Όλοι γονείς κάνουμε «τα πάντα» για τα παιδιά μας! Είναι ο βασικός άξονας της ζωής μας και πασχίζουμε καθημερινά για τη σωστή διαπαιδαγώγησή τους. Κύριο μέλημα όλων μας είναι να μάθουν να προσέχουν και να αγαπούν τον εαυτό τους, να είναι υπεύθυνα και ανεξάρτητα, να σέβονται το περιβάλλον, να έχουν φίλους, να μορφωθούν, να καλλιεργηθούν, να είναι ευτυχισμένα! Κι η ευτυχία σχετίζεται άμεσα με την συναισθηματική ασφάλεια.
Συναισθηματική ασφάλεια
Όταν υπάρχει συναισθηματική ασφάλεια ο άνθρωπος νιώθει εμπιστοσύνη στον εαυτό του και στους άλλους, μπορεί να κατανοήσει τους συνανθρώπους τους λειτουργεί με αυτονομία και σεβασμό και διαμορφώνει υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις. Αντίθετα, οι συναισθηματικά ανασφαλείς θεωρούν συνέχεια πως βάλλονται και κρίνονται, νιώθουν «λίγοι» και ανάξιοι αγάπης. Αυτό δυσκολεύει τις διαπροσωπικές τους σχέσεις και τους στερεί το αίσθημα της πληρότητας και της ευτυχίας.
Εάν θέλουμε να μεγαλώσουν τα παιδιά μας με συναισθηματική ασφάλεια, θα πρέπει να το κάνουμε τα πρώτα δύο χρόνια της ζωής τους! Ήδη από τη γέννησή τους, τα βρέφη εκφράζουν τις ανάγκες και τη διάθεσή τους. Με τον τρόπο τους μας λένε εάν πεινάνε, εάν κρυώνουν ή αν είναι χαρούμενα. Ο τρόπος που μια μητέρα ανταποκρίνεται σε αυτές τις ανάγκες, διαμορφώνει την ποιότητα της σχέσης τους. Με τον όρο «προσκόλληση» που εισήγαγε πρώτος ο Bowlby, περιγράφει ουσιαστικά την παραπάνω σχέση και τον τρόπο που «προσκολλάται» το βρέφος στη μαμά του και διακρίνεται σε τριών μορφών προσκόλλησης: την ασφαλή, την ανασφαλή και την αποδιοργανωμένη/αδιαφοροποίητη προσκόλληση.
Ασφαλής προσκόλληση
Για να αναπτύξει το βρέφος ασφαλή προσκόλληση προς τη μητέρα του, πρέπει εκείνη να κατανοεί και να ικανοποιεί τις ανάγκες του, να είναι σταθερά διαθέσιμη, ευαίσθητη απέναντι στα μηνύματα του και δεκτική ως προς την δυσφορία του. Με αυτόν τον τρόπο, υφαίνει ένα ασφαλές περιβάλλον μέσα στο οποίο το παιδί νιώθει την εμπιστοσύνη και την προστασία που επιθυμεί, ενώ στη συνέχεια το χρησιμοποιεί για να εξερευνήσει τον κόσμο γύρω του, γνωρίζοντας πως η μητέρα του θα βρίσκεται κοντά ως μια «ασφαλής βάση».
Αυτό το μοντέλο σχέσης που αναπτύσσει το παιδί με τη μητέρα του γίνεται σημείο αναφοράς για τις μελλοντικές του σχέσεις Μεγαλώνει νιώθοντας εμπιστοσύνη και αγάπη για τον εαυτό του και για τους άλλους. Ένα παιδί με ασφαλή προσκόλληση, λοιπόν, νιώθει άξιο αγάπης και φροντίδας και γίνεται ανθεκτικό, ανεξάρτητο, με έλεγχο των συναισθημάτων του και των κοινωνικών του δεξιοτήτων. Μεγαλώνει έχοντας έντονη ενσυναίσθηση και αυτοεκτίμηση.
Ανασφαλής προσκόλληση
Στην αντίθετη περίπτωση, όταν δηλαδή εάν η μητέρα δεν είναι δεκτική στα μηνύματα του μωρού της, δεν κατανοεί και δεν τις ικανοποιεί τις ανάγκες του και δεν είναι σταθερά δίπλα του, η «προσκόλληση» που αναπτύσσει το παιδί προς την μαμά είναι ανασφαλής . Η ανασφαλής προσκόλληση χωρίζεται σε δύο κατηγορίες: τον απορριπτικό/αποφευκτικό δεσμό και τον αγχώδη/αμφιθυμικό δεσμό.
Στην πρώτη περίπτωση η μητέρα είναι επικριτική με τις ανάγκες του μωρού και αντιδρά με θυμό ή τιμωρία όταν αυτό εκφράζει έντονα συναισθήματα. Για να ικανοποιηθούν οι ανάγκες του, λοιπόν, προσπαθεί να μην δείχνει αρνητικά συναισθήματα, τροποποιεί τη συμπεριφορά του και προσποιείται. Στην περίπτωση αγχώδη δεσμού, η μητέρα αγνοεί τις ανάγκες του μωρού, δεν επιδεικνύει την παραμικρή σταθερότητα και γενικά είναι απρόβλεπτη και ασταθής. Για να τραβήξει την προσοχή της μητέρας του και να καλυφθούν οι ανάγκες του γίνεται επιθετικό και πιεστικό. Και στις δύο περιπτώσεις, το παιδί νιώθει πως δεν αξίζει να το αγαπούν και να το φροντίζουν ενώ δεν μπορεί να αναπτύξει σχέσεις εμπιστοσύνης.
Προσκόλληση αποδιοργανωμένου τύπου
Σε αυτή την περίπτωση τα βρέφη έχουν φροντιστές τελείως απρόβλεπτους που παρέχουν κακής ποιότητας φροντίδα. Συνήθως οι κηδεμόνες τους είναι χρήστες ουσιών, με ψυχιατρικές διαταραχές, βίαιο ή κακοποιητικοί. Τέτοιου είδους γονείς γίνονται ταυτόχρονα πηγή παρηγοριάς και φόβου και το παιδί δε μπορεί καθόλου να προβλέψει την συμπεριφορά τους. Μεγαλώνοντας θεωρεί το περιβάλλον του εχθρικό και επικίνδυνο, νιώθει ανάξιο αγάπης και έντονο άγχος.
Πώς βοηθώ το παιδί μου να αναπτύξει «ασφαλή προσκόλληση»;
Ο μόνος τρόπος για να βάλετε τις βάσεις μιας ασφαλής προσκόλλησης, είναι να είστε ανοιχτή και δεκτική στις ανάγκες και τα συναισθήματα των παιδιών σας. Η ανησυχία μήπως τα κακομάθουμε ή μήπως μας χειρίζονται, συχνά μας αποπροσανατολίζει από το ένστικτό μας: να τα αγαπάμε και να τα ακούμε!
Η εμμονή με το πρόγραμμα δεν θέτει όρια όπως ισχυρίζονται πολλοί. Όταν ένα παιδί πεινάει, για παράδειγμα, με το να το αφήσουμε να κλαίει μέχρι να έρθει η ώρα του φαγητού, του περνάμε το μήνυμα πως δεν είναι άξιο της προσοχής και της φροντίδας μας και έτσι παραιτείται από κάθε προσπάθεια διεκδίκησης. Η πεποίθηση πως δεν πρέπει να το κρατάμε αγκαλιά διότι κακομαθαίνει, επίσης, τείνει να ξεπεραστεί αφού ψυχολόγοι και παιδίατροι επιμένουν πως η σωματική επαφή μητέρας και βρέφους μέσω της αγκαλιάς και του θηλασμού αλλά και ο κοινός ύπνος τα πρώτα δύο χρόνια της ζωής του έχουν ευεργετικά αποτελέσματα.
Με λίγα λόγια, στην προσπάθειά μας να θέσουμε τα σωστά όρια και να φτιάξουμε ολοκληρωμένες προσωπικότητες πετυχαίνουμε το ακριβώς αντίθετο. Αγνοούμε άθελά μας τις ανάγκες τους, δεν είμαστε σταθερά διαθέσιμες, μοιάζει να δυνασχετούμε με τη δυσαρέσκειά τους και δείχνουμε έλλειψη ευαισθησίας. Ό,τι, δηλαδή, εμποδίζει την ανάπτυξη της «ασφαλούς προσκόλληση».
Παν μέτρον άριστον
Το ότι είμαστε ανοικτές να ακούσουμε και να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες τους, δε σημαίνει πως δεν θέτουμε τα ασφαλή όρια που χρειάζονται τα απιδιά για να ανακαλύψουν τον κόσμο, να αυτονομηθούν και να βρουν την προσωπική τους ταυτότητα. Αρκεί να μην προσπαθούμε να βάζουμε αυτά τα όρια τραυματίζοντάς τα με τιμωρίες και φωνές. Η κατανόηση και η άνευ όρων αποδοχή, είναι ένας τρόπος να δίνουμε αξία στην προσωπικότητά τους και να τα καθοδηγούμε χωρίς να νιώθουν απειλή ή απόρριψη.
Το αποτέλεσμα θα σας δικαιώσει
Η προσέγγιση αυτή μοιάζει να είναι πιο δύσκολη και απαιτητική αφού η μητέρα, τα πρώτα χρόνια του μωρού επιφορτίζεται τη συνεχή ενασχόληση με το μωρό. Το αποτέλεσμα, ωστόσο, θα τη δικαιώσει, αφού το μωρό της θα μεγαλώσει και θα γίνει ένα παιδί αυτόνομο και χαρούμενο, με υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις και την ικανότητα να επικοινωνεί και να εκφράζεται.