Πώς μπορείς να αφηγηθείς ένα πανέμορφο παραμύθι κινουμένων σχεδίων για όλες τις ηλικίες που να συνδυάζει μια ρεαλιστική (αλλά και ταυτόχρονα παραμυθένια) ματιά στο Παρίσι της Μπελ Επόκ, ιστορική ακρίβεια, εφηβική περιπέτεια, με ένα σκοτεινό, βίαιο θέμα;
Όταν είσαι ένας θρύλος του κινουμένου σχεδίου όπως ο πολυβραβευμένος Μισέλ Οσελό, αυτά τα προβλήματα λύνονται μόνα τους.
Ο 76χρονος Γάλλος σκηνοθέτης επιμένει να δουλεύει με το δικό του χαρακτηριστικό στυλ κινουμένων σχεδίων, χρονοβόρο και μακριά από κάθε χολιγουντιανή τάση “ρεαλισμού”. Το αποτέλεσμα τον δικαιώνει κάθε φορά. Πολλές ταινίες του έχουν αποκτήσει θέση ανάμεσα στα σημαντικότερα σύγχρονα έργα κινουμένων σχεδίων, όπως “Ο Κιρίκου και η Μάγισσα” (για ένα μικρό παιδί που αγωνίζεται να σώσει το αφρικάνικο χωριό του από την κατάρα μιας μάγισσας) και το “Αζούρ και Ασμάρ” (για δύο εντελώς διαφορετικά αλλά μεγαλωμένα μαζί αγόρια που προσπαθούν να απελευθερώσουν μια νεράιδα) κι ο ίδιος έχει βραβευτεί με BAFTA, με Σεζάρ, και ταινίες του έχουν παιχτεί σε Φεστιβάλ σαν τις Κάννες και το Βερολίνο.
Η νέα του όμως ταινία μπορεί και να είναι η πιο φιλόδοξη που έχει επιχειρήσει ποτέ. Η “Dilili στο Παρίσι” μας μεταφέρει στο Παρίσι των αρχών του αιώνα. Η πανέξυπνη Ντιλιλί προσπαθεί να εξιχνιάσει τις μυστηριώδεις απαγωγές κοριτσιών μαζί με ένα φίλο της. Στη διάρκεια της έρευνάς τους, οι δρόμοι τους διασταυρώνονται με μερικές από τις διασημότερες φιγούρες της τέχνης, της επιστήμης και της διανόησης, από τον Προυστ και τον Παστέρ μέχρι τη Μαρί Κιουρί και τη Σάρα Μπερνάρ.
Εφηβική περιπέτεια όμως με πολύ σκοτεινές υπόγειες διαδρομές και εξερεύνηση μιας πολύ αληθινής κοινωνικής βίας, η ταινία του Οσελό αποτελεί και ένα πανέμορφο animation πείραμα, με τις χάρτινες φιγούρες να κινούνται μέσα σε αληθινά σκηνικά, μέσα από τις φωτογραφίες που ο ίδιος ο σκηνοθέτης πήρε γυρνώντας το Παρίσι.
Είχαμε την τιμή να συνομιλήσουμε με τον σπουδαίο animator όταν η ταινία του (που κυκλοφορεί ήδη στις αίθουσες, με υπότιτλους και μεταγλωττισμένη, και είναι η καλύτερη ταινία της βδομάδας) άνοιξε το 1ο Παιδικό και Εφηβικό Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Αθήνας τον περασμένο Δεκέμβρη. Μας μίλησε για το σκληρό θέμα που εξερευνά, για το λόγο που ενδιαφέρθηκε αρχικά για την Μπελ Επόκ και για το πώς διασταυρώθηκαν οι δρόμοι της Σάρα Μπερνάρ, της Μαρί Κιουρί και της Λουίζ Μισέλ.
Πόσος χρόνος χρειάζεται ανάμεσα στις ταινίες σας;
Είναι πολύς, μου παίρνει πάνω από 6 χρόνια κάθε τέτοια ταινία.
Όταν αποφασίζετε τι θα αφορά η κάθε επόμενη, είναι αυτό το διάστημα κάτι που έχετε στο νου;
Ξέρω ότι θα πάρει πολλά χρόνια οπότε πρέπει το θέμα που θα επιλέξω να είναι κάτι που βρίσκεται στα ΣΩΘΙΚΑ μου. Πάω εκεί κάθε φορά. Να έχω κάτι στα σωθικά μου.
Η “Dilili στο Παρίσι” γιατί ήταν μια ταινία, όπως λέτε, από τα σωθικά σας; Ποιο ήταν αυτό το στοιχείο;
Το πώς άρχισε αυτή η ταινία είναι κάτι το πολύ σκοτεινό. Αφορά όλους αυτούς τους άντρες που συμπεριφέρονται άσχημα απέναντι στις γυναίκες και τα κορίτσια. Όχι μόνο γυναίκες, αλλά και κορίτσια. Βασανίζονται, σκοτώνονται, βιάζονται. Και είναι μια κατάσταση που δεν γίνεται καλύτερη όσο περνάνε τα χρόνια. Περισσότερες γυναίκες και κορίτσια πεθαίνουν από βία εναντίον γυναικών στην κοινωνία από όσους ανθρώπους σκοτώθηκαν σε πολέμους σε όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα. Τι κάνουμε ως κοινωνία απέναντι στις γυναίκες και στα κορίτσια; Όταν ξέρεις κάτι τέτοιο πρέπει να κάνεις μια ταινία για αυτό! Και συμβαίνει παντού. Νομίζω η θέση των γυναικών δεν βελτιώνεται.
Επειδή σε αντίθεση με τους ανοιχτά κηρυγμένους πολέμους αφορά κάτι πιο συστημικό μέσα σε μια κοινωνία.
Είναι γύρω μας καθημερινά, όλη την ώρα! Ναι! Στη Γαλλία κάθε δυομιση μέρες μια γυναίκα πεθαίνει στα χέρια του συντρόφου της. Είναι δύσκολο να το πιστέψεις. Αλλά μετά ταξίδεψα σε χώρα στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού και τους το είπα, και μου είπαν ότι εκεί είναι πιο μεγάλος ο αριθμός, και μπορεί να αφορά όχι μόνο σύντροφο αλλά και πατέρα, αδερφό, ακόμα και γιο. Κι όσο πιο πολλά μαθαίνεις τόσο χειρότερο γίνεται.
Αυτή ήταν λοιπόν η αρχή. Αλλά η δουλειά μου είναι να κάνω ωραίες ταινίες, παραμύθια. Η γλώσσα μου είναι τα παραμύθια. Αυτό ξέρω και αυτό θέλω. Το παραμύθι σου επιτρέπει να κάνεις ωραία πράγματα αλλά από κάτω να μιλάς για οτιδήποτε θες να μιλήσεις. Όλες οι ταινίες μου είναι πολύ σοβαρές από κάτω. Οπότε δεν ήθελα να μιλήσω για αυτό μόνο.
Το άλλο στοιχείο ήταν πιο επιφανειακό. Σκέφτηκα να κάνω μια ταινία στο Παρίσι επειδή πολλά μέρη στον πλανήτη έχουν ενδιαφέρον και έχω δείξει πολλά από αυτά σε παλιές ταινίες μου, αλλά τώρα ήρθε ο καιρός να μιλήσω για τη Γαλλία. Και αποφάσισα το Παρίσι του 1900 επειδή, είναι εντελώς επιφανειακός ο λόγος, επειδή είναι η τελευταία φορά που οι γυναίκες φορούσαν φορέματα ως το έδαφος. Κι αυτό μου αρέσει! Για παραμύθι είναι καλύτερο. Αυτός είναι ο λόγος!
Αλλά μετά μελέτησα την εποχή που θα μιλούσα και ανακάλυψα ότι ήταν συγκλονιστική. Πέρα από τα κουστούμια. Δεν έκανα μια ταινία για κουστούμια, έκανα μια ταινία για τον Δυτικό πολιτισμό. Κι αυτό έρχεται στη ζυγαριά με τους κακούς άντρες. Από τη μία δείχνω την κακή πλευρά της ανθρωπότητας που υπάρχει και την οποία πρέπει να πολεμήσουμε, κι από την άλλη δείχνω κάτι καλό, τον Δυτικό πολιτισμό. Κι απλά το δείχνω, δείτε, να τι κάναμε, όλοι αυτοί οι σπουδαία άνθρωποι τι έχουν πετύχει. Επιστήμη, τέχνη. Και τα background που δείχνω στην ταινία δεν είναι το όνειρο ενός ποιητή, είναι πραγματικότητα. Βγήκα στο Παρίσι και πήρα φωτογραφίες.
Ο συνδυασμός αυτός έχει μεγάλο αισθητικό ενδιαφέρον.
Δεν ήμουν σίγουρα ότι θα λειτουργούσε αλλά ήθελα να είναι φωτογραφίες γιατί ήθελα να δείξω μια πραγματικότητα. Την κακή πραγματικότητα και την καλή πραγματικότητα. Και προς τα ποια κατεύθυνση πρέπει να πάμε.
Έχει ενδιαφέρον αυτό γιατί το animation σήμερα τείνει πολύ προς τον ρεαλισμό.
Ναι, ναι, ακόμα κι όταν είναι κάτι μέσα από μια φαντασία, μοιάζουν τα πάντα αληθινά. Δεν το θέλω αυτό!
Σε παλιότερα στυλ μπορούσε να φτάσεις προς ό,τι υπερβολή ήθελες, να κάνεις ό,τι θες.
Ναι, και να είναι όσο ελαφρύ ήθελες.
Πώς λοιπόν προσεγγίσατε εσείς αυτό το στυλ σε συνδυασμό με τον ρεαλισμό των φωτογραφιών;
Τις φωτογραφίες τις πήρα για την ταινία. Όλες οι φωτογραφίες είναι δικές μου. Αντικείμενα, το κρεβάτι της Σάρα Μπερνάρ, ακόμα και οι πίνακες που εμφανίζονται, πήγα στο μουσείο. Όλα τα μουσεία με δέχτηκαν και πήγα τις μέρες που ήταν κλειστά, οπότε ήμουν σε αυτά τα μεγάλα μουσεία, ολομόναχος, έπαιρνα φωτογραφίες από ό,τι αγαπούσα! Και για τους χαρακτήρες ήθελα να διατηρήσω ένα ρεαλισμό οπτικό γιατι ήθελα να είναι να είναι αναγνωρίσιμοι οι σπουδαίοι άνθρωποι της ιστορίας που μπλέκονται στην ταινία. Οπότε δεν θα έπρεπε να είναι μη ρεαλιστικοί, έπρεπε να είναι πιο κλασικά ζωγραφισμένοι.
Μιλώντας για αληθινά ιστορικά πρόσωπα, ποια είναι η θέση τους σε αυτό το παραμύθι; Γιατί αποφασίσατε να τους συμπεριλάβετε;
Ήθελα να κάνω κάτι για την Ιστορία και για την αλήθεια. Κι οι δύο νέοι ήρωες και αυτή η κρυφή κοινωνία των κακών ανδρών είναι κάτι που επινόησα για να πω ό,τι ήθελα να πω, αλλά όλα τα υπόλοιπα στην ταινία είναι αληθινά. Συνέβησαν και μπορείς να βρεις αυτές τις φιγούρες στην Ιστορία.
Πώς αποφασίσατε ποιες φιγούρες θα συμπεριλάβετε στην ιστορία σας; Ειδικά όταν μιλάμε για τις γυναίκες;
Ήταν προφανές όσο αφορά στις τρεις σπουδαίες, κάθε μία πολύ διαφορετική αλλά στο ίδιο επίπεδο. Μες στην ταινία φανταζόμουν από την αρχή πως θέλω αυτές τις τρεις κυρίες να συναντηθούν. Σκεφτόμουν πως είναι αδύνατο αλλά ταινίες κάνω, ό,τι θέλω να κάνω! Εγώ αποφασίζω! Αλλά μετά διαπίστωσα λίγο λίγο ότι αυτές οι σπουδαίες γυναίκες ήξεραν όντως η μία την άλλη.
Αλήθεια;
ΝΑΙ! Βρήκα ένα γράμμα της Λουίζ Μισέλ προς τη Σάρα Μπερνάρ λέγοντας αγαπητή μου Σάρα δε μπορούσα να έρθω χτες να σε φιλήσω γιατί πήγαινα στο Λονδίνο. Οπότε ήταν σε αυτό το επίπεδο. Και η σπουδαία Σάρα Μπερνάρ ήταν αρκετά τολμηρή ώστε να είναι φίλη με μια αναρχική! Οι πάντα φοβόντουσαν τη Λουίζ Μισέλ και η Σάρα Μπερνάρ είχε κουράγιο. Η Λουίζ Μισέλ έγραφε θεατρικό για αυτήν και μιλούσαν ήδη για τα κουστούμια. Είναι συγκλονιστικές. Και η Σάρα επίσης έπαιξε για να μαζέψει λεφτά για τη Μαρί Κιουρί κι η Κιουρί ήρθε στο δωμάτιό της για να την ευχαριστήσει. Οπότε αυτές οι τρεις σπουδαίες γυναίκες δε με χρειάζονταν καθόλου τελικά, ήδη γνωρίζονταν!
Μπορώ μόνο να φανταστώ τι επίπεδο έρευνας χρειάστηκε αυτή η ταινία.
Αυτόματο στην περίπτωσή μου, κάνω πάντα έρευνα. Αλλά ήμουν ευτυχισμένος να το κάνω σε αυτή την περίπτωση. Διαπίστωσα πως ήταν μια πολύ σημαντική περίπτωση πολιτισμού, αυτά τα 20 χρόνια στα Παρίσι. Δεν ήταν φυσικά τα μόνα 20 χρόνια αυτά, αλλά ήταν αξιοσημείωτα και δεν το ήξερα. Αλλά τώρα εγώ κι εσύ, το ξέρουμε.
Είναι ευτυχές ότι επιλέξατε μια εποχή για αισθητικούς λόγους αλλά μετά αποκαλύφθηκε…
Ναι, και φυσικά το φιλμ έτσι έγινε πιο ενδιαφέρον. Υπηρετώντας δύο σκοπούς που μετά βοήθησαν ο ένας τον άλλον.
Πώς νιώθετε πως συνδέεται αυτή η ταινία σας με τις προηγούμενές σας; Γενικά, είπατε όταν ξεκινάτε μια νέα ταινία πάντα είναι αποτέλεσμα μιας ιδέας που έχετε πολύ βαθιά μέσα σας, αλλά μετά κοιτώντας προς τα πίσω διαπιστώνετε κοινές γραμμές σε όλες τις δουλειές σας;
Το να υπάρχει κάποιο κοινό στοιχείο στις ταινίες μου είναι κάτι που δεν με ενδιαφέρει να υπάρχει, αλλά είναι κάτι που μπορώ να απαντήσω. Η σύνδεση είναι ότι θέλω πρώτα να σου δώσω ομορφιά. Ομορφιά και ευχαρίστηση. Και μετά κάτι πρέπει να απομένει. Οι ήρωες που μου αρέσουν είναι αθώα πρόσωπα που δε μπορεί κανείς να χειριστεί. Υπάρχουν ταξίδια σε όλες τις ταινίες μου. Και μου αρέσει να σπέρνω σπόρους. Σπέρνω σπόρους κάθε φορά, παντού, και ξέρω ότι κάποιοι δε θα μεγαλώσουν ποτέ αλλά άλλοι θα τα καταφέρουν. Συνέβη ήδη. Το “Kirikou” για πολλούς σημερινούς 20χρονους τους έδωσε μια καθοριστική αισθητική για το animation, και για πολλούς νέους επαγγελματίες λίγο-λίγο διαπίστωσα πως είμαι κατά κάποιο τρόπο ο πατέρας τους, μεγάλωσαν με το “Kirikou” και το “Αζούρ και Ασμάρ” και θέλουν να κάνουν το ίδιο. Και με ταινίες σαν την “Dilili”, δεν θέλω να διδάξω ακριβώς τους ανθρώπους, δεν θέλω να θυμούνται τα πάντα, αλλά μετά την ταινία θέλω να υπάρχουν αυτοί οι σπόροι μέσα τους.
Θέλετε να λειτουργεί σαν παραμύθι, όχι σαν μάθημα.
Όχι, όχι, δεν είμαι δάσκαλος. Στους δασκάλους αρέσουν πολύ οι ταινίες μου! Αλλά αυτό που φοβάμαι είναι ότι παίρνοντας μια ταινία μου ως αντικείμενο ενός μαθήματος στο σχολείο, θέλουν μετά να εξηγήσουν τα πάντα. Αλλά δε θέλω κανείς να εξηγήσει τις ταινίες μου. Οι άνθρωποι μπορούν να τις καταλάβουν, μπορούν να αποδεχτούν ό,τι λένε οι ταινίες χωρίς να προσπαθείς να το κάνεις εργασία για το σπίτι. Και τώρα όλα αυτά, όλες αυτές οι ιδέες, είναι μέσα στο μυαλό τους και αυτό είναι αρκετό. Φοβάμαι πως οι δάσκαλοι θα βάζουν τον κόσμο να δουλεύει υπερβολικά πάνω στην ταινία, αλλά η θεωρία μου είναι ότι οι ταινίες δεν χρειάζεται να εξηγούνται.
*Η ταινία του Μισέλ Οσελό “Η Dilili στο Παρίσι” προβάλλεται στις αίθουσες από τη Rosebud 21 και τη Seven Films. Η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του 1ου Παιδικού και Εφηβικού Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Αθήνας τον περασμένο Δεκέμβρη.
