Ο έγκλειστος “ψηφιακός μαθητής”

“Ο εγκέφαλος των παιδιών δεν είναι φτιαγμένος για οθόνες, η βιολογική του ισορροπία είναι φτιαγμένη, έτσι ώστε να χειρίζεται το περιβάλλον με τρόπο ανθρώπινο”. Μ. Desmurget 

γράφει ο Γεώργιος Καρανάσιος

   Στις 11 Μαρτίου του 2020 η μολυσματική νόσος του COVID-19 κηρύχτηκε πανδημία  από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Ιστορικά καταγεγραμμένες πανδημίες, ήταν οι μολυσματικές ασθένειες της πανώλης, της ευλογιάς, της φυματίωσης,  του HIV, η γρίπη του 1918-1920 και η γρίπη του 2009. Όλες είχαν κοινό χαρακτηριστικό την γρήγορη εξάπλωση τους με υψηλά ποσοστά  θανάτων σε παγκόσμια κλίμακα.

   Δεν μπορούμε να μη λάβουμε υπ’ όψη τις βιο-ψυχο-κοινωνικές επιπτώσεις, που προκαλεί η πανδημία. 

   Στη χώρα μας, έγινε η πρώτη  Δημόσια έρευνα του Πανεπιστήμιου Αθηνών  από τις 10 έως 13 Απριλίου σε 3.000 άτομα με θέμα τις ψυχολογικές αντιδράσεις που σχετίζονται με τον  COVID-19, κατέγραψε ότι το 35,7% των ανθρώπων είχαν υψηλό φόβο, το 22,8% συναισθήματα κατάθλιψης και το 77% αρκετά σοβαρό άγχος. 

 ¨Μπορείτε να πεθάνετε από αυτόν τον ιό, αλλά και από τη μοναξιά¨. Η άποψη για την κρίση ψυχικής υγείας επαναλήφθηκε από ειδικούς σε όλη την Ευρώπη. Σύμφωνα με τον Diego Figueras, ψυχίατρο στο Νοσοκομείο San Carlos στη Μαδρίτη, ¨το συσσωρευμένο τραύμα και η ψυχολογική ταλαιπωρία θα είναι ένας εχθρός τόσο αόρατος όσο ο ιός, με τη δυνατότητα να αφήσει τόσες πολλές, αν όχι περισσότερες συνέπειες, ειδικά στην περίπτωση της μοναξιάς στα παιδιά¨.

   ¨Αγάπη και δομή¨. Με αυτά θα τα βγάλουμε πέρα, συνοψίζει η στήλη γονέων των ¨New York Times¨.  ¨Το κοινό συμπέρασμα είναι, ότι τα παιδιά που είχαν σχέσεις ασφάλειας, σταθερότητας και φροντίδας, πριν από καταστροφικά γεγονότα, εξελίσσονται καλύτερα ως ενήλικες¨. Δεν αρκεί να επιβιώσουν της πανδημίας, απαιτούνται μέτρα, για να μεγαλώσουν με αξιοπρέπεια τώρα και στο μέλλον, γράφουν  οι New York Times.

   Ιδιαίτερο ενδιαφέρον  αποκτούν για την Ελλάδα,  οι επιπτώσεις της πανδημίας, καθώς η χώρα μας επλήγη σοβαρά με τις πολιτικές της  από μια μεγάλη δημοσιονομική, που συνεχίζεται. Σύμφωνα με έκθεση που διενεργήθηκε εκ μέρους της UNICEF, σχεδόν ένα στα δύο παιδιά στην Ελλάδα 45% ζούσε σε υλική στέρηση και 22% σε σοβαρή υλική στέρηση. 

    Η γονική ανεργία είναι ένας από τους σημαντικότερους κοινωνικοοικονομικούς δείκτες, που σχετίζονται με την ψυχολογική υγεία των παιδιών και των εφήβων. Το οικονομικό άγχος θεωρείται η σημαντικότερη συνέπεια της ανεργίας, όσον αφορά την υγεία του άνεργου ατόμου και των μελών της οικογένειας. 

   Η  παιδική φτώχεια αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης σχετίζεται με τραυματισμούς, χρόνια νοσήματα και διαταραχές της ψυχικής υγείας που οδηγούν σε μακροπρόθεσμες επιπλοκές και στην ενήλικη ζωή.

   Έχει αποδειχτεί, πως η μακρά απουσία από το σχολείο ή και απώλεια μεγαλύτερη του 10% των σχολικών μαθημάτων επηρεάζει σαφώς το επίπεδο ανάγνωσης, μάθησης, των βαθμών αποφοίτησης αλλά και της οριστικής διακοπής του σχολείου από τους μαθητές και είναι ξεκάθαρο, ότι τα φτωχά παιδιά θα υποστούν εντονότερα τις συνέπειες αυτές.

   Συνολικά  προβλήματα αυτής της κατάστασης είναι αυτά που αφορούν, τη διανοητική, ψυχική και σωματική υγεία τους, συγκεκριμένα, τη γλωσσική ανεπάρκεια και την έλλειψη δημιουργικότητας, τη διάσπαση προσοχής, την εξασθένιση της μνήμης, επιθετικότητα, κατάθλιψη, κυκλοθυμία, διαταραχές ύπνου, δυσχέρειες στην κινητικότητα, παχυσαρκία και πρώιμος διαβήτης.

   Οι ειδικοί στηρίζουν τις θέσεις τους στο γεγονός, ότι αποκόπτονται τα παιδιά από το ανθρώπινο και φυσικό περιβάλλον εκείνο που καθορίζει την ανάπτυξη του μετωπιαίου λοβού του εγκεφάλου, υπεύθυνου για την ανάπτυξη της συνείδησης, της κρίσης, της σχέσης με τον χώρο και τον χρόνο, τη συναισθηματική ωρίμαση. Η υποκατάσταση αυτού του περιβάλλοντος από το ψηφιακό δεν επιταχύνει, όπως εσφαλμένα υποστηρίζεται από ορισμένους, την πρόσληψη της γνώσης. Αντίθετα όπως μας πληροφορούν, παραβιάζει τον αναγκαίο και αργό χρόνο απόκτησής της, από τη γέννηση ενός ανθρώπου έως τα δεκαέξι του χρόνια. ¨Η πολυδιαφημιζόμενη ψηφιακή σχολική εκπαίδευση πλήττει καίρια την ωρίμανση αυτών των βασικών ζωτικών διανοητικών ιδιοτήτων στον παιδικό εγκέφαλο¨ η άποψη των ειδικών. 

   Η φυσική σχολική διαδικασία απόκτησης της γνώσης δεν μπορεί να αντικατασταθεί από την ψηφιακή. Η τηλεκπαίδευση αποτελεί ¨ασπιρίνη¨ στην αντιμετώπιση του πονοκεφάλου της απώλειας χιλιάδων διδακτικών ωρών. Δεν μπορεί όμως να αναστείλει τις παράπλευρες ψυχοσυναισθηματικές επιπτώσεις στους μαθητές.

   ¨Με τους φίλους μου μιλάω με μηνύματα,  βαριούνται, όπως κι εγώ¨, ¨ Οι δάσκαλοι μέσω μιας ηλεκτρονικής πλατφόρμας μάς βάζουν πολύ περισσότερα από ό,τι μας βάζανε κανονικά, ¨Μου λείπει πάρα πολύ το παιχνίδι με τους φίλους μου¨, ¨Διαβάζω βιβλία, βλέπω ταινίες, παίζω με το σκύλο, φτιάχνω χειροτεχνίες βγάζω το σκύλο μου βόλτα¨,  ¨Οθόνη, κουζίνα, μπάνιο, κρεβάτι¨, ¨Αβεβαιότητα¨ ¨Η ζωή μου είναι ένα τίποτα, χωρίς, φίλους, συγγενείς, αγαπημένους, βόλτα, ελευθερία¨, ¨Δεν είμαι πλέον ο εαυτός μου¨,  ¨Κοιμάμαι λίγες ώρες ¨, κάποιες από τις  απαντήσεις μαθητών όλων των ηλικιών, όπου κυριαρχεί η ¨οθόνη¨.

   Η υγεία, η ανάπτυξη, η μάθηση είναι ταυτόσημες με το δικαίωμα των παιδιών στο παιχνίδι. Το μικρό παιδί έχει απόλυτη ανάγκη να τρέξει, να χοροπηδήσει, να τραγουδήσει.

   Μπορεί για τους μεγάλους να είναι πρωτόγνωρη αυτή η κατάσταση, αλλά τα παιδιά στη χώρα μας ήταν σε μεγάλο βαθμό κλεισμένα στους τέσσερις τοίχους. «Το ¨έξω¨ δεν υπάρχει.  Η καραντίνα το απέκλεισε εντελώς. Το παιχνίδι σε εξωτερικό χώρο έχει περιοριστεί πολύ. Αυτό δεν συνεπάγεται, ότι χρειάζονται καραντίνα διαρκείας. Η έλλειψη διαλόγου στο σπίτι από γονείς κουρασμένους, τα πολλά ¨μη¨,  ¨δεν πρέπει¨ μαζί με την αποξένωση της πολυκατοικίας δεν αφήνουν περιθώρια για το έξω. Η έλλειψη των παραπάνω εξαναγκάζει το παιδί να δραπετεύει  σε τεχνητούς κόσμους. Να απομονωθεί στο κελί του γραφείου του, της άνετης φυλακή του.

   Φυσικά, ένας σημαντικός λόγος, είναι η έλλειψη χώρου για παιχνίδι. Δεν υπάρχουν οι αλάνες. Οι άτυποι χώροι παιχνιδιού οικόπεδα, δρόμοι, είτε δεν υπάρχουν, είτε δεν είναι ασφαλείς. Οι παιδικές χαρές είναι λίγες και μάλλον κακοφτιαγμένες, χωρίς φαντασία. Δεν προάγουν το παιχνίδι, είναι ίδιες με συγκεκριμένο δάπεδο, μια τσουλήθρα, μια κούνια, που πολλές φορές είναι επικίνδυνα. 

   Δυστυχώς αυτή είναι η πραγματικότητα. Αν σε αυτό προστεθεί και  η απάνθρωπη πίεση, που δέχεται ο μαθητής στις μέρες μας, με άχρηστες πληροφορίες και γνώσεις, που αυξάνονται με γοργούς  ρυθμούς. 

   Πιεστικά δεσμά κυκλώνουν τα παιδιά μας από παντού. Να μαθαίνει κάθε στιγμή,  χωρίς να χάνει λεπτό. Από την ώρα που ξυπνά, μέχρι να ξανακοιμηθεί, συνεχώς μαθαίνει. Κάθεται σε μια καρέκλα και μαθαίνει. Στην καραντίνα φορτώθηκε ακόμη, ¨ μάς βάζουν πολύ περισσότερα από ό,τι μας βάζανε κανονικά¨. Η καραντίνα  ενίσχυσε πολλά από τα παραπάνω αρνητικά του έγκλειστου μαθητή.

    Αυτό όμως που επιθυμεί η ψυχή του, είναι να παίξει.  Να παίζει από το πρωί μέχρι το βράδυ. 

   Πρώτα έχασε το χώρο του παιχνιδιού και μετά το χρόνο και τώρα με την τηλεκπαίδευση και τα δυο. Περίπου 45.000 ώρες μπροστά στην ¨νταντά-οθόνη¨, έχει υπολογισθεί μέχρι να τελειώσουν το Λύκειο. Χωρίς παιχνίδι η παιδική ψυχή αντί να φουσκώνει από ευχαρίστηση συρρικνώνεται από δυσαρέσκεια και απογοήτευση. Με την υπόσχεση της επαγγελματικής αποκατάστασης, η απόκτηση και  αποταμίευση προσόντων αρχίζει από τα χρόνια του νηπιαγωγείου. Θυσιάζεται το παιχνίδι, παραμερίζεται η πιο δημιουργική αλλά και ευχάριστη παιδική ξενοιασιά. Η παιδική  και εφηβική περίοδος της ζωής σβήνεται. Η περίοδος αυτή, που είναι η καλύτερη και σημαντικότερη για τον  άνθρωπο, που δυστυχώς  μεταλλάσσεται στη χειρότερη. Δεν μπορεί να υπάρξει ευτυχισμένη ενήλικη ζωή, όταν η παιδική δεν είναι ευτυχισμένη.  

    Ο ψυχολόγος Erik Εrikson αναφέρει, ότι τα άτομα που διακρίνονται για την επιτυχία τους, έπαιξαν στην παιδική τους ηλικία και κυρίως κατόρθωσαν να διατηρήσουν και ως ενήλικοι μια διάθεση παιχνιδιού. Τα ευτυχισμένα παιδικά χρόνια διαρκούν μια ολόκληρη ζωή.

   Η νοοτροπία τού ¨καλύτερα μέσα¨ διαφαίνεται και στις σχολικές αυλές, οι οποίες επίσης είναι κατά κύριο λόγο τσιμεντένιες, χωρίς φυσικά στοιχεία, υλικά με τα οποία τα παιδιά μπορούν να απασχοληθούν.

   Πόσο αξιόπιστη είναι η συμβουλή των γονιών,  όταν οι ίδιοι είναι σχεδόν όλη μέρα πάνω σε ένα λάπτοπ τηλε-εργαζόμενοι ή σε ένα κινητό, στέλνοντας μηνύματα στους αόρατους πια φίλους και συναδέλφους, ή των ειδικών με τις θεωρητικές συμβουλές και των υπευθύνων με  τις λεγόμενες ελληνικές μεταρρυθμίσεις; 

   Οι ειδήμονες των Επιστημών της Εκπαίδευσης, έφεραν την μία μεταρρύθμιση μετά την άλλη, αλλά κράτησαν στην αίθουσα διδασκαλίας το ίδιο σκηνικό την ίδια ατμόσφαιρα. Το Σχολείο δεν άνοιξε, δεν μπήκε φρέσκος αέρας, δεν έγινε καμιά  αξιόλογη αλλαγή. Εκπαιδευτική κλεισούρα – καραντίνα. Δεν έγινε κατανοητό, ότι οι ορθές εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις δεν φυτρώνουν στα γραφεία των υπουργών αλλά γεννιούνται μέσα στο σχολείο, όχι έξω απ’ αυτό. ¨Βρισκόμαστε σε πόλεμο, το μάθημα όμως συνεχίζεται και η εκπαιδευτική κανονικότητα θα διατηρηθεί¨ , είναι η απάντηση των υπευθύνων στους έγκλειστους ¨ψηφιακούς μαθητές¨. 

   Η κάμερα όμως του έγκλειστου ¨ψηφιακού μαθητή¨, που περιμένει απέναντί του, στη μετωπική δασκαλοκεντρική  διάλεξη, ¨έχει παγωμένη οθόνη¨ και δεν καταγράφει την πραγματικότητα, τη συνέχιση της προηγούμενης εκπαιδευτικής  ¨κανονικότητας¨.

   Δεν καταγράφει τις χιλιάδες μαθητών που ζουν έγκλειστοι σε διαμερίσματα με περιορισμένη πρόσβαση σε καθαρό αέρα και ηλιακό φως, την  κοινωνική απομόνωσή τους και την αύξηση του χρόνου σε οθόνες σε βάρος της  σωματικής δραστηριότητας και της απουσίας τους από εκπαιδευτικές δραστηριότητες, παιδιά που παρατούν το σχολείο ή αποφοιτούν χωρίς ποτέ να αποκτήσουν μια κανονική σχέση με αυτό, καθώς μπροστά τους βρίσκουν, γεωγραφικά, κοινωνικά, οικονομικά εμπόδια, παιδιά που ασφυκτιούν σε ένα φρενήρες πλαίσιο εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων απλωμένων  ολόκληρη τη μέρα. 

   Σβήνει, όταν ανιχνεύει αξιολογικά την θεσμοθετημένη ¨εκπαιδευτική κανονικότητα¨ και  αξιοκρατικά, τα κριτήρια όλων των ιεραρχιών της εξουσίας, που  υποτίθεται σχεδιάζουν  το μέλλον των παιδιών.

   Το Σχολείο σταδιακά μετατράπηκε σε αγοραίο κέντρο παροχής εκπαιδευτικών υπηρεσιών, όπου υποβαθμίστηκε και απαξιώθηκε. Απέκτησε και διατηρεί αυτή την ριζωμένη ¨εκπαιδευτική κανονικότητα¨ των συνεχόμενων, άσχετων, επικοινωνιακών μεταρρυθμίσεων.    

   Το κανονικό Σχολείο και όχι το ¨σχολείο της κανονικότητας¨ δεν υπάρχει για να παρέχει μόνο γνώσεις ξεπερασμένες πολλές φορές από το πρωί μέχρι το βράδυ στους μαθητές και με απαρχαιωμένο διδακτικό τρόπο, αλλά  ενεργοποιεί τη σκέψη, μνήμη, φαντασία, κατανόηση των μαθητών. Καλείται να ικανοποιήσει ανάγκες, όπως τη μάθηση με το παιχνίδι σε μία ευέλικτη και ευχάριστη δημιουργική  τάξη, που εξισορροπεί μέχρι  ένα βαθμό την έλλειψη παιχνιδιού έξω από αυτήν. Δεν επιδεινώνει την ήδη βεβαρημένη μοναξιά των παιδιών.  Υπάρχει, για να λάβει υπόψη τα ενδιαφέροντα και τις ικανότητες των μαθητών, να  εμπνεύσει τη χαρά της γνώσης στον καθένα, που είναι μοναδικός με ιδιαίτερα στοιχεία, έτσι ώστε σε όλη τους τη ζωή να έχουν πάντα ακόρεστη την επιθυμία της μάθησης και της έρευνας. Να εντάξει παιδιά και νέους στην κοινωνία, ώστε να είναι δημιουργικοί και ενεργοί Πολίτες, να εξανθρωπίσει το χαρακτήρα τους και να εξευγενίσει τη συμπεριφορά τους. Να τους διαπαιδαγωγήσει σ’ ένα ανθρωπιστικό αξιακό πεδίο.