτική εκπομπή News on the March συγκεντρώνει υλικό για ένα μικρό αφιέρωμα στον διάσημο εκλιπόντα. Ο διευθυντής όμως του στούντιο δεν είναι ικανοποιημένος από το υπάρχον υλικό και θέλοντας να μάθει ποιος ήταν στ’ αλήθεια ο Kane, αναθέτει στον ρεπόρτερ του Jerry Thompson (William Alland) να ανακαλύψει τι μυστικά κρύβονται.
Ο «Πολίτης Κέιν» (Citizen Kane) ήταν και παραμένει, μια οπτική επανάσταση στον “ομιλούντα” κινηματογράφο. Ο Γουέλς προσέλαβε ως οπερατέρ τον συνεργάτη πολλών Γερμανών εξπρεσιονιστών σκηνοθετών, Gregg Toland, στον οποίο κάποιοι αποδίδουν το κλειστοφοβικό φως και το βάθος πεδίου (depth of focus) στα πλάνα της ταινίας. Η ταινία έλαβε εννέα υποψηφιότητες για Όσκαρ μεταξύ των οποίων και για Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας, αλλά τιμήθηκε μόνο με το Όσκαρ Πρωτότυπου Σεναρίου. Επί σειρά πέντε δεκαετιών η ταινία λάμβανε την πρώτη θέση στη λίστα με τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών, σε ψηφοφορία που διοργανώνει το βρετανικό περιοδικό Sight & Sound. Για πρώτη φορά το 2012 ο «Πολίτης Κέιν» έχασε την πρώτη θέση από την ταινία του Άλφρεντ Χίτσκοκ, «Δεσμώτης του Ιλίγγου» (Vertigo, 1958).
«Οι Υπέροχοι Άμπερσον» (The Magnificent Ambersons – 1942) του Όρσον Γουέλς
Οι Άμπερσονς είναι το καμάρι μιας μικρής επαρχιακής πόλης γύρω στο 1870. Η κόρη της οικογένειας Isabel (Dolores Costello), για λόγους κοινωνικής θέσης, δεν παντρεύεται τον εφευρέτη Eugene Morgan (Τζόζεφ Κότεν / Joseph Cotten) αλλά τον πληκτικό μα συνάμα ευκατάστατο Wilbur Minafer. Καρπός αυτού του γάμου είναι ο George, το κακομαθημένο παιδί που γίνεται ο φόβος και ο τρόμος της μικρής πόλης, ενώ όλοι ελπίζουν κάποια στιγμή να πληρώσει το τίμημα για τις αταξίες του. Αρκετά χρόνια αργότερα ο George επιστρέφει από το κολέγιο, νεαρός άντρας πια (Tim Holt). Ο γυρισμός του εορτάζεται μ’ έναν λαμπρό χορό. Ο Morgan, πλούσιος πια βιομήχανος αυτοκινήτων και η κόρη του Lucy (Anne Baxter) είναι ανάμεσα στους καλεσμένους. Καθώς οι δύο νέοι γνωρίζουν ο ένας τον άλλον, η παλιά αγάπη της Isabel και του Morgan, ξυπνάει και πάλι, με απρόβλεπτες όμως συνέπειες…
Με την ταινία “Οι Υπέροχοι Άμπερσονς”, έχουμε μπροστά μας την εποποιία μιας εποχής και τις ζυμώσεις που πραγματοποιούνται μεταξύ της παράδοσης και της εξέλιξης. Με έντονα αυτοβιογραφικά στοιχεία οι “Άμπερσονς” αποτελούν την πιο προσωπική ταινία στην πλούσια φιλμογραφία του Γουέλς, ενώ παράλληλα έχουμε και τον εκούσιο περιορισμό του, στον ρόλο του σκηνοθέτη και του αφηγητή. Δυστυχώς όμως ο Γουέλς δεν είχε το τελικό μοντάζ της ταινίας του. Ωστόσο ακόμα και τα “υπολείμματα” της δημιουργίας του, που έφθασαν μέχρι τους θεατές, δεν μας επιτρέπουν ν’ αμφιβάλλουμε γι’ αυτό του το εγχείρημα.
Μετά από αρκετές καθυστερήσεις η ταινία θα προβληθεί τελικά στους κινηματογράφους χωρίς όμως την έγκριση του Όρσον Γουέλς. Για την ιστορία, θα πρέπει να επισημάνουμε πως η ταινία σημείωσε εμπορική επιτυχία. Φαίνεται πως οι “ειδικοί” είχαν βολιδοσκοπήσει σωστά το κοινό που ζητούσε στη σκοτεινή αίθουσα τη φυγή από την ατμόσφαιρα της πολεμικής πραγματικότητας και την ταύτισή του με τα είδωλά του.
Διαβάστε επίσης:
Αφιέρωμα – Όρσον Γουέλς: Η τέχνη είναι ένα ψέμα που πραγματώνει την αλήθεια
«Το Χέρι που Σκοτώνει» (Shadow of a Doubt – 1943) του Άλφρεντ Χίτσκοκ
Η Σάρλοτ Τσάρλι Νιούτον (Τερέζα Ράιτ) πλήττει σκεπτόμενη την ήρεμη ζωή στο σπίτι με τους γονείς και την αδελφή της. Εύχεται να συμβεί κάτι συναρπαστικό στη ζωή της και ξέρει ποιος θα ήταν εκείνος που θα την έβγαζε από την πλήξη της. Μια επίσκεψη από τον πολυταξιδευμένο και διανοούμενο θείο της Τσάρλι Όκλεϊ (Τζόζεφ Κότεν) θα έφερνε πολλές αλλαγές στη ζωή της. Κάποια στιγμή λαμβάνει ένα τηλεγράφημα από τον θείο της που ανακοινώνει ότι σκοπεύει να τους επισκεφθεί για μερικές μέρες. Η Τσάρλι είναι ευτυχισμένη όταν κάποια στιγμή ο θείος της φτάνει στο σπίτι της οικογένειας της. Ο θείος Τσάρλι και η μικρή του ανιψιά βγαίνουν μαζί κι εκείνη θαυμάζει την κομψότητα και τους τρόπους του, καθώς καταφέρνει να γοητεύσει όλους τους θαμώνες της λέσχης όπου συχνάζουν. Κάποια στιγμή όμως η Τσάρλι αρχίζει να παρατηρεί ότι υπάρχει κάτι παράξενο στη συμπεριφορά του θείου της, ο οποίος έχει τη συνήθεια να αφαιρεί από την τοπική εφημερίδα αποκόμματα που αναφέρονται στην ιστορία ενός άνδρα που παντρεύεται πλούσιες χήρες κι έπειτα τις σκοτώνει. Όταν φτάνουν στο σπίτι δύο ξένοι οι οποίοι της κάνουν ερωτήσεις για το αγαπημένο θείο Τσάρλι, οι υποψίες της Τσάρλι αυξάνονται κι ο φόβος την κυριεύει.
Η ταινία «Το Χέρι που Σκοτώνει» (Πρωτότυπος τίτλος: Shadow of a Doubt), γνωστή κι ως «Η Σκιά της Αμφιβολίας», είναι ψυχολογικό θρίλερ παραγωγής 1943, σε σκηνοθεσία Άλφρεντ Χίτσκοκ. Πρωταγωνιστές της ταινίας είναι η Τερέζα Ράιτ και ο Τζόζεφ Κότεν. Το σενάριο της ταινίας έγραψαν οι Θόρντον Γουάλντερ, Σάλλυ Μπένσον, Άλμα Ρεβίλ βασισμένοι σε διήγημα του Γκόρντον ΜακΝτόνελ. Η υπόθεση της ταινίας προτάθηκε για Όσκαρ καλύτερης ιστορίας. Το 1991 η ταινία επελέγη από τη Βιβλιοθήκη του Αμερικάνικου Κογκρέσου ως τμήμα του Εθνικού Μητρώου Κινηματογράφου. Ο Χίτσκοκ έχει δηλώσει πως θεωρεί την ταινία ως την καλύτερή του.
«Ο Τρίτος Άνθρωπος» (The Third Man – 1949) του Κάρολ Ριντ
Ο «Τρίτος Άνθρωπος» μας μεταφέρει στη Βιέννη, λίγο μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Μία πόλη, στην καρδιά της Ευρώπης, άλλοτε αριστοκρατική και χαρούμενη, τώρα έχοντας περάσει από την φονική επίδραση των ναζί, είναι πλέον κατεστραμμένη, φτωχή και διαιρεμένη σε συμμαχικές ζώνες επιρροής. Παράλληλα, η τοπική κοινωνία προσπαθεί να επιβιώσει μέσα από συντρίμμια, ενώ ανθεί η μαύρη αγορά. Σε ένα τέτοιο κλίμα καταφτάνει ένας αφελής και άνεργος συγγραφέας λαϊκών μυθιστορημάτων γουέστερν, ο Χόλι Μάρτινς (Τζόζεφ Κότεν), ύστερα από πρόσκληση ενός παλιού του φίλου, του Χάρι Λάιμ (Όρσον Ουέλς).
Όταν όμως φτάνει εκεί τον περιμένει μία δυσάρεστη έκπληξη. Ο Λάιμ έχει ήδη πεθάνει σε αυτοκινητιστικό ατύχημα. Και ενώ είναι έτοιμος να φύγει πάλι πίσω στην Αμερική, αρχίζει να υποψιάζεται ότι ο θάνατος του Χάρι μπορεί και να μην ήταν ατύχημα, αλλά δολοφονία. Ο Χόλι, γνωρίζει τους φίλους του Χάρι, την κοπέλα του Άννα (Αλίντα Βάλι) κι έναν Άγγλο αστυνομικό επιθεωρητή, καθώς σταδιακά εμπλέκεται όλο και περισσότερο στην υπόθεση. Το μυστήριο αυξάνεται συνεχώς, καθώς αποκαλύπτεται ότι στον τόπο του ατυχήματος εκτός από τους δύο φίλους του Χάρι, που τον σήκωσαν, υπήρχε κι ένας τρίτος άνθρωπος, που ίσως είχε ρόλο – κλειδί στο περίεργο ατύχημα. Το μυαλό του νεαρού συγγραφέα αρχίζει να φαντάζεται διάφορα σενάρια ενώ σιγά σιγά ανακαλύπτει όλη την αλήθεια, μία αλήθεια που δεν είχε ποτέ υποψιαστεί…
Η ταινία, βασίζεται στο ομώνυμο κατασκοπικό μυθιστόρημα του Graham Greene, ενώ το υποβλητικό Soundtrack υπογράφει ο Άντον Κάρας (Anton Karas). Το φιλμ σε σκηνοθεσία του Κάρολ Ριντ, διαθέτει μία τριπλέτα εκπληκτικών ηθοποιών. Στους ανδρικούς ρόλους, οι ερμηνείες των δύο βασικών πρωταγωνιστών του φιλμ, είναι απλά συγκλονιστικές. Ο λόγος βέβαια για τους σπουδαίους Τζόζεφ Κότεν και Όρσον Ουέλς. Δύο επιστήθιους φίλους και υπέροχους ερμηνευτές, με τον Κότεν να συνοδεύει τον Ουέλς, σχεδόν σε όλα τα σκηνοθετικά του αριστουργήματα, από τον “Πολίτη Κέιν” του 1941, μέχρι το “Touch of Evil” του 1958. Θα ήταν βέβαια άδικο να μην αναφερθούμε και στην παρουσία της Ιταλίδας ηθοποιού, Αλίνατ Βάλι, πρωταγωνίστρια μεταξύ άλλων σε θρυλικές ταινίες του Χίτσκοκ, του Βισκόντι, του Αντονιόνι και του Παζολίνι.
«Από όλες τις ταινίες που έχω δει, αυτή ενσαρκώνει καλύτερα τη μαγεία του να πηγαίνεις σινεμά…» – Roger Ebert
Διαβάστε επίσης:
Κάρολ Ριντ: Ο σκηνοθέτης της καλύτερης βρετανικής ταινίας
«Νιαγάρας» (Niagara – 1953) του Χένρι Χάθαγουεϊ
Στην ταινία «Νιαγάρας» του Χένρι Χάθαγουεϊ, πρωταγωνιστές είναι η Ρόουζ (Μέριλιν Μονρόε) και ο Τζορτζ Λούμις (Τζόζεφ Κότεν). Πρόκειται για ένα ζευγάρι που κάνει τις διακοπές του σ’ ένα γραφικό μπανγκαλόου στους ρομαντικούς καταρράχτες του Νιαγάρα. Νοικιάζουν δωμάτιο σ’ ένα μικρό μοτέλ με θέα στα νερά. Η σχέση τους, όμως, πάει από το κακό στο χειρότερο. Εκεί συναντούν τους Κάτλερ που βρίσκονται σε ταξίδι του μέλιτος. Η ανυποψίαστη Πόλι Κάτλερ, ανακαλύπτει μια μέρα, ότι η Ρόουζ έχει εραστή. Εκείνο όμως που δεν γνωρίζει ακόμα είναι το δολοφονικό σχέδιο που ετοιμάζει το παράνομο ζευγάρι εναντίον του ανυποψίαστου Τζορτζ…
Το φιλμ περιγράφει μια ιστορία για την καταστροφική δύναμη των ανεξέλεγκτων σαρκικών και δολοφονικών εμμονών και ενστίκτων μας. Ένα αγωνιώδες φιλμ νουάρ του σκηνοθέτη, Χένρι Χάθαγουεϊ, που έχει την τύχη να έχει για πρωταγωνιστή έναν κορυφαίο ηθοποιό, τον Τζόζεφ Κότεν. Ο Χαθαγουέι, ουσιαστικά, αποτίει φόρο τιμής στον Χίτσκοκ και κατά περίπτωση, «δανείζεται» μερικά από τα στοιχεία του. Σασπένς, αγωνία, γρήγοροι ρυθμοί κι ένα αξιόλογο μοντάζ από την Barbara McLean, που δένει τις εικόνες, ιδανικά τη μία με την άλλη, δίχως να κουράζει τον θεατή. Ο σκηνοθέτης εμπλουτίζει τα πλάνα του με σκηνές φυσικής δύναμης του ομώνυμου καταρράκτη, αλλά είναι μια άλλη φυσική ομορφιά, για την οποία η ταινία έμεινε στην ιστορία… η μοναδική Μέριλιν Μονρόε.