Την τύχη των μετοχών συνολικής αξίας 2,15 δισ. ευρώ που διαθέτει το Δημόσιο στις συστημικές τράπεζες, προδιαγράφει το σχέδιο νόμου για την αναμόρφωση του θεσμικού πλαισίου λειτουργίας του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας που τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση.
Το εν λόγω σχέδιο στρώνει το δρόμο για την αποεπένδυση του ΤΧΣ από το μετοχικό κεφάλαιο των τραπεζών και ουσιαστικά ρίχνει την αυλαία σε μια υπόθεση 12ετίας κατά την οποία οι Έλληνες φορολογούμενοι έχασαν 45 δισ. ευρώ που είχαν επενδυθεί στα πιστωτικά ιδρύματα κατά τη διάρκεια της κρίσης.
Σήμερα το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας διαθέτει το 40,3% της Εθνικής Τράπεζας, ήτοι μετοχές αξίας 1,4 δισ. ευρώ, το 27% της Τράπεζας Πειραιώς, δηλαδή μετοχές αξίας 468 εκατ. ευρώ, το 9% της Alpha Bank, ήτοι τίτλους αξίας 229 εκατ. ευρώ και το 1,4% της Eurobank, ήτοι μετοχές αξίας 51,9 εκατ. ευρώ.
Ουσιαστικά οι αλλαγές στο νόμο του ΤΧΣ αποσκοπούν στην αποεπένδυση από την Εθνική Τράπεζα και σε μικρότερο βαθμό από την Τράπεζα Πειραιώς.
«Κυτίο αποφυγής ευθυνών»
Από το 2010, οπότε συστάθηκε το ΤΧΣ, έως και σήμερα, το Ταμείο λειτουργεί ως «κυτίο αποφυγής ευθυνών» για να δικαιολογηθούν κυβερνητικές αποφάσεις που ζημιώνουν τους φορολογουμένους, αμφίβολες τραπεζικές πρακτικές και επιλογές και ελλείματα εποπτείας τόσο από την Τράπεζα της Ελλάδος όσο και από τους Ευρωπαϊκούς θεσμούς.
Όλα τα παραπάνω έχουν τεκμηριωθεί σε έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου ήδη από το 2017 και μερικώς μόνον αποτυπώθηκαν σε θεματική έκθεση που έδωσε προ μηνών στη δημοσιότητα το Ελληνικό Ελεγκτικό Συνέδριο.
Να υπενθυμίσουμε πως το ΤΧΣ τον Απρίλιο του 2021 υπέστη μεγάλες ζημιές από τη συμμέτοχή του στην Τράπεζα Πειραιώς, αφενός λόγω της μετατροπής των μετατρέψιμων ομολόγων (CoCos) που διέθετε σε μετοχές και εν συνεχεία μέσω του «φρένου» που έβαλε η κυβέρνηση στη συμμετοχή του ΤΧΣ στην αύξηση μετοχικού κεφάλαιού της Πειραιώς , πολιτική απόφαση – άγνωστο γιατί- που είχε ως αποτέλεσμα το ποσοστό του Δημοσίου να μειωθεί από το 61,3% στο 27%, με όλη τη ζημιά να πέφτει στις πλάτες του Έλληνα φορολογουμένου.
Η στρατηγική αποεπένδυσης
Το νέο σχέδιο νόμου που δόθηκε σε διαβούλευση μεθοδεύει το πως θα περάσουν εκτός κρατικού ελέγχου οι συμμετοχές του ΤΧΣ σε Εθνική, Πειραιώς, Alpha Bank και Eurobank , αφενός απαγορεύοντας σε οποιαδήποτε επιχείρηση του Δημοσίου να αποκτήσει μέρος των μέτοχών αυτών, αφετέρου ξεκαθαρίζοντας πως η διάθεση των μετοχών θα γίνει με βιβλίο προσφορών και σε τιμές που θα προσδιορίσουν ως εύλογες οι εκάστοτε σύμβουλοι ακόμη και κάτω από τις χρηματιστηριακές αξίες. Αν αυτό συμβεί, μιλάμε για ακόμη ένα «ξεπούλημα» μετοχών ίδιο με εκείνα του 2014, του 2015 και το πρόσφατο του 2021. Ωστόσο, τόσο το 2021 όσο και σήμερα δεν έχουμε συνθήκες πιστωτικής κρίσης και Μνημόνια που να δικαιολογούν τη διαδικασία του βιβλίου προσφορών.
Ειδικότερα, σύμφωνα με το υπό διαβούλευση σχέδιο νόμου, το ΤΧΣ καλείται να διαμορφώσει στρατηγική αποεπένδυσης για το σύνολο ή μέρος των μετοχών ή άλλων χρηματοπιστωτικών μέσων, που κατέχει ανά τράπεζα. Η διάθεση των μετοχών μπορεί να γίνεται τμηματικά ή άπαξ, κατά την κρίση του Ταμείου και σε συμμόρφωση με τους κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις.Η διάθεση των μετοχών δεν δύναται να γίνει προς επιχείρηση, η οποία ανήκει άμεσα ή έμμεσα στο κράτος.
Το ΔΣ του Ταμείου θα συντάσσει αιτιολογημένη στρατηγική αποεπένδυσης, η οποία θα περιλαμβάνει το γενικό πρόγραμμα διάθεσης των μετοχών ή άλλων χρηματοπιστωτικών καθώς και ειδικότερες κατευθύνσεις ανά πιστωτικό ίδρυμα, για τις οποίες λαμβάνονται υπόψη τα ειδικά χαρακτηριστικά της συμμετοχής του Ταμείου. Όπως σημειώνεται εμφατικά στο άρθρο 10 του σχεδίου νόμου, η στρατηγική πρέπει να τηρεί τις αρχές του ανταγωνισμού και να διέπεται από σειρά αρχών με βασικότερη την ανάγκη επιστροφής του εγχώριου χρηματοπιστωτικού τομέα σε καθαρά ιδιωτική μετοχική σύνθεση, λαμβάνοντας υπ΄ όψιν τις συνθήκες της αγοράς/οικονομίας/χρηματοπιστωτικού τομέα και τη διάρκεια του ΤΧΣ. Αυτή η αναφορά προδιαγράφει το μέλλον των μετοχών του ΤΧΣ και ειδικά τί μέλλει γενέσθαι με τη συμμετοχή στην Εθνική Τράπεζα.
Για ακόμη μια φορά, όπως συνέβη το 2014, το 2015 και το 2021 προβλέπεται πως προκειμένου το ΤΧΣ να λάβει την απόφαση θέσπισης της στρατηγικής αποεπένδυσης, θα αναθέσει τη σύνταξη έκθεσης σε ανεξάρτητο χρηματοοικονομικό σύμβουλο. Να σημειωθεί πως καμία από τις εκθέσεις συμβούλων του παρελθόντος δεν έχει δοθεί έως σήμερα στη δημοσιότητα παρά το γεγονός ότι λειτούργησαν ως δικαιολογία για να χαθούν δισεκατομμύρια ευρώ χρημάτων φορολογουμένων. Παράλληλα, προβλέπεται η ανάθεση σε σύμβουλο και της διαδικασίας διάθεσης των μετοχών. Δηλαδή άλλος ο σύμβουλος για την στρατηγική αποεπένδυσης και άλλος ο σύμβουλος που θα συντάξει την έκθεση στη βάση της οποίας θα αποφασισθεί η διάθεση των μετοχών.Η έκθεση του «συμβούλου διάθεσης» θα εκπονείται για συγκεκριμένο πιστωτικό ίδρυμα και θα περιλαμβάνει κατ’ ελάχιστον την εισήγηση του συμβούλου διάθεσης προς το ΤΧΣ για τα ακόλουθα: (α) πρόταση συγκεκριμένης συναλλαγής διάθεσης, σύμφωνα με τη στρατηγική αποεπένδυσης, (β) αποτύπωση και αξιολόγηση των συνθηκών που επικρατούν στην αγορά, (γ) αιτιολογημένη πρόταση της πλέον ενδεδειγμένης δομής της συναλλαγής.
Διάθεση με ζημία του Δημοσίου
Να σημειωθεί πως και στο νέο νομοθέτημα διατηρείται η σκανδαλώδης διάταξη που εισήχθη στο νόμο του ΤΧΣ το 2013 και η οποία προβλέπει πως η τιμή διάθεσης των μετοχών που κατέχει το Ταμείο ενδέχεται ή προβλέπεται να υπολείπεται της τρέχουσας χρηματιστηριακής ή της πιο πρόσφατης τιμής κτήσης από το Ταμείο. Μάλιστα, ακόμη και μια τέτοια εξέλιξη δεν θα συνιστά ικανή συνθήκη για τη μετάθεση της υιοθέτησης ή υλοποίησης της στρατηγικής διάθεσης από το Ταμείο.
Όπως προαναφέρθηκε, η τιμή κάλυψης των μετοχών θα προκύπτει μέσω της διαδικασίας βιβλίου προσφορών. Με απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου του ΤΧΣ, το Ταμείο θα δέχεται αυτήν την τιμή υπό την προϋπόθεση ότι έχει αναθέσει και έχει λάβει γνώμη από τον σύμβουλο αποεπένδυσης, ο οποίος γνωμοδοτεί ότι η διαδικασία βιβλίου προσφορών είναι σύμφωνη με τη διεθνή βέλτιστη πρακτική στις συγκεκριμένες περιστάσεις. Ακολούθως , η τιμή διάθεσης των μετοχών και η ελάχιστη τιμή κάλυψης από τους ιδιώτες επενδυτές θα ορίζονται από το Διοικητικό Συμβούλιο, με βάση την έκθεση αποτίμησης που υποβάλλει στο Ταμείο ο σύμβουλος διάθεσης.
Καθώς το νομοσχέδιο προβλέπει – άγνωστο γιατί – πως η τιμή διάθεσης των μετοχών θα μπορεί να είναι χαμηλότερη από την τρέχουσα χρηματιστηριακή τιμή, για να μην κινδυνέψουν να παραπεμφθούν για κακουργηματική απιστία τα μέλη του ΔΣ του ΤΧΣ , λόγω της ζημιάς που θα υποστεί το Δημόσιο, τους παρέχεται η κάλυψη που προβλέπει το δεύτερο εδάφιο της παρ. 1 του άρθρου 405 του Ποινικού Κώδικα, όπως αυτός τροποποιήθηκε από την κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας με το ν. 4619/2019.
Η σχετική διάταξη στο σχέδιο νόμου
Εταιρική διακυβέρνηση «από τα παλιά»
Με το σχέδιο νόμου καταργείται η αξιολόγηση του «fit and proper», δηλαδή της καταλληλότητας των τραπεζικών στελεχών από το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας. Στην πράξη το ΤΧΣ απέτυχε τα τελευταία χρόνια να αξιολογήσει τις τραπεζικές διοικήσεις, κάτι για το οποίο έχει επικριθεί από το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο.
Πάντως, στην αιτιολογική έκθεση του σχεδίου νόμου αυτή η αλλαγή δικαιολογείται ως εξής: «Με το άρθρο 11 τα ειδικά δικαιώματα του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας επικαιροποιούνται, προκειμένου να αρθούν οι θεσμικές και νομικές επικαλύψεις που προέκυψαν ως αποτέλεσμα διατάξεων, οι οποίες εισήχθησαν κατόπιν του ν. 3864/2010, και ιδίως της εισαγωγής του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού τον Νοέμβριο 2014 για την ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία».
Συγκεκριμένα, με τις νέες διατάξεις καταργούνται τα κατ’ ελάχιστον κριτήρια, που ισχύουν με το υφιστάμενο νόμο λειτουργίας του ΤΧΣ, για την αξιολόγηση των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου και των Επιτροπών των τραπεζών στις οποίες συμμετέχουν.
Μεταξύ άλλων παύει η υποχρέωση να διαθέτει το μέλος του ΔΣ τουλάχιστον 10 χρόνια εμπειρίας σε ανώτερες διευθυντικές θέσεις στους τομείς της τραπεζικής, της ελεγκτικής, της διαχείρισης κινδύνων ή των επισφαλών περιουσιακών στοιχείων, εκ των οποίων, ειδικά για τα μη εκτελεστικά μέλη, τουλάχιστον 3 χρόνια ως μέλος διοικητικού συμβουλίου σε πιστωτικό ίδρυμα ή επιχείρηση του χρηματοπιστωτικού τομέα ή σε διεθνές χρηματοπιστωτικό ίδρυμα.
Επιπρόσθετα, καταργούνται τα ισχύοντα κριτήρια σύνθεσης ΔΣ, τα οποία επιβάλουν το ΔΣ τράπεζας, στην οποία συμμετέχει το ΤΧΣ ως μέτοχος, να περιλαμβάνει τουλάχιστον 3 εμπειρογνώμονες, ως ανεξάρτητα μη εκτελεστικά μέλη, με επαρκείς γνώσεις και διεθνή εμπειρία τουλάχιστον 15 ετών σε αντίστοιχα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, εκ των οποίων τουλάχιστον 3 χρόνια ως μέλη διεθνούς τραπεζικού ομίλου, που δεν δραστηριοποιείται στην εγχώρια αγορά.
Ταυτόχρονα, αίρεται η δικλείδα ότι τα παραπάνω μέλη δεν πρέπει να είχαν οποιαδήποτε σχέση με πιστωτικά ιδρύματα, που λειτουργούν στην Ελλάδα, κατά τα προηγούμενα 10 χρόνια, όπως και η υποχρέωση τουλάχιστον ένα μέλος του ΔΣ να έχει σχετική εξειδίκευση και τη διεθνή εμπειρία τουλάχιστον 5 ετών στη διαχείριση κινδύνων ή τη διαχείριση των μη εξυπηρετούμενων δανείων.
Πάντως, διατηρείται η υποχρέωση να μην έχουν διατελέσει τα μέλη ΔΣ των τραπεζών, κατά τα τελευταία 4 χρόνια, πριν το διορισμό τους, σημαντικό δημόσιο λειτούργημα (Αρχηγός Κράτους, πρόεδρος κυβέρνησης, ανώτερος πολιτικός αξιωματούχος, ανώτερο κυβερνητικό στέλεχος, δικαστικός ή στρατιωτικός υπάλληλος, ή να έχουν σημαντική θέση ως ανώτερου στελέχους δημοσίων επιχειρήσεων ή στελέχους πολιτικού κόμματος).