Ήταν παραμονή Χριστουγέννων του 1818, όταν στην εκκλησία του μικρού χωριού Όμπερντορφ (Oberndorf) στην περιοχή του Σάλτσμπουργκ της Αυστρίας ακούστηκε για πρώτη φορά το πιο γνωστό χριστουγεννιάτικο τραγούδι, η περίφημη «Άγια νύχτα». Συνθέτες του ήταν οι Αυστριακοί Φραντς Ξάβερ Γκρούμπερ (Franz Gruber) και Γιόζεφ Μορ (Joseph Mohr).
Σύμφωνα με ένα χειρόγραφο του 1820 (που ανακαλύφθηκε το 1995), οι στίχοι του τραγουδιού γράφτηκαν το 1816 από τον νεαρό εφημέριο του χωριού Γιόζεφ Μορ. Στην αριστερή πλευρά του εν λόγω χειρογράφου αναγράφεται η ημερομηνία συγγραφής των στίχων – με την υπογραφή του εφημέριου – και στην άνω δεξιά γωνία η ένδειξη «Melodie von Fr. Xav. Gruber». Σήμερα φυλάσσεται στο Carolino Augusteum Museum του Σάλτσμπουργκ.
Ευτυχώς που βρέθηκε ένα πεταμένο αντίγραφο…
Μετά την πρώτη εκτέλεση το τραγούδι ξεχάστηκε, αφού συνθέτης και στιχουργός μετακινήθηκαν σε διαφορετικό τόπο και χώρισαν. Το 1825 ο τότε εφημέριος της εκκλησίας του Όμπερντορφ κάλεσε έναν τεχνίτη ονόματι Καρλ Μαουράχερ (Karl Mauracher) για να επισκευάσει το εκκλησιαστικό όργανο του ναού. Αυτός ανακάλυψε στο πίσω μέρος του οργάνου πεταμένο ένα αντίγραφο του τραγουδιού και το έδωσε στην οικογένεια Στράσερ (Strasser) που ζούσε στο Τιρόλο και συνήθιζε να ταξιδεύει σε διάφορες πόλεις της Γερμανίας τραγουδώντας σε γιορτές. Έτσι η «Άγια νύχτα» άρχισε να διαδίδεται στις γερμανικές χώρες και σύντομα έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής.
Το 1839 μια άλλη οικογένεια τραγουδιστών πάλι από το Τιρόλο παρουσίασε το τραγούδι στην Νέα Υόρκη ξεκινώντας τη διάδοση της «Άγιας νύχτας» στον αγγλόφωνο κόσμο. Στην αγγλική μεταφράστηκε το 1863 από τον Τζον Φρίμαν τον νεότερο, ενώ η μελωδία του έγινε ελαφρώς διαφορετική από αυτή του αυστριακού πρωτοτύπου.
Το 1840 εκδόθηκε πρώτη φορά με την ένδειξη «αγνώστου συνθέτη»*. Υπήρξε όμως το αγαπημένο τραγούδι του βασιλιά Φρειδερίκου-Γουλιέλμου Δ΄ της Πρωσσίας, ο οποίος διέταξε την διεξαγωγή έρευνας για τον εντοπισμό των δημιουργών του. Οι έρευνες ξεκίνησαν το 1854 και τελικά κατέληξαν στη γνωστοποίηση των Μορ και Γκρούμπερ.
Μεταφρασμένη σε 300 γλώσσες
Η «Άγια νύχτα» έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από 300 γλώσσες και διαλέκτους σε όλον τον κόσμο. Είναι εξαιρετικά δημοφιλής τόσο μεταξύ των Ορθοδόξων και των Καθολικών, όσο και των Προτεσταντών. Μάλιστα κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο τραγουδήθηκε ταυτόχρονα στην αγγλική και γερμανική γλώσσα από τα αντιμαχόμενα στρατεύματα στο μέτωπο κατά τη χριστουγεννιάτικη ανακωχή του 1914, καθώς ήταν από τα λίγα κοινώς γνωστά χριστουγεννιάτικα τραγούδια και των δύο πλευρών.
Το αγαπημένο χριστουγεννιάτικο τραγούδι έχει γνωρίσει πολλές διασκευές και επανεκτελέσεις από διαφόρους καλλιτέχνες μέχρι σήμερα, κάποιες μάλιστα με σκωπτικό ή ειρωνικό χαρακτήρα (Simon and Garfunkel, Manowar). Επίσης έχει εμπνεύσει παραγωγές του κινηματογράφου και της τηλεόρασης.
* Για χρόνια οι δημιουργοί του τραγουδιού ήταν άγνωστοι και πολλοί απέδιδαν την πατρότητά του σε διάσημους κλασικούς συνθέτες όπως ο Μότσαρτ, ο Μπετόβεν ή ο Χάιντν ή θεωρούσαν ότι επρόκειτο για κάποιο παραδοσιακό γερμανικό νανούρισμα.
Η ελληνική εκδοχή του πιο όμορφου χριστουγεννιάτικου τραγουδιού
Άγια νύχτα, σε προσμένουν
με χαρά οι Χριστιανοί
και με πίστη ανυμνούμε
τον Θεό δοξολογούμε
μ΄ ένα στόμα, μια φωνή.
Ναι, με μια φωνή.
Η ψυχή μας φτερουγίζει
πέρα στ΄ άγια τα βουνά
όπου ψάλλουν οι αγγέλοι
απ΄ τα ουράνια θεία μέλη
στον Σωτήρα «ωσαννά»
ψάλλουν «ωσαννά».
Στης Βηθλεέμ, ελάτε όλοι
στα βουνά τα ιερά
και μ΄ ευλάβεια μεγάλη
κει που άγιο φως προβάλλει
προσκυνήστε με χαρά.
Ναι, με μια χαρά.