Από την θέσπισή τους το 1901, τα Bραβεία Νόμπελ προκαλούν κάθε χρόνο συζητήσεις, επικρίσεις, αλλά και κύματα ενθουσιασμού. Οι αμφιλεγόμενοι συχνά νικητές, οι επιστήμονες που λάμπουν δια της απουσίας τους από την τελική λίστα -παρά την παγκόσμια προσφορά τους- αλλά και ο ίδιος ο άνθρωπος που εμπνεύστηκε τα βραβεία- δίνουν συχνά τροφή σε συζητήσεις.
Ο Σουηδός χημικός και εφευρέτης Άλφρεντ Νόμπελ, ο άνθρωπος που έδωσε το όνομά του στα βραβεία Νόμπελ εμπνεύστηκε μεταξύ άλλων τα βραβεία για να «καθαρίσει» το όνομά του και να αποκαταστήσει την υστεροφημία του λίγο πριν φύγει. Όλα ξεκίνησαν λοιπόν από μία…παρεξήγηση.
Ο Άλφρεντ Μπέρναρντ Νόμπελ (1833-1896) ήταν Σουηδός χημικός, μηχανικός, εφευρέτης, επιχειρηματίας και φιλάνθρωπος. Έλαβε 355 διαφορετικά διπλώματα ευρεσιτεχνίας και απέκτησε μεγάλη περιουσία την οποία διέθεσε για φιλανθρωπικούς και ερευνητικούς σκοπούς σε διάφορα ιδρύματα.
Έμεινε στην ιστορία για την παρασκευή εκρηκτικών υλών, όπως της δυναμίτιδας, οι οποίες αν και έφεραν επανάσταση στην εξορυκτική βιομηχανία και τις κατασκευές, αξιοποιήθηκαν και στον πόλεμο.
Συγκλονισμένος από το προσωνύμιο «έμπορος του θανάτου» που του αποδόθηκε προς το τέλος της ζωής του, ο Άλφρεντ Νόμπελ αποφάσισε -για την υστεροφημία του- να κληροδοτήσει μέρος της τεράστιας περιουσίας του για τη θεσμοθέτηση των ομώνυμων βραβείων.
Στις 12 Απριλίου του 1888, ο μεγαλύτερος αδελφός του Άλφρεντ Νόμπελ, Λούντβιχ πέθανε στις Κάννες της Γαλλίας. Η εφημερίδα Figaro ωστόσο μπέρδεψε τους αδελφούς και ανακοίνωσε τον θάνατο του Άλφρεντ στο πρωτοσέλιδο της με έναν αρκετά εμπρηστικό τίτλο «Ο έμπορος του θανάτου είναι νεκρός ».
Στη συνέχεια ανέφερε ότι ο Νόμπελ «έγινε πλούσιος βρίσκοντας τρόπους για να σκοτώσει περισσότερους ανθρώπους πιο γρήγορα από ποτέ. «Ένας άνθρωπος που δύσκολα μπορεί να ονομαστεί ευεργέτης της ανθρωπότητας πέθανε χθες στις Κάννες. Είναι ο Νόμπελ, εφευρέτης του δυναμίτη»
Η πρόωρη νεκρολογία ήταν πιθανώς αυτό που παρακίνησε τον Νόμπελ να δημιουργήσει τα ομώνυμα βραβεία για να αποκαταστήσει τη φήμη του. Πολλοί θεωρούν ότι αυτό το περιστατικό του έδωσε την έμπνευση για τη δημιουργία των βραβείων Νόμπελ που φέρουν το όνομά του σε όσους «κάθε χρόνο έχουν προσφέρει τα μέγιστα στην ανθρωπότητα».
«Αλλά μπορούμε μόνο να το φανταστούμε» επειδή το περιστατικό δεν αναφέρεται στην αλληλογραφία του, λέει η βιογράφος του Ίνγκριντ Κάρλμπεργκ στο AFP. Όσο για τους επισκέπτες που ήρθαν να εκφράσουν τα συλλυπητήριά τους στο αρχοντικό του εφευρέτη στο Παρίσι εξεπλάγησαν όταν είδαν να τους υποδέχεται…ένας ολοζώντανος Άλφρεντ, όπως έγραψε η γαλλική εφημερίδα την επόμενη μέρα.
Σύμφωνα με τη διαθήκη του Νόμπελ, οι αμοιβές θα πήγαιναν σε εκείνους που υπηρέτησαν την ανθρωπότητα στους τομείς της φυσικής, της χημείας, της ιατρικής, την λογοτεχνίας και της ειρήνης.
Έκτοτε, η Σουηδική Βασιλική Ακαδημία των Επιστημών βρέθηκε στο στόχαστρο αρκετές φορές για τις επιλογές της, ιδίως για τους Νομπελίστες ειρήνης.
Aπό τον…Χίτλερ στον Μιλόσεβιτς
Από τον Αδόλφο Χίτλερ και τον Μάικλ Τζάκσον μέχρι τον Ιωσήφ Στάλιν και τον Μπενίτο Μουσολίνι, το Νόμπελ Ειρήνης προτάθηκε σε.. απίθανους, εξωφρενικούς υποψηφίους στα 120 χρόνια ύπαρξης του θεσμού.
Ο Χίτλερ προτάθηκε για το βραβείο ειρήνης (!) από έναν Σουηδό βουλευτή τον Ιανουάριο του 1939, στα πρόθυρα της πιο αιματηρής σύγκρουσης στην ανθρώπινη ιστορία.
Ο Σέρβος πρόεδρος Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, που αργότερα δικάστηκε για γενοκτονία, ήταν επίσης υποψήφιος, όπως και ο Γάλλος ποδοσφαιρικός παράγοντας Ζυλ Ριμέ, ο «πατέρας» του θεσμού του Παγκοσμίου Κυπέλλου Ποδοσφαίρου.
Tα «βραβεία της ανισότητας»
Οι γυναίκες εξακολουθούν να αντιπροσωπεύουν μόλις το 6 % περίπου των νικητών αν και η εκπροσώπησή τους μεταξύ των νικητών αυξάνεται σταθερά τις τελευταίες δεκαετίες σε σύγκριση με τα πρώτα χρόνια.
Από το 2001, 28 γυναίκες τιμήθηκαν με Νόμπελ, σχεδόν τρεις φορές περισσότερες από ό, τι τις προηγούμενες δύο δεκαετίες. Το 2009, πέντε γυναίκες έλαβαν βραβείο Νόμπελ, συμπεριλαμβανομένης της πρώτης γυναίκας στην ιστορία που λάμβανε Νόμπελ στις Οικονομικές Επιστήμες. Η Αμερικανίδα Έλινορ Όστρομ μοιράστηκε το βραβείο της, με τον Όλιβερ Γουίλιαμσον.
Γυναίκα βέβαια ήταν το πρώτο άτομο που κέρδισε το βραβείο Νόμπελ δύο φορές και δεν είναι άλλη απο τη Μαρία Κιουρί, που τιμήθηκε με το Νόμπελ Φυσικής (1903) και λίγα χρόνια μετά με το Νόμπελ Χημείας (1911). Υπήρξε η πιο φημισμένη γυναίκα επιστήμων της εποχής της, γνωστή επίσης ως Μαντάμ Κιουρί.
«Ο Νόμπελ θα είχε ενοχληθεί από αυτές τις στατιστικές» με την υποεκπροσώπηση των γυναικών, λέει η Ίνγκριντ Κάρλμπεργκ. Ήταν φεμινιστής πριν από την εποχή του, ο οποίος υπερασπιζόταν την καριέρα των γυναικών και θαύμαζε τις γυναίκες διανοούμενες».
Τα υπόλοιπα ρεκόρ
Γεννημένος το 1922, ο Αμερικανός φυσικός και επιστήμονας των υλικών, Τζον Γκούντιναφ έγινε ο γηραιότερος άνθρωπος που τιμήθηκε με το βραβείο. Στα 99 του χρόνια σήμερα, έλαβε το Νόμπελ Χημείας το 2019 και παραμένει ο μεγαλύτερος σε ηλικία εν ζωή Νομπελίστας.
Η Mαλάλα Γιουσαφζάι από το Πακιστάν είναι η νεότερη σε ηλικία Νομπελίστρια, που τιμήθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης, το 2014 σε ηλικία 17 ετών για τον αγώνα της να αποκτήσουν τα κορίτσια δικαίωμα στην εκπαίδευση.
Παρ’ολη τη μεγαλοπρέπεια και το κύρος τους, τα βραβεία Νόμπελ δεν έμειναν αλώβητα απο…σκάνδαλα. Αμφιλεγόμενοι νικητές και συγκρούσεις συμφερόντων αμαύρωσαν μεταξύ άλλων τον θεσμό:
Πόλεμος για το Βραβείο της Ειρήνης
Το πιο αμφιλεγόμενο βραβείο είναι αναμφισβήτητα εκείνο που απονέμεται στους υπέρμαχους της ειρήνης. Πολλοί Νομπελίστες όλα αυτά τα χρόνια δέχθηκαν κριτική για την κάθε άλλο παρά… ειρηνική τους συμπεριφορά.
Απο τα πιο αξιοσημείωτα παραδείγματα είναι ο εκλιπών ηγέτης της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PLO), Γιασέρ Αραφάτ. Το 1994 μοιράστηκε το βραβείο με τους Ισραηλινούς Γιτζάκ Ράμπιν και Σιμόν Πέρες για τη συμβολή τους στις Συμφωνίες του Όσλο, αναπόσπαστο μέρος της ειρηνευτικής διαδικασίας στην Μέση Ανατολή.
Μέλη της Επιτροπής των Νόμπελ διαφώνησαν με την επιλογή των τριών αυτών προσώπων, υποστηρίζοντας πως ο μεν Αραφάτ υπήρξε «τρομοκράτης», ως ιθύνων νους πίσω από τις τρομοκρατικές επιθέσεις στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μονάχου το 1972.
Στο ίδιο μήκος κύματος είπαν, ο Ράμπιν απομάκρυνε με τη βία όλους τους Άραβες από τις περιοχές που κατέλαβε το Ισραήλ στον πόλεμο του 1948 και ως υπουργός Άμυνας ήταν υπεύθυνος για την αιματηρή καταστολή της πρώτης Ιντιφάντα το 1987.
Ο Χίτλερ ανάμεσα στους υποψηφίους
Το 1939, ο Βρετανός πρωθυπουργός Νέβιλ Τσάμπερλεν προτάθηκε ως υποψήφιος για τον ρόλο του στη διαπραγμάτευση της Συμφωνίας του Μονάχου, βάσει της οποίας τμήμα της Τσεχοσλοβακίας πέρασε στη Γερμανία.
Η πρόταση αυτή προκάλεσε έντονες αντιδράσεις- και μέλη της σουηδικής Βουλής εξέφρασαν την αντίθεσή τους προτείνοντας με ειρωνική/σατιρική διάθεση τον «Φύρερ» του Γ’ Ράιχ.
Αν ο Τσάμπερλεν μπορούσε να είναι υποψήφιος επειδή κατάφερε να πείσει τον Χίτλερ να αποφύγει έναν πόλεμο -για μικρό χρονικό διάστημα, όπως έδειξε η ιστορία-, τότε θα ήταν λογικό να είναι υποψήφιος ο ίδιος ο Χίτλερ, επειδή ήταν αυτός που επέλεξε να μην τον αρχίσει. Η πρωτοβουλία που ανήκε σε ένα βουλευτή με έντονα αντιφασιστική στάση τελικά αποσύρθηκε..
«Ευχαριστώ, αλλά όχι ευχαριστώ»
Ενώ οι περισσότεροι θεωρούν το βραβείο Νόμπελ μεγάλη τιμή, δύο νικητές αρνήθηκαν το βραβείο. Ο Ζαν-Πολ Σαρτρ, ο οποίος αρνιόταν όλα τα επίσημα βραβεία, δεν δέχθηκε το βραβείο λογοτεχνίας του 1964.
Το 1974 στην μικρή λίστα με τους «αρνητές» του βραβείου μπήκε ο ηγέτης του βόρειου Βιετνάμ Λε Ντουκ Θο, ο οποίος μαζί με τον τότε υπουργό Εξωτερικών Χένρι Κίσινγκερ τιμήθηκαν με το βραβείο ειρήνης για τον ρόλο τους στον τερματισμό του πολέμου του Βιετνάμ.
Ο Θο ωστόσο, αρνήθηκε να το δεχτεί, λέγοντας ότι «η ειρήνη δεν έχει ακόμη εδραιωθεί». Η βράβευσή του είχε ως αποτέλεσμα να παραιτηθούν δύο μέλη της Επιτροπής των Νόμπελ, ενώ οι συρράξεις συνεχίστηκαν με αμείωτο ρυθμό μέχρι το… 1975 όταν κι έληξαν με την κατάληψη της Σαϊγκόν από τους Βορειοβιετναμέζους
Ο Χίτλερ «απαγορεύει» τα Νόμπελ
Ο Χίτλερ εμφανίζεται ξανά στη λίστα , αυτή τη φορά για την αντίθεσή του προς τα βραβεία. Ο Αδόλφος εξοργίστηκε όταν ο Γερμανός δημοσιογράφος Καρλ φον Οσιέτσκι, σφοδρός επικριτής του και υπέρμαχος της ειρήνης, έλαβε το βραβείο το 1935.
Το ναζιστικό καθεστώς δεν κατόρθωσε να αποτρέψει την βράβευση του, ωστόσο αρνήθηκε να του επιτρέψει να ταξιδέψει στο Oσλο προκειμένου να παραλάβει το βραβείο του.
Σε μια πρωτοφανή κίνηση ανυπακοής, ο Οσιέτσκι εξέδωσε ανακοίνωση από το νοσοκομείο όπου νοσηλευόταν με φυματίωση, αναφέροντας ότι διαφωνούσε με τις αρχές. Η αποδοχή του βραβείου θα τον έθετε «εκτός της γερμανικής κοινωνίας» τον είχαν προειδοποιήσει
Ο Χίτλερ απαγόρευσε στη συνέχεια σε όλους τους Γερμανούς να αποδεχτούν το Νόμπελ και δημιούργησε το Γερμανικό Εθνικό Βραβείο Τέχνης και Επιστήμης ως εναλλακτική λύση.
Ο Μπαράκ Ομπάμα και η πρώιμη διάκριση
Το 2009 ο νεοεκλεγείς τότε πρόεδρος των ΗΠΑ είχε λάβει το Νόμπελ Ειρήνης, οκτώ μόλις μήνες μετά την άφιξή του στο Λευκό Οίκο, χωρίς να έχει προβεί σε καμία φιλειρηνική πράξη που να δικαιώνει την επιλογή του.
Βραβεύθηκε «για τις εξαιρετικές του προσπάθειες στον τομέα της ενδυνάμωσης της διεθνούς διπλωματίας και συνεργασίας ανάμεσα στους λαούς» είχε κρίνει τότε η Επιτροπή.
Η βράβευση υπήρξε πρωτοφανής στην ιστορία του θεσμού, καθώς ο πρώτος Αφροαμερικανός πρόεδρος στην ιστορία των ΗΠΑ βραβεύτηκε για τις καλές του προθέσεις και όχι για το έργο που είχε επιτελέσει, οπως είχε ζητήσει στη διαθήκη του ο ίδιος ο Νόμπελ. Ο ίδιος ο Ομπάμα είχε δηλώσει πως δεν άξιζε να λάβει το Νόμπελ και οι επιλογές του έκτοτε μάλλον τον… δικαίωσαν.
Η απονομή του Νόμπελ Ειρήνης ήταν πάντοτε μία ριψοκίνδυνη και πολυσυζητημένη επιλογή λόγω της τρέχουσας μετατόπισης της κοινής γνώμης και των πολιτικών και εθνικιστικών κινήτρων και προκαταλήψεων, εξηγεί ο δρ Ρίτσαρντ Γκούντερμαν, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Ιντιάνα που έχει γράψει για την ιστορία του βραβείου.
«Όπως όλες οι ανθρώπινες κρίσεις, οι αποφάσεις της επιτροπής των βραβείων Νόμπελ μπορεί να κρύβουν σε λάθη», είπε. Κάνουν ο,τι καλύτερο μπορούν και στη συνέχεια καλούνται να ζήσουν με τις συνέπειες, καταλήγει.
Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο Newsbomb.gr.