Ο αριθμός των ανθρώπων που κοιμούνται στο δρόμο έχει πολλαπλασιαστεί στην Ελλάδα, αλλά και σε πολλά άλλα μέρη του κόσμου από το 2010. Oι άνθρωποι που ζουν δίχως στέγη, αναζητούν προσωρινό ή μονιμότερο κατάλυμα σε πάρκα, πλατείες, στοές, εισόδους κτιρίων και οποιονδήποτε άλλο διαθέσιμο χώρο. Αλλά στην πρωτεύουσα της Φινλανδίας, δεν υπάρχει σχεδόν κανένας που να κοιμάται στον δρόμο χάρη σε ένα πρωτοποριακό σχέδιο. Τι μπορούν να μάθουν οι διάφορες πόλεις του κόσμου από τους Φινλανδούς;
Βγαίνοντας κανείς από τον κεντρικό σιδηροδρομικό σταθμό του Ελσίνκι, δεν χρειάζεται πολύ για να παρατηρήσετε κάτι ασυνήθιστο. Δεν υπάρχουν άστεγοι και επαίτες. Η αντίθεση σε σχέση με άλλες μεγάλες πόλεις όπως το Λονδίνο, το Παρίσι και την Βαρκελώνη, οπού πολύ κόσμος κοιμάται μέσα σε υπνόσακους είναι εμφανής.
«Στην παιδική μου ηλικία θυμάμαι ότι υπήρχαν εκατοντάδες ή ακόμα και χιλιάδες άνθρωποι που κοιμόντουσαν στα πάρκα και στα δάση», λέει η αναπληρώτρια δήμαρχος του Ελσίνκι, Sanna Vesikansa. «Ήταν ορατό παλιά, αλλά δεν το έχουμε πλέον. Οι άστεγοι δεν υπάρχουν πια στο Ελσίνκι».
Τα τελευταία 30 χρόνια, η αντιμετώπιση της έλλειψης στέγης αποτέλεσε το επίκεντρο των διαδοχικών κυβερνήσεων στη Φινλανδία. Το 1987, υπήρχαν περισσότεροι από 18.000 άστεγοι εκεί. Τα τελευταία στοιχεία από το τέλος του 2017 δείχνουν ότι περίπου 6.600 άτομα δεν έχουν σπίτι. Η συντριπτική πλειοψηφία ζει με φίλους ή στεγάζεται σε προσωρινή καταλύματα. Μόνο ένας πολύ μικρός αριθμός κοιμάται πραγματικά στους δρόμους.
Πώς τα κατάφεραν όμως οι Φινλανδοί;
Από το 2007, η κυβέρνησή δημιούργησε το πρόγραμμα «Housing First» για τους άστεγους. Δίνει δηλαδή στους άστεγους ή σε όσους μένουν στο δρόμο, ένα μόνιμο σπίτι όσο το δυνατόν συντομότερα.
Στη συνέχεια τους παρέχει τη βοήθεια και την υποστήριξη που χρειάζονται, όπως απεξάρτηση από ουσίες ή την εκμάθηση νέων δεξιοτήτων, ενώ παράλληλα τους βοηθά να σπουδάσουν και να βρουν δουλειά.
Ένα από τα άτομα που έχουν επωφεληθεί από το πρόγραμμα είναι ο Thomas Salmi, ο οποίος έμεινε άστεγος όταν έκλεισε τα 18 και έπρεπε να φύγει από το ορφανοτροφείο του. Πέρασε τρία χρόνια στους δρόμους του Ελσίνκι, όπου η μέση ελάχιστη θερμοκρασία τον Φεβρουάριο είναι -7 βαθμούς Κελσίου.
«Όταν χάνεις τα πάντα, δεν σε νοιάζει. Σκέφτεσαι συχνά την αυτοκτονία. Στον δρόμο κάνει πολύ κρύο, ειδικά στη μέση του χειμώνα κι αν κοιμάσαι έξω μπορεί να πεθάνεις», ανέφερε στο bbc.
Tα τελευταία δύο χρόνια, ο Salmi έχει ένα δικό του διαμέρισμα σε ένα μεγάλο συγκρότημα του Ινστιτούτου Διακόνων του Ελσίνκι (HDI), ενός από τους πολλούς οργανισμούς που παρέχουν καταλύματα για τους άστεγους Φινλανδούς. Σήμερα 24 χρονών υποστηρίζει ότι η διαμονή στο HDI τον βοήθησε να πάρει πάλι τη ζωή στα χέρια του. Πέρασε πολύ δύσκολα όταν ζούσε στους δρόμους, αλλά τώρα πίνει αλκοόλ μόνο το Σαββατοκύριακο. Με το πρόγραμμα «Housing First» υπάρχει υποστήριξη ακόμα κι αν κάποιος κάνει χρήση ναρκωτικών ή είναι αλκοολικός.
Το ενοίκιο πληρώνεται μέσω κρατικών παροχών στέγασης και οι άνθρωποι μπορούν ακόμη και να επιλέξουν να παραμείνουν εκεί για το υπόλοιπο της ζωής τους. «Μου είπαν ότι είναι το σπίτι μου και τους ρώτησα αν θα με διώξουν μόλις το χρειαστεί κάποιος άλλος. Αλλά μου απάντησαν ότι είναι δικό μου και μπορώ να το κάνω ότι θέλω», είπε ο Salmi. «Όταν έχεις ένα σταθερό σπίτι, μπορείς να προσπαθήσεις να χτίσεις τη ζωή σου, να έχεις τη δουλειά σου και τους φίλους σου, αλλά όταν βρίσκεστε στους δρόμους αυτό είναι πολύ δύσκολο», πρόσθεσε.
Το HDI διαθέτει συνολικά 403 διαμερίσματα στο Ελσίνκι και τη γειτονική πόλη Espoo. Οι ενοικιαστές συγκεντρώνονται στην κοινόχρηστη κουζίνα για να γευματίσουν και να στους χώρους του σαλονιού όπου κάνουν νέες γνωριμίες. Οι εργαζόμενοι υποστήριξης είναι πάντα στη διάθεση τους για να προσφέρουν βοήθεια.
Η Pia Rosenberg, που είναι 64 ετών, ζει στο ίδιο σπίτι που της παραχώρησε το πρόγραμμα από το 2014, αφού ήταν άστεγη για δύο χρόνια. «Μου ταιριάζει γιατί είμαι αλκοολική και μου επιτρέπεται να πίνω στο δωμάτιό μου. Και αν χρειαστώ βοήθεια, έχω επίσης κάπου να απευθυνθώ. Δεν νιώθεις καλά αν δεν έχεις σπίτι», ανέφερε.
Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, ο αριθμός των αστέγων στην Αγγλία έχει αυξηθεί από 1.768 το 2010 σε 4.677 το 2018. Φιλανθρωπικά ιδρύματα δηλώνουν ότι ο πραγματικός αριθμός των ανθρώπων που κοιμούνται στον δρόμο είναι πολύ μεγαλύτερος. Οι επίσημοι αριθμοί βασίζονται στον αριθμό των αστέγων που υπολογίζονται στους δρόμους σε ένα μόνο βράδυ το φθινόπωρο κάθε χρόνο. Η επιτυχία του «Housing First» έχει προσελκύσει την προσοχή της κυβέρνησης του Ηνωμένου Βασιλείου, η οποία πέρυσι συμφώνησε να πληρώσει για πιλοτικά προγράμματα στο Μάντσεστερ, στο Merseyside και στο West Midlands. Έχουν γίνει ήδη κάποια αντίστοιχα προγράμματα και στην Ουαλία και τα αποτελέσματα μέχρι τώρα ήταν θετικά.
Η αντιδήμαρχος Vesikana από τη μεριά της πιστεύει ότι η αντιμετώπιση της έλλειψης στέγης ώστε να μην υπάρχουν άστεγοι δεν είναι μόνο ηθική υποχρέωση, αλλά μπορεί επίσης βελτιώσει και την οικονομία μακροπρόθεσμα. «Αυτό το έχουμε δει να συμβαίνει εδώ, καθώς όταν οι άνθρωποι που μένουν στον δρόμο αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα υγείας και μεταφέρονται στο νοσοκομείο. Η περίθαλψη τους απαιτεί πολλά λεφτά».
Το μόνο σίγουρο είναι ότι για μια υγιή κοινωνία, οι κυβερνήσεις οφείλουν να ακολουθήσουν το παράδειγμα της Φινλανδίας. Άλλωστε τα στοιχεία δείχνουν ότι μόνο θετικά αποτελέσματα θα υπάρξουν από μια τέτοια πολιτική, που πρέπει να γίνει προτεραιότητα τόσο στην Αθήνα όσο και σε άλλες πόλεις του κόσμου.