Πολλοί άνθρωποι παρακολουθούν κάθε πρωί τις ειδήσεις με φόβο και δέος. Κάθε μέρα διαβάζουμε για επιθέσεις, ανισότητα, μόλυνση, δικτατορίες, πόλεμο και εξάπλωση πυρηνικών όπλων.
Αυτοί είναι μερικοί από τους λόγους για τους οποίους το 2016 θεωρήθηκε το «χειρότερο έτος όλων των εποχών». Ώσπου το ρεκόρ διεκδίκησε το 2017… και πολλοί άνθρωποι άρχισαν να νοσταλγούν το παρελθόν, όταν ο κόσμος φαινόταν πιο ασφαλής, πιο καθαρός, με περισσότερη ισότητα.
Είναι όμως λογικός τρόπος αυτός να αντιλαμβάνεται κανείς την ανθρώπινη υπόσταση τον 21ο αιώνα; Όπως είπε και ο Φράνκλιν Πιρς Άνταμς: «Τίποτα δεν ευθύνεται περισσότερο για τις παλιές καλές εποχές παρά μια κακή μνήμη».
Μπορείς πάντα να αυταπατάσαι ότι βλέπεις μια παρακμή, αν συγκρίνεις τους αιματοβαμμένους τίτλους του παρόντος με τις ρόδινες εικόνες του παρελθόντος. Με τι μοιάζει η πορεία του κόσμου όταν μετράμε την ευημερία μέσα στον χρόνο χρησιμοποιώντας τα ίδια πάντα κριτήρια;
Ας συγκρίνουμε τα πιο πρόσφατα δεδομένα στο παρόν με τα ίδια δεδομένα 30 χρόνια πριν.
Πέρσι, οι Αμερικανοί αλληλοσκοτώθηκαν σε μια αναλογία 5,3 ανά 100.000, επτά τοις εκατό των πολιτών ήταν κάτω από το επίπεδο της φτώχειας και παρήγαν 21 εκατομμύρια τόνους αιωρούμενα σωματίδια και τέσσερα εκατομμύρια τόνους διοξείδιο του θείου. Ωστόσο, 30 χρόνια πριν, το ποσοστό ανθρωποκτονιών ήταν 8,5 ανά 100.000, το ποσοστό της φτώχειας ήταν 12% και παρήχθησαν 35 εκατομμύρια τόνοι αιωρούμενων σωματιδίων και 20 εκατομμύρια τόνοι διοξειδίου του θείου.
Τι έγινε σε όλη την οικουμένη; Πέρσι, υπήρχαν 12 πόλεμοι εν εξελίξει, 60 απολυταρχικά καθεστώτα, 10% του παγκόσμιου πληθυσμού ζούσε σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας και περισσότερα από 10.000 πυρηνικά όπλα. Αλλά 30 χρόνια πριν, είχαμε 23 πολέμους, 85 απολυταρχικά καθεστώτα, 37% του παγκόσμιου πληθυσμού ζούσε σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας και περισσότερα από 60.000 πυρηνικά όπλα. Πράγματι, η περσινή χρονιά ήταν φρικτή όσον αφορά την τρομοκρατία στη Δυτική Ευρώπη, με 238 θανάτους, αλλά το 1988 ήταν χειρότερο, με 440 θανάτους.
Τι συμβαίνει; Ήταν το 1988 μια ιδιαίτερα κακή χρονιά; Ή είναι όλες αυτές οι βελτιώσεις ένα σημάδι ότι ο κόσμος, παρά τα ψεγάδια του, βελτιώνεται με τον καιρό; Μήπως θα μπορούσαμε να επικαλεστούμε την ομολογουμένως παλιομοδίτικη έννοια της προόδου; Αν το κάνει κανείς αυτό, μπορεί να προκαλέσει ακόμη και τη χλεύη, γιατί ανακάλυψα ότι οι διανοούμενοι μισούν την πρόοδο. Και οι διανοούμενοι που αυτοαποκαλούνται προοδευτικοί πραγματικά μισούν την πρόοδο.
Δεν είναι ακριβώς ότι μισούν τους καρπούς της προόδου. Οι περισσότεροι ακαδημαϊκοί και εμπειρογνώμονες θα προτιμούσαν να εγχειριστούν με αναισθησία παρά χωρίς. Είναι η ιδέα της προόδου που ξεσηκώνει τα πάθη. Αν πιστεύεις ότι οι άνθρωποι μπορούν να αλλάξουν τη μοίρα τους, μου είπαν, αυτό σημαίνει πως πιστεύεις τυφλά και έχεις μια σχεδόν θρησκευτική πίστη στην ξεπερασμένη αυταπάτη και την ψευδή υπόσχεση του μύθου της πορείας προς τα εμπρός της αμείλικτης προόδου.
Είσαι φανατικός οπαδός του λαϊκιστικού αμερικανικού ιδεώδους «όλα τα μπορώ», σαν ενθουσιασμένο κολεγιόπαιδο, είτε προέρχεσαι από τη Σίλικον Βάλεϊ είτε το Εμπορικό Επιμελητήριο. Είσαι οπαδός της ιδέας της προοδευτικής (Whig) ιστορίας, ένας αφελής οπτιμιστής, μια Πολυάννα, και φυσικά, ένας Πάνγλωσσος, όπως λεγόταν ο ήρωας του Βολταίρου που διακήρυττε: «Όλα γίνονται για το καλύτερο στον καλύτερο όλων των δυνατών κόσμων».
Τελικά, ο Καθηγητής Πάνγλωσσος ήταν απαισιόδοξος. Ένας αληθινά αισιόδοξος πιστεύει στο ενδεχόμενο πολύ καλύτερων κόσμων από τον σημερινό κόσμο. Αλλά όλα αυτά είναι άσχετα, γιατί το ερώτημα αν έχει όντως συντελεστεί πρόοδος δεν είναι ζήτημα πίστης ή αισιόδοξης αντιμετώπισης ή το να βλέπεις το ποτήρι μισογεμάτο. Είναι μια υπόθεση που μπορεί να εξεταστεί. Πάρα τις διαφορές τους, οι άνθρωποι γενικά συμφωνούν στο τι συνιστά ευημερία για τον άνθρωπο: ζωή, υγεία, τροφή, ευημερία, ειρήνη, ελευθερία, ασφάλεια, γνώση, ψυχαγωγία, χαρά. Όλα αυτά είναι μετρήσιμα πράγματα. Αν αυτά βελτιώθηκαν με τον καιρό, τότε υποστηρίζω ότι αυτό είναι πρόοδος.
Ας δούμε τα δεδομένα, ξεκινώντας από το πιο πολύτιμο όλων, τη ζωή. Σχεδόν σε όλη την ανθρώπινη ιστορία, το προσδόκιμο ζωής ήταν γύρω στα 30 έτη. Σήμερα, παγκοσμίως, είναι πάνω από 70 έτη, και στα αναπτυγμένα μέρη του κόσμου, πάνω από 80. 250 χρόνια πριν, στις πιο πλούσιες χώρες του κόσμου, το ένα τρίτο των παιδιών δεν ζούσαν μέχρι τα πέμπτα τους γενέθλια, πριν ο κίνδυνος αυτός μειωθεί κατά εκατό φορές. Σήμερα, αυτή είναι η μοίρα για ένα ποσοστό μικρότερο του 6% για παιδιά στις πιο φτωχές χώρες του κόσμου. Ο Λιμός είναι ένας από τους τέσσερις καβαλάρηδες της Αποκάλυψης. Θα μπορούσε να φέρει την ερήμωση σε κάθε μέρος του κόσμου.
Σήμερα, η πείνα έχει περιοριστεί στις πιο απόμακρες περιοχές και στις εμπόλεμες ζώνες. 200 χρόνια πριν, 90% του παγκόσμιου πληθυσμού ζούσε σε απόλυτη φτώχεια. Σήμερα, λιγότερο από το 10% των ανθρώπων ζουν έτσι. Σχεδόν όσο υπάρχει ο άνθρωπος, οι ισχυρές χώρες και οι αυτοκρατορίες ήταν σχεδόν διαρκώς σε πόλεμο μεταξύ τους, και η ειρήνη ήταν ένα μικρό διάλειμμα μεταξύ των πολέμων.
Σήμερα, δεν είναι ποτέ σε πόλεμο μεταξύ τους. Ο τελευταίος πόλεμος μεταξύ υπερδυνάμεων ήταν μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας 65 χρόνια πριν. Πιο πρόσφατα, πόλεμοι κάθε είδους έγιναν λιγότεροι και με λιγότερα θύματα. Το ετήσιο ποσοστό πολέμων έπεσε από το 22 ανά 100.000 ετησίως από τις αρχές της δεκαετίας του 1950 σε 1,2 σήμερα. Η δημοκρατία έχει υποστεί μεγάλα πλήγματα στη Βενεζουέλα, στη Ρωσία, στην Τουρκία και απειλείται από την άνοδο του απολυταρχικού λαϊκισμού στην Ανατολική Ευρώπη και τις ΗΠΑ.
Ωστόσο, ποτέ ο κόσμος δεν υπήρξε ποτέ πιο δημοκρατικός απ’ ό,τι υπήρξε κατά την προηγούμενη δεκαετία, όταν δύο τρίτα του παγκόσμιου πληθυσμού ζουν σε δημοκρατικά καθεστώτα. Το ποσοστό των ανθρωποκτονιών πέφτει κάθε φορά που η αναρχία και η εκδίκηση αντικαθίστανται από την εξουσία του Νόμου. Συνέβη όταν η φεουδαρχική Ευρώπη τέθηκε υπό τον έλεγχο βασιλείων με κεντρική εξουσία, έτσι ώστε σήμερα ένας Δυτικοευρωπαίος έχει μία πιθανότητα στις 35 να δολοφονηθεί σε σύγκριση με τους προγόνους του κατά τον Μεσαίωνα. Συνέβη ξανά στην αποικία της Νέας Αγγλίας, στην αμερικανική Άγρια Δύση όταν ήρθαν στις πόλεις οι σερίφηδες και στο Μεξικό.
Πράγματι, είμαστε πιο ασφαλείς σχεδόν με κάθε τρόπο. Μέσα στον προηγούμενο αιώνα μειώθηκε κατά 96% η πιθανότητα να σκοτωθούμε σε τροχαίο, 88% μικρότερη η πιθανότητα να μας χτυπήσουν στο πεζοδρόμιο, 99% μικρότερη η πιθανότητα να σκοτωθούμε σε συντριβή αεροπλάνου, 95% μικρότερη η πιθανότητα να σκοτωθούμε εν ώρα εργασίας, 89% μικρότερη η πιθανότητα να σκοτωθούμε από φυσική καταστροφή, όπως ξηρασία, πλημμύρα, πυρκαγιά, καταιγίδα, ηφαιστειακή έκρηξη, κατολίσθηση, σεισμό, πτώση μετεωρίτη, πιθανότατα όχι επειδή ο Θεός είναι λιγότερο θυμωμένος μαζί μας, αλλά λόγω των βελτιώσεων στην αντοχή των υποδομών μας. Και τι γίνεται με τις καταστροφές που στέλνει ο Θεός, τον ίδιο τον κεραυνό του Δία; Ναι, υπάρχει 97% μικρότερη πιθανότητα να σκοτωθούμε από κεραυνό.
Πριν από τον 17ο αιώνα το πολύ το 15% των Ευρωπαίων γνώριζε γραφή και ανάγνωση. Η Ευρώπη και οι ΗΠΑ εξασφάλισαν γενικό γραμματισμό στα μέσα του 20ού αιώνα και ο υπόλοιπος κόσμος ακολουθεί. Σήμερα, περισσότερο από το 90% του παγκόσμιου πληθυσμού κάτω των 25 ετών γνωρίζει γραφή και ανάγνωση. Κατά τον 19ο αιώνα, οι Δυτικοί εργάζονταν περισσότερες από 60 ώρες την εβδομάδα. Σήμερα εργάζονται λιγότερες από 40. Χάρη στην παγκόσμια διάδοση του τρεχούμενου νερού και του ηλεκτρισμού στον αναπτυγμένο κόσμο και την ευρεία διάδοση που έχουν τα πλυντήρια, οι ηλεκτρικές σκούπες, τα ψυγεία, τα πλυντήρια πιάτων, οι κουζίνες και οι φούρνοι μικροκυμάτων, ο χρόνος από τη ζωή μας που αφιερώνουμε στο νοικοκυριό έπεσε από τις 60 ώρες την εβδομάδα σε λιγότερες από 15 ώρες την εβδομάδα.
Όλα αυτά τα οφέλη σε υγεία, πλούτο, ασφάλεια, γνώση και ψυχαγωγία μας έκανε πιο ευτυχισμένους; Η απάντηση είναι ναι. Στο 86% των χωρών στον κόσμο η ευτυχία αυξήθηκε κατά τις τελευταίες δεκαετίες.
Ελπίζω να σας έπεισα ότι η πρόοδος δεν είναι θέμα πίστης ή αισιοδοξίας, αλλά ένα γεγονός της ανθρώπινης ιστορίας, και μάλιστα το μεγαλύτερο γεγονός στην ανθρώπινη ιστορία. Και πώς αυτό το γεγονός παρουσιάζεται στις ειδήσεις;
Μια καταγραφή των λέξεων στις ειδήσεις για θετικά και αρνητικά συναισθήματα έδειξε ότι κατά τις δεκαετίες που η ανθρωπότητα έγινε υγιέστερη, πλουσιότερη, σοφότερη, ασφαλέστερη και πιο ευτυχισμένη, οι Νιου Γιορκ Τάιμς γίνονταν ολοένα και πιο ζοφεροί και το ίδιο οι ειδήσεις σε όλο τον κόσμο, γίνονταν σταθερά πιο ζοφερές.
Γιατί οι άνθρωποι δεν εκτιμούν την πρόοδο; Μέρος της απάντησης βρίσκεται στη γνωστική ψυχολογία. Εκτιμούμε τον κίνδυνο μ’ έναν συνειρμό που λέγεται «ευρετική της διαθεσιμότητας». Όσο πιο εύκολα ανακαλούμε κάτι στη μνήμη, τόσο πιο πιθανό το θεωρούμε. Το άλλο σκέλος της απάντησης προέρχεται από τη φύση της δημοσιογραφίας, όπως αποτυπώνεται σ’ αυτόν τον σατιρικό τίτλο από το «The Onion», «To CNN συνεδριάζει το πρωί προκειμένου να αποφασίσει για ποιο πράγμα θα πανικοβληθούν οι θεατές την υπόλοιπη μέρα».
Οι ειδήσεις είναι γι’ αυτά που συμβαίνουν, όχι γι’ αυτά που δεν συμβαίνουν. Κανένας δημοσιογράφος δεν λέει: «Κάνω ζωντανό ρεπορτάζ από μια χώρα που έχει ειρήνη εδώ και 40 χρόνια» ή από μια πόλη όπου δεν επιτέθηκαν τρομοκράτες. Επίσης, τα άσχημα πράγματα γίνονται γρήγορα, ενώ τα καλά δεν γίνονται μέσα σε μια μέρα. Οι εφημερίδες θα μπορούσαν να έχουν κεντρικό τίτλο «137.000 άνθρωποι γλίτωσαν από την απόλυτη φτώχεια χθες», κάθε μέρα τα τελευταία 25 χρόνια. Αυτό σημαίνει 1,25 δις άνθρωποι που αφήνουν πίσω τους τη φτώχεια, αλλά ποτέ δεν θα το διαβάσετε. Επίσης, οι ειδήσεις εκμεταλλεύονται το νοσηρό ενδιαφέρον μας για το τι μπορεί να πάει στραβά, όπως αποτυπώνεται στην πολιτική των προγραμμάτων: «Το αίμα πουλάει». Λοιπόν, αν συνδυάσει κανείς τις προκαταλήψεις μας με τις ειδήσεις, μπορεί να δει γιατί ο κόσμος πλησιάζει στο τέλος του εδώ και πολύ καιρό πράγματι.
Ας θέσω ορισμένα ερωτήματα για την πρόοδο τα οποία αναμφίβολα πολλοί θα έχετε σκεφτεί. Πρώτον, δεν είναι καλό να είναι κανείς απαισιόδοξος για να προστατεύεται από τον εφησυχασμό, να αποκαλύπτει τη διαφθορά, να μιλά την αλήθεια ενώπιον της εξουσίας; Όχι, ακριβώς. Είναι καλό να είμαστε ακριβείς. Φυσικά και πρέπει να έχουμε επίγνωση της οδύνης και του κινδύνου όποτε τυχόν συμβούν, αλλά θα μπορούσαμε επίσης να γνωρίζουμε πώς να μπορούν να μειωθούν, γιατί υπάρχει ο κίνδυνος να μη διακρίνουμε την απαισιοδοξία. Ένας από αυτούς είναι η μοιρολατρία. Αν ήταν μάταιες όλες οι προσπάθειές μας για τη βελτίωση του κόσμου γιατί να ξοδεύουμε χρήματα άσκοπα μετά από ένα κακό; Πάντα θα υπάρχουν φτωχοί. Και μια που ο κόσμος φτάνει στο τέλος του, αν δεν μας εξολοθρεύσει όλους η κλιματική αλλαγή, τότε θα το κάνει μόλις απελευθερωθεί η τεχνητή νοημοσύνη, μια λογική αντιμετώπιση είναι να απολαύσουμε τη ζωή όσο μπορούμε, να φάμε, να πιούμε, να χαρούμε, γιατί αύριο θα πεθάνουμε.
Ο άλλος κίνδυνος της απερίσκεπτης απαισιοδοξίας είναι η ριζοσπαστικοποίηση. Αν οι θεσμοί μας αποτυγχάνουν όλοι και δεν υπάρχει ελπίδα για αναμόρφωση, μια φυσική αντιμετώπιση είναι να σπάσουμε τη μηχανή, να αποξηράνουμε τον βάλτο, να κάψουμε συθέμελα την αυτοκρατορία με την ελπίδα ότι οτιδήποτε γεννηθεί μέσα από τις στάχτες θα είναι σίγουρα καλύτερο από αυτό που έχουμε τώρα.
Λοιπόν, αν υπάρχει αυτό που λέμε πρόοδο, τι το προκαλεί; Η πρόοδος δεν είναι μυστικιστική δύναμη ούτε διαλεκτική που μας ανυψώνει. Δεν είναι μια μυστήρια αψίδα της ιστορίας που γέρνει προς τη δικαιοσύνη. Είναι το αποτέλεσμα ανθρώπινων προσπαθειών που διέπονται από μια ιδέα, μια ιδέα που σχετίζεται με το Διαφωτισμό του 18ου αιώνα, κυρίως ότι αν εφαρμόσουμε λογική και επιστήμη που συμβάλλουν στην ανθρώπινη ευημερία σιγά σιγά μπορούμε να τα καταφέρουμε. Είναι η πρόοδος αναπόφευκτη; Φυσικά και όχι. Η πρόοδος δεν σημαίνει ότι όλα γίνονται καλύτερα για όλους παντού και όλη την ώρα. Αυτό θα ήταν ένα θαύμα και η πρόοδος δεν είναι ένα θαύμα, είναι η εύρεση λύσεων. Τα προβλήματα είναι αναπόφευκτα και οι λύσεις δημιουργούν νέα προβλήματα που πρέπει να λυθούν με τη σειρά τους. Τα άλυτα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο κόσμος σήμερα είναι πελώρια, μαζί με τον κίνδυνο της κλιματικής αλλαγής και του πυρηνικού πολέμου, και πρέπει να τα δούμε ως προβλήματα που πρέπει να λυθούν, όχι ως επικείμενες καταστροφές, και να ψάχνουμε εντατικά για λύσεις όπως η ευρεία απομάκρυνση του άνθρακα για την κλιματική αλλαγή και το κίνημα Global Zero ενάντια στα πυρηνικά.
Τέλος, είναι ο Διαφωτισμός αντίθετος στην ανθρώπινη φύση; Αυτό είναι ένα κρίσιμο ερώτημα για μένα, καθώς είμαι υπέρμαχος της ύπαρξης της ανθρώπινης φύσης, με όλα της τα μειονεκτήματα και με τις διαστροφές της. Στο βιβλίο μου «Ο Άγραφος Πίνακας», υποστηρίζω ότι η προοπτική του ανθρώπου είναι περισσότερο τραγική παρά ουτοπική και ότι δεν είμαστε αστερόσκονη, δεν είμαστε χρυσοί και δεν υπάρχει τρόπος να επιστρέψουμε στον Κήπο της Εδέμ.
Αλλά η κοσμοθεωρία μου έχει χαλαρώσει αρκετά μέσα στα 15 χρόνια από την έκδοση του «Άγραφου Πίνακα». Η εξοικείωσή μου με τις στατιστικές για την ανθρώπινη πρόοδο, ξεκινώντας από τη βία, αλλά περιλαμβάνοντας πλέον κάθε πλευρά της ευημερίας μας, ενίσχυσε την πεποίθησή μου ότι για να καταλάβουμε τις δυστυχίες και τα δεινά μας η ανθρώπινη φύση είναι το πρόβλημα, αλλά η ανθρώπινη φύση, περνώντας μέσα από τους θεσμούς του Διαφωτισμού, είναι ταυτόχρονα η λύση.
Ομολογουμένως, δεν είναι εύκολο να αναπαράγω την επιφώτισή μου με βάση τα δεδομένα για την ανθρωπότητα στο σύνολό της. Ορισμένοι διανοούμενοι αντέδρασαν με θυμό στο βιβλίο μου «Διαφωτισμός τώρα», λέγοντας πρώτα: «Πώς τολμά να λέει ότι οι διανοούμενοι μισούν την πρόοδο», και δεύτερον: «Πώς τολμά να λέει ότι υπήρξε πρόοδος».
Άλλους, η ιδέα της προόδου τους αφήνει παγερά αδιάφορους. Να σώζει κανείς δισεκατομμύρια ζωές, να εξαλείφει ασθένειες, να παρέχει τροφή σ’ αυτούς που πεινούν, να διδάσκει στα παιδιά να διαβάζουν; Βαρετό.
Την ίδια στιγμή, η πιο συχνή αντίδραση των αναγνωστών είναι η ευγνωμοσύνη, η ευγνωμοσύνη για την αλλαγή της οπτικής τους για τον κόσμο από μια απαθή και αδιέξοδη μοιρολαρία προς κάτι πιο δημιουργικό, ακόμη και ηρωικό.
Πιστεύω ότι τα ιδανικά του Διαφωτισμού μπορούν να αποτελέσουν μια πηγή έμπνευσης, κι ελπίζω ότι άνθρωποι με μεγαλύτερη καλλιτεχνική φλέβα και ρητορική δεινότητα από τη δική μου μπορούν να εκφραστούν καλύτερα και να το διαδώσουν περισσότερο. Πηγαίνει κάπως έτσι.
Γεννιόμαστε σ’ ένα ανηλεές σύμπαν, αντιμετωπίζοντας μεγάλα εμπόδια, διακυβεύοντας την επιβίωσή μας και με τον συνεχή κίνδυνο της αποτυχίας. Διαμορφωθήκαμε μέσα από μια διαδικασία που είναι ανάλγητα ανταγωνιστική. Είμαστε φτιαγμένοι από μια πρώτη ύλη δύσκαμπτη, ευάλωτοι σε αυταπάτες, εγωκεντρισμούς και μερικές φορές απίστευτη ηλιθιότητα.
Ωστόσο, η ανθρώπινη φύση έχει επίσης την τύχη να διαθέτει πόρους που αφήνουν περιθώριο για μια κάποια εξιλέωση. Είμαστε προικισμένοι με τη δύναμη να συνδυάζουμε τις ιδέες ξανά και ξανά, να κάνουμε σκέψεις για τις σκέψεις μας. Έχουμε ένα ένστικτο για τη γλώσσα, που μας επιτρέπει να μοιραζόμαστε τη διάνοια και την εμπειρία μας Γινόμαστε πιο δυνατοί με τη δυνατότητά μας να συμπάσχουμε, να έχουμε οίκτο, φαντασία, ενσυναίσθηση, συμπόνια. Αυτά τα χαρίσματα έχουν βρει τρόπους να εντείνουν την ίδια τους τη δύναμη. Το εύρος της γλώσσας ενισχύθηκε από τη γραπτή, την τυπωμένη και την ηλεκτρονική λέξη. Ο κύκλος της ενσυναίσθησής μας επεκτάθηκε από την ιστορία, τη δημοσιογραφία και τις αφηγηματικές τέχνες. Και οι ελάχιστα ορθολογικές μας ικανότητες πολλαπλασιάστηκαν από τις νόρμες και τους θεσμούς της λογικής, της διανοητικής περιέργειας, της ανοιχτής αντιπαράθεσης, την αμφισβήτηση της εξουσίας και του δογματισμού, και το βάρος της απόδειξης για την εξακρίβωση των ιδεών αντιπαραθέτοντάς τες με την πραγματικότητα.
Καθώς η δίνη της επαναλαμβανόμενης βελτίωσης αποκτά νέα ώθηση, κατακτούμε με κόπο νίκες ενάντια στις δυνάμεις που μας συνθλίβουν, ακόμη και ενάντια στα σκοτάδια της ίδιας μας της φύσης. Διεισδύουμε στα μυστήρια του σύμπαντος, συμπεριλαμβανομένης της ζωής και του νου. Ζούμε περισσότερο, υποφέρουμε λιγότερο, μαθαίνουμε περισσότερα, γινόμαστε πιο έξυπνοι και απολαμβάνουμε μικρές ηδονές και πλούσιες εμπειρίες. Λιγότεροι από εμάς σκοτωνόμαστε, δεχόμαστε επίθεση, σκλαβωνόμαστε, πέφτουμε θύματα εκμετάλλευσης ή καταπίεσης από άλλους. Εκεί που ήταν μόνο μερικές οάσεις, οι περιοχές με ειρήνη και ευημερία αυξάνονται και μπορεί μια μέρα να αγκαλιάσουν τον κόσμο. Υπάρχει ακόμα πολύς πόνος και απίστευτοι κίνδυνοι, αλλά οι ιδέες για να τους μειώσουμε έχουν αποκτήσει φωνή, και αναρίθμητες άλλες ιδέες πρόκειται να γεννηθούν.
Ποτέ δεν θα έχουμε έναν τέλειο κόσμο και θα ήταν επικίνδυνο να επιδιώκουμε έναν τέτοιο. Αλλά δεν υπάρχει όριο στις βελτιώσεις που μπορούμε να επιτύχουμε αν συνεχίσουμε να εφαρμόζουμε τη γνώση για να ενισχύσουμε την ανθρώπινη εξέλιξη. Αυτή η επική ιστορία δεν είναι ένας ακόμη μύθος. Οι μύθοι είναι φαντασία, αλλά αυτό είναι μια πραγματικότητα, όσο μπορούμε να γνωρίζουμε, που είναι η μόνη αλήθεια που κατέχουμε. Καθώς μαθαίνουμε περισσότερα, μπορούμε να δούμε ποια μέρη της ιστορίας συνεχίζουν να είναι αληθινά και ποια όχι, όπως το καθένα θα μπορούσα να συμβεί.
Κι αυτή η ιστορία δεν ανήκει σε καμία φυλή, αλλά σε όλη την ανθρωπότητα, σε κάθε ον με συνείδηση και λογική και με την παρόρμηση να εμμένει στην ύπαρξή του, γιατί απαιτείται μόνο η πεποίθηση ότι η ζωή είναι προτιμότερη από τον θάνατο, η υγεία είναι προτιμότερη από την ασθένεια, η αφθονία είναι προτιμότερη από την ανέχεια, η ελευθερία είναι προτιμότερη από την καταπίεση, η χαρά είναι προτιμότερη από την οδύνη και η γνώση είναι προτιμότερη από την άγνοια και τη δεισιδαιμονία.
Ευχαριστώ.