Δεν είναι σπάνιο κάποιες φορές μικρότερα ή μεγαλύτερα παιδιά να μη θέλουν να κοιμηθούν μόνα τους, επειδή φοβούνται.
Συνήθως, έχει προηγηθεί κάποιο ερέθισμα ή κάποιο γεγονός που τους έχει δημιουργήσει έντονο άγχος, και η έντονη φαντασία των παιδιών πολλές φορές το ενισχύει. Μπορεί ο φόβος να προήλθε από κάτι απλό, όπως μια σκηνή σε μια ακατάλληλη ταινία, κάποια λόγια στις ειδήσεις ή κάποιο συγκεκριμένο γεγονός στο σχολείο, αλλά μπορεί και να πηγάζει από κάτι βαθύτερο που προκαλεί έντονη συναισθηματική δυσφορία.
Για κάποια παιδιά βέβαια, η δυσκολία στην έλευση ή διατήρηση του ύπνου εμφανίζεται σε ένα σταθερό μοτίβο από πολύ μικρή ηλικία και σε αυτές τις περιπτώσεις συνήθως, εάν δεν υπάρχει οργανικός παράγοντας, αποτελεί μια μαθημένη συμπεριφορά. Ακόμα, μπορεί να υπήρξε κάποια στιγμή ένα ερέθισμα, αλλά το παιδί να συνεχίζει να θέλει να κοιμηθεί με τους γονείς, επειδή απλώς είναι αποδεκτό ή το βοηθάει να αισθάνεται ότι όλη η οικογένεια είναι ασφαλής.
Σε κάθε περίπτωση είναι σημαντικό πρώτα να προσπαθήσετε να εντοπίσετε τους πιθανούς λόγους που κάνουν το παιδί να αισθάνεται φόβο, καθώς και το πότε ξεκίνησε η αλλαγή στη συμπεριφορά του, για να μπορείτε πιο αποτελεσματικά να παρέμβετε. Ορισμένα παιδιά μετά από κάποιο διάστημα σταματούν αυτή τη συμπεριφορά χωρίς ιδιαίτερη παρέμβαση, ή μετά από κάποιες σχετικές συζητήσεις και επεξηγήσεις.
Μην ξεχνάτε ότι είναι απόλυτα φυσιολογικό, εφόσον ένα παιδί αισθάνεται φόβο, να αναζητά την παρουσία των γονιών του για να καθησυχαστεί, να νιώσει ασφάλεια και να κοιμηθεί. Στόχος είναι μέσα από την παρουσία ενός υποστηρικτικού και φροντιστικού γονέα, το παιδί να ενισχύσει την ικανότητα αυτορρύθμισής του (η οποία γενικότερα το βοηθάει να διαχειρίζεται τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τη συμπεριφορά του, ώστε να μπορεί από μόνο του να φτάσει σε κατάσταση ηρεμίας, όταν χρειάζεται) και όχι απλώς να σταματήσει μια συμπεριφορά με οποιονδήποτε τρόπο (π.χ. με τιμωρίες, φωνές ή αδιαφορία).
Τα παιδιά που μπορούν να ηρεμήσουν τον εαυτό τους, αποκτούν μια γενικότερη αίσθηση ανεξαρτησίας, αυτοεκτίμησης και αυτοελέγχου και σε άλλους τομείς. Σε αυτό το πλαίσιο υπάρχουν τεχνικές και δραστηριότητες, ανάλογα με την ηλικία του παιδιού, που μπορούν να εφαρμόσουν οι γονείς και συνήθως έχουν πολύ καλά αποτελέσματα.
Τι πρέπει να προσέχετε γενικά:
Ρουτίνα ύπνου. Χρειάζεται σταθερή και ήρεμη ρουτίνα ύπνου τουλάχιστον 20-30 λεπτά νωρίτερα από την ώρα που πρέπει το παιδί να κοιμηθεί (το προτεινόμενο ωράριο ύπνου είναι περίπου 11 ώρες για παιδιά πέντε ετών και μειώνεται σταδιακά στις εννιά περίπου ώρες για παιδιά 14 ετών). Η ρουτίνα ύπνου περιλαμβάνει συγκεκριμένη σειρά δραστηριοτήτων (π.χ. κάνει μπάνιο, βάζει πιτζάμες, πλένει δόντια, διαβάζετε βιβλίο).
Μείωση ερεθισμάτων. Όχι τηλεόραση, tablet και χρήση ηλεκτρονικών συσκευών τουλάχιστον μισή ώρα πριν την προετοιμασία για τον ύπνο, για να μην επηρεάζεται το παιδί από το περιεχόμενό τους και τον φωτισμό.
Αποφυγή προϊόντων καφεΐνης. Για τουλάχιστον έξι ώρες πριν τον ύπνο, μην επιλέξετε να δώσετε στο παιδί αναψυκτικά, τσάι και ενεργειακά ποτά, προϊόντα δηλαδή που περιέχουν διεγερτικές ουσίες.
Διατηρήστε ήρεμη ατμόσφαιρα. Αποφύγετε εντάσεις, φωνές και κριτική, όταν πλησιάζει η ώρα του ύπνου. Προσπαθήστε να έχετε ήρεμη και καθησυχαστική φωνή.
Αλλαγές στο χώρο:
Επιλέξτε φωτάκι νυχτός σε θερμό χρώμα. Τα μπλε φωτάκια (όπως και οι εναλλαγές στην ένταση του φωτισμού) καθυστερούν την έκκριση της μελατονίνης, γνωστή ως «ορμόνη του ύπνου». Προσπαθήστε επιπλέον το παιδί να έχει εύκολη πρόσβαση σε κάποιο φωτιστικό, ώστε αν χρειαστεί να μπορεί να το ανάψει.
Ανανεώστε τον χώρο με αντικείμενα και αναμνήσεις. Αφήστε το παιδί να αλλάξει κάτι στη διακόσμηση του δωματίου ή του κρεβατιού του και προσπαθήστε να αφιερώνετε περισσότερο χρόνο μέσα στο δωμάτιο του κάνοντας ευχάριστες δραστηριότητες, για μπορεί να νιώθει ευχάριστα και οικεία μέσα σε αυτό.
Δοκιμάστε τις παρακάτω τεχνικές:
1. Αναγνώριση συναισθημάτων και επιβεβαίωση. Αναγνωρίστε το φόβο του παιδιού και επιβεβαιώστε την παρουσία σας. «Ξέρω ότι κάποιες φορές το σκοτάδι σε τρομάζει. Εγώ θα φροντίσω να κοιμηθείς με ασφάλεια και εσύ θα ξέρεις ότι αν με χρειαστείς θα έρθω αμέσως».
2. Χρήση μουσικής ή ήχων. Συνήθως τα παιδιά ηρεμούν και συνδυάζουν εύκολα έναν συγκεκριμένο ήχο με την ώρα για ύπνο.
3. Το βιβλίο ή η κούκλα των ανησυχιών. Προτείνετε στο παιδί να γράψει, να ζωγραφίσει ή να πει τις ανησυχίες του σε μια κούκλα (φιγούρα) και να τις αφήσει εκεί για όλη τη νύχτα. Με τον τρόπο αυτό δεν θα χρειάζεται να ανησυχεί το ίδιο. Εάν επιλέξετε αυτή τη δραστηριότητα, φροντίστε να προηγηθεί της ρουτίνας ύπνου.
4. Αρκουδάκι ή μαξιλάρι ύπνου. Αφήστε το παιδί να διαλέξει ένα αντικείμενο που θα μπορεί να αγκαλιάζει για να κοιμηθεί. Στα μικρότερα παιδιά μπορείτε να πείτε ότι αυτό το αντικείμενο θα τα προστατεύει το βράδυ.
5. Ιστορίες Καληνύχτας. Αφιερώστε χρόνο για να διαβάσετε μια ιστορία με ευχάριστο περιεχόμενο ή να μιλήσετε για κάτι ωραίο που έγινε μέσα στη μέρα ή πρόκειται να συμβεί την επόμενη. Αφήστε στο παιδί ευχάριστες σκέψεις για να απασχολεί το μυαλό του μέχρι να κοιμηθεί.
6. Επιβράβευση. Μπορείτε να φτιάξετε μια αφίσα όπου το παιδί θα λαμβάνει αυτοκόλλητα για κάθε επιτυχημένη προσπάθεια να κοιμηθεί μόνο του και μετά από κάποιο αριθμό επιτυχιών θα έχει μια μεγαλύτερη επιβράβευση που έχετε συμφωνήσει μαζί.
7. Τεχνικές χαλάρωσης. Υπάρχουν πολλές ασκήσεις χαλάρωσης για παιδιά που βασίζονται στις αναπνοές ή τη μυϊκή χαλάρωση. Αν θέλετε να δοκιμάσετε κάτι απλό, μπορείτε να ξεκινήσετε με κάποιες επαναλήψεις από βαθιές αναπνοές, σε μικρότερα παιδία πείτε «πάρε μια εισπνοή, όπως κάνεις όταν θέλεις να μυρίσεις ένα λουλούδι και μια δυνατή εκπνοή, όπως κάνεις όταν σβήνεις τα κεριά της τούρτας». Ζητήστε μετά από το παιδί να φανταστεί μια ωραία εικόνα με κλειστά μάτια και να σας την περιγράψει με λεπτομέρειες. Πείτε στο παιδί κάποιες φράσεις όπως «είσαι ασφαλής εδώ», «μπορείς να νιώθεις ήρεμη στο σκοτάδι», όσο σας περιγράφει την εικόνα. Συνεχίστε με μερικές βαθιές ανάσες ακόμα. Προσκαλέστε σιγά σιγά το παιδί να κάνει την άσκηση, όταν είναι και μόνο του.
8. Σταδιακή αποχώρηση από το δωμάτιο και τακτικός έλεγχος. Σταδιακά μειώστε το χρόνο που κάθεστε μαζί με το παιδί για να κοιμηθεί και την απόσταση από το κρεβάτι του (χρησιμοποιείστε στην πορεία μια καρέκλα για να την μετακινείτε μέχρι να φτάσετε έξω από το δωμάτιο). Ελέγχετε στην αρχή σταθερά σε συγκεκριμένο χρόνο το παιδί π.χ. ανά πέντε λεπτά, όπου παραμένετε για ένα λεπτό στο δωμάτιο, και σταδιακά αυξάνετε τον χρόνο ελέγχου.
Αν το πρόβλημα παραμένει, παρά τις όποιες προσπάθειές σας, είναι πιο ασφαλές να απευθυνθείτε σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας. Υπάρχουν περιπτώσεις, όπου η παρέμβαση ειδικού είναι απαραίτητη.
Νικοπούλου Βασιλική- Αλίκη Ψυχολόγος, ΜSc
Ψυχολόγος