Αντιστράτηγος (ε.α), διευθυντής Μελετών του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛΙΣΜΕ) και διδάκτορας Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, ο Ιπποκράτης Δασκαλάκης αναλύει στο Νewsbomb.gr τι θα συνέβαινε σε περίπτωση «θανάτου» του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Η Ελλάδα οφείλει να προετοιμάζεται για όλα τα σενάρια δίνοντας έμφαση στις χειρότερες προβλέψεις, εκτιμά.
Η διάδοση φημών περί αιφνιδίου ή επικείμενου θανάτου ηγετών διαφόρων
κρατών αποτελεί συχνό φαινόμενο. Παρατηρείται ότι η εμφάνιση αυτών των
διαδόσεων είναι ευθέως ανάλογη του σημαντικού ρόλου που αυτοί οι άνθρωποι
ενασκούν αλλά και της αστάθειας που χαρακτηρίζει τις περιοχές όπου
δραστηριοποιούνται.
Ως επί το πλείστον, παρόμοιες φήμες δεν φαίνεται να επαληθεύονται ενώ ο αιφνίδιος θάνατος επέρχεται απρόβλεπτος και χωρίς να συνυπολογίσει τους χρονικούς περιορισμούς των διαδόσεων.
Πολυποίκιλα τα αίτια της διασποράς αυτών των φημών αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις υποκρύπτεται μια ισχυρή (όχι αναγκαστικά πλειοψηφούσα) επιθυμία απομάκρυνσης του ηγέτη από την εξουσία ή και μια έμφυτη λαϊκή ανασφάλεια.
Πολύ δύσκολα να αποκαλυφθεί με ακλόνητα στοιχεία η πηγή της κατασκευής και κυκλοφορίας μιας ανάλογης φήμης καθώς ειδικά σήμερα η ταχύτητα διάδοσης των πληροφοριών είναι εκπληκτική ενώ οι πηγές τους σχεδόν αδύνατον να ταυτοποιηθούν.
Το όργιο φημολογίας για τον θάνατο του Ερντογάν
Η αναγγελία του αιφνιδίου ή επικειμένου θανάτου του Τούρκου Πρόεδρου
Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν κάνει συχνά την εμφάνιση της στα μέσα κοινωνικής
δικτύωσης της χώρας του και διαχέεται ταχύτατα στο πληθυσμό προκαλώντας
αντικρουόμενα συναισθήματα.
Οι περιπέτειες της υγείας του στο παρελθόν και τα σχετικά στιγμιότυπα με τον Τούρκο πρόεδρο καταβεβλημένο -ενδεχομένως ένεκα και του πραγματικά βεβαρυμένου για την ηλικία του προγράμματος- ενισχύουν την πειστικότητα αυτών των διαδόσεων. Βέβαια πρέπει να σημειώσουμε ότι αυτές οι φήμες διαψεύδονται ενώ ο «αειθαλής» Πρόεδρος εμφανίζεται να δίνει το δυναμικό παρόν του!
Ανεξαρτήτως όμως του χρόνου και του τρόπου θανάτου του προέδρου, τα
ερωτήματα για την πορεία της Τουρκίας στη μετά του «Σουλτάνου» εποχή
απασχολούν τους αναλυτές σε όλο τον κόσμο.
Το βασικό ερώτημα έγκειται στη συνέχιση ή ακόμη και ενδυνάμωση της «υβριδικής» σύζευξης του τουρκικού εθνικισμού με τον ισλαμισμό στην ιστορικά αναπόφευκτη πορεία της Τουρκίας για έναν μεγαλύτερο ρόλο στα διεθνή δρώμενα.
Αναφέρομαι σε μια αναπόφευκτη πορεία αναζήτησης σημαίνοντος ρόλου της χώρας καθώς -παρά τις υπάρχουσες αδυναμίες- η τουρκική κοινωνία βιώνει μια αίσθηση ενδυνάμωσης όλων των συντελεστών ισχύος.
Δύσκολα, οποιαδήποτε παράταξη ή ηγεσία που θα αντικαταστήσει τον Eρντογάν, θα περιορίσει τις τουρκικές φιλοδοξίες δίδοντας περιθώρια κριτικής στην εσωκομματική ή εξωκομματική αντιπολίτευση, για την αποφασιστικότητα της και την πίστη της στο όραμα της μεγάλης Τουρκίας.
Ο Ερντογάν έχει φροντίσει να αποφύγει την ανάδειξη διαδόχων
Είναι γεγονός ότι το κόμμα ΑΚΡ του Ερντογάν είναι απολύτως προσωποπαγές και εξαρτώμενο από τις διαθέσεις του αρχηγού του. Σε αυτά τα κομματικά περιβάλλοντα η ηγετική φυσιογνωμία δεν αποδέχεται την ανάδειξη νέας ηγετικής προσωπικότητας η οποία ενδεχομένως σε ανύποπτο χρόνο να επιδιώξει την αντικατάσταση του ηγέτη.
Με κατάλληλες κινήσεις έγκαιρα, ο Ερντογάν έχει εξασφαλίσει την αποφυγή ενδυνάμωσης οποιουδήποτε μέλους του κόμματος προχωρώντας ακόμη και στον εξοβελισμό του προκειμένου να αποφύγει την εμφάνιση ισχυρού «δελφίνου».
Η συνταγή αυτή είναι αποδοτική όσο διάστημα ο ηγέτης χαίρει υγείας αλλά εμφανίζεται καταστροφική για το κόμμα ή και τη χώρα, σε περίπτωση που αυτός ξαφνικά εκλείψει. Προηγούμενοι πρωθυπουργοί, πρόεδροι και σημαίνοντες υπουργοί έχουν απομακρυνθεί ή χαθεί στα παρασκήνια ενώ έχει ενδυναμωθεί μια «προεδρική αυλή» υπό τον απόλυτο έλεγχο του «Σουλτάνου».
Σίγουρα αυτή η τακτική έχει δημιουργήσει αντιπαλότητες μεταξύ του κομματικού
μηχανισμού και της «αυλής». Συγγενικά πρόσωπα του Eρντογάν δεν φαίνεται να
διατηρούν ελπίδες για σημαντικό ρόλο σε μια διάδοχη κατάσταση.
Το τουρκικό σύνταγμα, σε περίπτωση θανάτου του Προέδρου, προβλέπει την
ανάληψη των καθηκόντων από τον Αντιπρόεδρο, Φουάτ Οκτάι, που θα οδηγήσει την χώρα σε προεδρικές εκλογές (σύστημα 2 γύρων).
Σίγουρα ο θάνατος του Eρντογάν θα ενεργοποιήσει διχαστικές τριβές στο ΑΚΡ και φυγόκεντρες δυνάμεις αλλά το ένστικτο διατήρησης της εξουσίας (και των προνομίων) εκτιμάται ότι θα επιτρέψει την επιλογή νέου ηγέτη και την ενιαία κάθοδο στις εκλογές.
Οι επίδοξοι δελφίνοι
Συχνά ως πιθανοί διάδοχοι εμφανίζονται οι υπουργοί Αμύνης, Πληροφοριών και Εσωτερικών (τα υπουργεία που διατηρούν ενισχυμένες αρμοδιότητες και δημιουργούν προϋποθέσεις για την άνοδο στην εξουσία στις μη ώριμες δημοκρατίες), Χουλουσί Ακάρ, Χακάν Φιντάν και Σουλεϊμάν Σοϊλού.
Ο Σοϊλού διαθέτει καλύτερες διασυνδέσεις στο κόμμα αλλά και ο Φιντάν διαθέτει επαφές με όλους τους εκπροσώπους της τουρκικής ελίτ. Ο υπουργός Αμύνης, Χουλουσί Ακάρ, ενδέχεται να αναλάβει να λάβει το χρίσμα ως συνεκτική μορφή του ΑΚΡ, διατηρώντας ένα μεταβατικό εξισορροπητικό ρόλο εντός του κόμματος
έχοντας ερείσματα εκτός Τουρκίας αλλά και ένα σχετικά μετριοπαθές προφίλ.
Με οποιαδήποτε επιλογή, η επικράτηση του υποψηφίου του ΑΚΡ δεν θεωρείται βεβαία,
καθώς σήμερα ακόμη και η υποψηφιότητα αυτού του ίδιου του Eρντογάν δεν φαίνεται
να εξασφαλίζει την επανεκλογή του σε περίπτωση διεξαγωγής ελεύθερων εκλογών.
Σε κάθε περίπτωση και ανεξαρτήτως υποψηφίου, το ΑΚΡ θα πρέπει να συνεργαστεί για άλλη μια φορά με το Εθνικιστικό Κόμμα (MHP) του Ντεβλέτ Μπαχτσελί για την εκλογή προέδρου.
Πολύ απίθανη φαίνεται η σύμπραξη με το «Καλό Κόμμα» της Μεράλ Ακσενέρ. Για άλλη μια φορά -ειδικά στο δεύτερο γύρο- η προσέλκυση των κουρδικών ψήφων του φιλοκουρδικού Κόμματος της Δημοκρατίας των Λαών (HDP) θα αναδειχθεί ο καταλύτης για την εκλογική νίκη.
Οι οπαδοί του ουσιαστικά θα κληθούν να επιλέξουν μεταξύ «Σκύλας» και «Χάρυβδης» υπό τις συνήθεις προεκλογικές «Σειρήνες» ορισμένων δικαιωμάτων αυτοδιάθεσης και την επίκληση –εκ μέρους του ΑΚΡ- της ισλαμικής θρησκείας.
Κίνηση υψηλού ρίσκου μία πιθανή ελληνοτουρκική σύγκρουση
Ενώ συχνά εκτιμάται ως πιθανή η πρόκληση μιας ελληνοτουρκικής σύγκρουσης για ενίσχυση της δημοφιλίας και εκλογικής υποστήριξης του Eρντογάν, αντίστοιχη κίνηση από μια προσωρινή-υπηρεσιακή διακυβέρνηση παρουσιάζεται ως παίγνιο υψηλότατου ρίσκου και μάλλον δεν θα αναληφθεί.
Δεν μπορεί όμως να αποκλειστεί η «επανεμφάνιση» εσωτερικών εχθρών της χώρας (πχ γκιουλενιστές) που θα οδηγήσουν στην ανάγκη ανάληψης μέτρων εσωτερικής ασφαλείας και δημιουργία κλίματος εσωτερικής απειλής και κατά συνέπεια διεξαγωγής των εκλογών υπό συνθήκες αδιαφάνειας που σίγουρα θα ευνοήσουν τους μηχανισμούς του κυβερνώντος κόμματος.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε και τις εξωτερικές παρεμβάσεις -και δη δυτικές- που
εύσχημα και διακριτικά θα επιδιώξουν την επικράτηση ενός μετριοπαθούς ισλαμικού
κόμματος που σταδιακά θα επαναφέρει τη γειτονική χώρα στο χώρο των
προβλέψιμων και ελέγξιμων φιλοδυτικών δυνάμεων.
Αξιέπαινη η προσπάθεια αλλά χαμένος ο κόπος για λόγους που αντίκεινται στη νομοτελειακή εξελικτική πορεία των εθνών-κρατών! Την απάντηση τη δίνει πολύ εύστοχα ο Mάικλ Ρούμπιν απο το American Enterprise Institute σε πρόσφατη ανάλυση του.
«Το να πιστεύει κανείς ότι η Τουρκία θα επιστρέψει στο status quo ante
(προϋπάρχουσα κατάσταση) μετά τον θάνατο του Ερντογάν είναι αφελές: Έχει επίσης
κατηχήσει περισσότερους από τριάντα εκατομμύρια μαθητές από τότε που έγινε για πρώτη φορά πρωθυπουργός.»
Ποια θα είναι η καλύτερη κατάληξη για τα ελληνικά συμφέροντα;
Ποιο σενάριο λοιπόν θα ήταν καλύτερο για την Ελλάδα; Η μακροημέρευση του «Σουλτάνου», η επάνοδος των κεμαλικών δυνάμεων, η δημιουργία αστάθειας στην Τουρκία; Οποιαδήποτε πρόγνωση είναι δύσκολη έως και αδύνατη καθώς εισέρχονται πολλές μεταβλητές.
Αναμφίβολα η ηγετική φυσιογνωμία σε ανάλογα καθεστώτα με της Τουρκίας είναι αυτή που καθορίζει σε σημαντικό βαθμό την κρατική συμπεριφορά και τους πολιτικούς-διπλωματικούς ελιγμούς και ενίοτε μπορεί να αναδείξει ή και να καταβαραθρώσει την εθνική δυναμική κυρίως με την πρόκληση εξωτερικών αντισυσπειρώσεων που δεν μπορεί να αντιμετωπίσει.
Συχνά την επιτυχία από την αποτυχία τη διαχωρίζει μια ανεπαίσθητη και
ευμετάβλητη ισορροπία. Εμείς οφείλουμε να προετοιμαζόμαστε για όλα τα σενάρια δίνοντας έμφαση στις χειρότερες προβλέψεις.
Η σύγκρουση με την Τουρκία -όχι αποκλειστικά με τη στρατιωτική διάσταση που και αυτή όμως είναι αρκετά πιθανή- ανεξαρτήτως του καθεστώτος στην Άγκυρα είναι αναπόφευκτη.
Και αυτό για μια σωρεία γεωπολιτικών λόγων που δεν έχουν να κάνουν με τις προσωπικότητες που κυβερνούν αλλά τα μακροχρόνια εθνικά μας συμφέροντα, τάσεις, εξωτερικές παρεμβάσεις ακόμη και προκαταλήψεις.
Άρα η απάντηση στο δύσκολο ερώτημα της βέλτιστης για εμάς εξέλιξης στην Τουρκία συμπυκνώνεται στη δική μας ετοιμότητα και προετοιμασία.