Η καθημερινότητά μας συχνά γεμίζει με νοσταλγικές σκέψεις για την παιδική ηλικία. Η διαδικασία αυτή άλλοτε μας ενθουσιάζει και άλλοτε μας προκαλεί μελαγχολία, ενώ αρκετές φορές συνοδεύεται με απόσυρση από την προσωπική και κοινωνική ζωή. Μας θλίβει δηλαδή το γεγονός ότι «παλιά ήταν καλύτερα».
Έχει λοιπόν ενδιαφέρον να εξετάσουμε τι είναι η νοσταλγία για την παιδική μας ηλικία και ποια η σχέση της με τα συναισθήματα μελαγχολίας που ενίοτε μας διακατέχουν.
Νόστος + άλγος
Η ετυμολογία της λέξης «νοσταλγία» φέρνει δύο συνθετικά: τη λέξη νόστος ήτοι την επιστροφή στην πατρίδα και τη λέξη άλγος, συνώνυμη του «πόνος». Σίγουρα λοιπόν η νοσταλγία εμπεριέχει και κάποια στοιχεία πόνου.
«Μελέτες δείχνουν ότι όσο πιο μεγάλος και απρόσωπος καταντά ο κόσμος μέσα στον οποίο ζούμε, τόσο πιο εύκολα και πιο έντονα καλλιεργουμε στην σκέψη μας τον μύθο της επιστροφής στο χωριό, στην παλιά τη γειτονιά, στην επικοινωνία και συναλλαγή με φίλους της παιδικής ηλικίας. Σε αυτές τις σκέψεις επιστροφής και αναπώλησης κατοικεί ένα συναίσθημα παρηγοριάς, ασφάλειας και ανακούφισης», αναφέρει ο κ. Δημήτρης Κούκης, Παιδοψυχολόγος.
Δεν γίνεται λοιπόν να παραμείνουμε για πάντα παιδιά, αλλά το να αισθανόμαστε ως τέτοια στη σκέψη μας μπορεί να διαρκέσει για πάντα.
«Μια διαπίστωση από την όλη κλινική μας εμπειρία δείχνει ότι η μοναδική σταθερή πατρίδα μας είναι η παιδική ηλικία. Αυτό συμβαίνει γιατί η παιδική ηλικία εμπεριέχει το στοιχείο του μαγικού, του αθώου, του ανέμελου, αυτού που δεν μπορούμε να ξαναζήσουμε και να ξαναβιώσουμε. Και είναι εντυπωσιακό ότι ακόμα και όσοι δεν είχαν λειτουργική και κυρίως ευτυχισμένη παιδική ηλικία, θυμούνται με νοσταλγία εκείνα τα χρόνια», επισημαίνει ο κ. Κούκης και προσθέτει:
Επομένως η νοσταλγία για τα παιδικά μας χρόνια οφείλεται στο ότι τότε ο κόσμος ήταν για εμάς καινούργιος, ανεξερεύνητος και άγνωστος. Η καθημερινότητά μας αποτελούσε μια νέα εμπειρία και μια νέα γνώση. Αυτή η εμπειρία λοιπόν εξελικτικά μετασχηματίστηκε στην κατά την ενηλικίωσή στην σημερινή ενήλικη εικόνα μας.
Βασική αιτία της νοσταλγίας λοιπόν, είναι η αυτή η ψυχολογική διασύνδεση του παρελθόντος με το παρόν: αυτό που είμαστε σήμερα ξεκίνησε εξελικτικά στην παιδική μας ηλικία.
Γιατί επιδρά τόσο στην ψυχολογία μας;
Όπως αναφέρει ο κ. Κούκης, η νοσταλγία μας προσφέρει μια αισόδοξη νότα για το παρόν και για το μέλλον μας, όσο κι αν αυτό φαίνεται παράδοξο. Το να αισθανόμαστε πιο συνδεδεμένοι με τους άλλους ενισχύει την ψυχολογία και τα θετικά συναισθήματα, νιώθουμε πιο σημαντικοί για τον εαυτό μας και αποκτούμε μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση. Είναι ένας σημαντικός πόρος για να είμαστε αισιόδοξοι για τη σημερινή και μελλοντική μας ζωή.
Επίσης, η νοσταλγία χαρίζει κάποια αξία και κάποιο νόημα στη ζωή μας. Ξαναζώντας στιγμές από το παρελθόν, υπαρξιακά αισθανόμαστε ότι έχουμε μια συνοχή, κάποιες ρίζες πίσω μας. Οι αγαπημένες εμπειρίες του παρελθόντος μας διαβεβαιώνουν ότι μας αξίζει μια σημαντική ζωή. Γι’ αυτό άλλωστε και είναι συχνό φαινόμενο η ανάκληση εμπειριών από την παιδική ηλικία στην ψυχοθεραπεία να βοηθάει ανθρώπους να αντιμετωπίσουν με καλύτερο τρόπο ανησυχίες περί θανάτου.
Νοσταλγόντας τα «παλιά» συνδεόμαστε με ανθρώπους γύρω μας από το παρελθόν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τα εορταστικά τραπέζια ή τις συναντήσεις λόγω επετείων. Σε αυτές τις «μαζώξεις» θυμόμαστε με συγγενείς και φίλους αστείες ιστορίες και όμορφες εμπειρίες, οι οποίες όσες φορές και αν αναφερθούν δεν παύουν να μας χαρίζουν την ίδια χαρά. Εν ολίγοις, μπορεί να χανόμαστε με αυτούς ανά διαστήματα, όμως όταν ξανασμίξουμε έχουμε ανάγκη να ξαναγίνουμε το παιδί της μητέρας μας ή ο ανηψιός του θείου μας και να νιώσουμε με μεγάλη γλυκήτητα αυτόν τον ρόλο.
Ακόμα ένα «ατού» της νοσταλγίας είναι πως συμβάλλει καταλυτικά στην ομαλή και λειτουργική μετάβαση στα επόμενα αναπτυξιακά στάδια. «Φαίνεται ότι η νοσταλγικότητα μας χαρίζει εφόδια για να προχωρήσουμε σε ένα επόμενο αναπτυξιακό στάδιο της ζωής μας. Νεαροί ενήλικες οι οποίοι φεύγουν από το πατρικό σπίτι για να σπουδάσουν/παντρευτούν/πάνε εξωτερικό για μια νέα ζωή έχουν ανάγκη να σκέφτονται και να ανακαλούν οικογενειακές εμπειρίες. Έχουν μεγαλύτερη ανάγκη από τον μέσο όρο να επιστρέψουν στις γιορτές πίσω στο σπίτι τους», επισημαίνει ο ειδικός.
Τις στιγμές που ήμαστε πιεσμένοι και οι απαιτήσεις της ζωής είναι έντονες, γινόμαστε περισσότερο νοσταλγικοί. Είναι χαρακτηριστικό πως σύμφωνα με τους ειδικούς κατά την περίοδο από τα 17-18 μέχρι τα 30 το αίσθημα νοσταλγίας κορυφώνεται, αφού αυτή είναι η περίοδος των μεγάλων αλλαγών. Η νοσταλγία είναι ένας αμυντικός μηχανισμός διαχείρισης των αλλαγών και των μεταβάσεων στη ζωή μας.
Πότε γίνεται προβληματική;
Όταν εξελίσσεται σε μια στεγνή και απρόσωπη σύγκριση παρελθόντος και παρόντος.
«Η ζωή μας είναι μοναδική και ανεπανάληπτη, η απρόσωπη σύγκριση του παρελθόντος με το παρόν μας στερεί απόλαυση, νόημα, ψυχική δύναμη. Είναι μια δυσλειτουργική διαδικασία. Παρόν και παρελθόν δεν πρέπει να βρίσκονται σε διαμάχη. Κακώς λοιπόν μέχρι πρότινος υπήρχε η πεποίθηση ότι η νοσταλγία αποτελεί μια αρνητική κατάσταση», τονίζει ο κ. Κούκης.
Η νοσταλγία, όπως αναφέραμε, αποτελεί την ασπίδα ή ένα εφόδιο για να αντιμετωπίσουμε συναισθήματα ματαίωσης, απογοήτευσης και άγχος. Η αναπώληση στιγμών της παιδικής ηλικίας αποτελεί ένα όμορφο τρόπο να δραπετεύσουμε από μια πραγματικότητα ψυχρή, σκληρή και αφιλόξενη και να κατασκευάσουμε στο μυαλό μας μια αίσθηση ότι κάπου ανήκουμε, και πως έχουμε μια ταυτότητα για τον λόγο αυτό.
Η νοσταλγία δεν προκαλεί κατάθλιψη. Η κατάθλιψη προκαλεί νοσταλγία. Και το γεγονός ότι ζούμε το παρόν με την αγωνία ότι δεν θα επιστρέψει το παρελθόν, είναι δευτερογενές της κατάθλιψης.