Ο ψυχίατρος – ψυχοθεραπευτής Δημήτρης Παπαδημητριάδης αναλύει όσα μπορεί να βιώσει ένα άτομο την εποχή του εγκλεισμού
Μέσα στο πιο ασταθές και αβέβαιο περιβάλλον που γνώρισε ο πλανήτης μας τις τελευταίες δεκαετίες και με τον εγκλεισμό στο σπίτι να περιγράφει την καθημερινότητα εκατομμυρίων πολιτών, τα ψυχιατρικά νοσήματα έχουν βρει πρόσφορο έδαφος για να επιστρέψουν ή να πρωτοεμφανιστούν εντός των τεσσάρων τειχών. Ζητήσαμε, λοιπόν, από τον ψυχίατρο – ψυχοθεραπευτή Δημήτρη Παπαδημητριάδη να μας αναλύσει αυτά που μπορεί να βιώσουμε όλη αυτή την περίοδο, αλλά και να μας προτείνει συμβουλές για την καλύτερη αντιμετώπισή τους.
Ο αρχαιότερος πόλεμος, οι Ιανιστές και ο “πυρετός της καλύβας”
“Η πανδημία έχει σφοδρές επιδράσεις σε κάθε τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Όπως σωστά επισημαίνουν οι πολιτικοί ηγέτες, αυτός είναι ένας πόλεμος με έναν αόρατο εχθρό.
Και δεν έχει ξεκινήσει πρόσφατα. Είναι τόσο παλιός όσο και η ίδια η ζωή. Η πρώτη σκέψη ότι ο άνθρωπος συμβιώνει με τα μικρόβια διατυπώθηκε τον 6ο αιώνα π.Χ. από τους Ιανιστές της Ινδίας. Τα είδαμε για πρώτη φορά στο μικροσκόπιο το 1658 και η επιστημονική ανακάλυψη ότι βρισκόμαστε σε έναν αέναο πόλεμο μαζί τους έγινε τον 19ο αιώνα, με τις έρευνες των Λουί Παστέρ, Ρόμπερτ Κοχ και άλλων. Ο αγώνας μας απέναντι στον νέο κορονοϊό είναι μία ακόμη μάχη της ανθρωπότητας σε αυτό τον πόλεμο, με τους υγειονομικούς στα χαρακώματα της πρώτης γραμμής. Οι ειδικοί της ψυχικής υγείας έχουμε τον δικό μας ρόλο σε αυτή τη μάχη, γιατί κάθε μικροβιακή πανδημία συνοδεύεται πάντα από μία σιωπηλή ψυχική πανδημία, που μάλιστα διαρκεί περισσότερο καιρό”, αναφέρει ο κύριος Παπαδημητριάδης και περιγράφει αναμενόμενα συναισθήματα που μπορεί να βιώσει ένα άτομο μέσα στην πανδημία.
Αρκετοί άνθρωποι παραμένουν σε μεγάλη άρνηση και σκέφτονται επιπόλαια ότι ίσως υπάρχει αρκετή “υπερβολή”
“Όπως συμβαίνει σε κάθε μάχη, στην αρχή υπάρχει μεγάλη αβεβαιότητα για την έκβασή της. Η κοινή γνώμη προσπαθεί πολύ γρήγορα να κατανοήσει δυσνόητες έννοιες, ενώ καλείται να υιοθετήσει κι έναν νέο τρόπο ζωής, που περιλαμβάνει μία σειρά από ειδικές προφυλάξεις, όπως η καθαριότητα και η κοινωνική απόσταση. Δεν είναι καθόλου εύκολο για τους περισσότερους ανθρώπους να συμβιβαστούν με τη νέα κατάσταση. Αρκετοί παραμένουν σε μεγάλη άρνηση και σκέφτονται επιπόλαια ότι ίσως υπάρχει αρκετή ‘υπερβολή’.
Ακόμη κι ενόσω αθροίζονται οι θάνατοι στη γειτονική Ιταλία. Ίσως αυτή η άρνηση να αποτελεί και μια αντίδραση στο πένθος μας, για τις ελευθερίες, τον τρόπο ζωής μας και τις οικονομικές δυνατότητές μας, που χρειάζεται να μετριάσουμε για αόριστο χρόνο. Καθώς επίσης, για τα τρέχοντα σχέδιά μας που πρέπει να ματαιώσουμε, για τις δραστηριότητες και τις δουλειές μας που θα αναβάλουμε και βέβαια για τον υποχρεωτικό διαχωρισμό ανάμεσά μας.
Το τελευταίο μπορεί να γίνει εύκολα η μεγάλη πηγή της μελαγχολίας μας, ειδικά όταν συνειδητοποιούμε ότι δεν μπορούμε να συναντήσουμε για λίγο καιρό από κοντά τους ανθρώπους που αγαπάμε και εκτιμούμε. Κάθε άνθρωπος, ωστόσο, είναι ξεχωριστός και κάθε προσωπικότητα έχει τις δικές της αντοχές. Ο μέσος άνθρωπος βιώνει τον συνεχιζόμενο εγκλεισμό του στον ίδιο χώρο με συμπτώματα εκνευρισμού και ανησυχίας. Ονομάζουμε αυτό το φαινόμενο ‘πυρετό της καλύβας’. Όσο διαρκεί ο περιορισμός μας στο χρόνο, είναι δυνατόν να παρουσιάζονται περισσότερα και πιο περίπλοκα ψυχικά συμπτώματα. Η δε συμβίωση με άλλους ανθρώπους στο σπίτι και ειδικά από διαφορετικές γενιές – όπως ισχύει στις περισσότερες Ελληνικές οικογένειες -, μπορεί να καταστεί εύφλεκτη και να πυροδοτούνται διαπροσωπικές συγκρούσεις”.
Ο κίνδυνος υποτροπιασμού, τα παρόμοια ‘συμπτώματα’ και το μετατραυματικό στρες
“Οπωσδήποτε οι συνάνθρωποί μας με ιστορικό στις ψυχικές διαταραχές υποφέρουν δυνητικά περισσότερο μέσα στη συνθήκη που βιώνουμε”, τονίζει ο έμπειρος ψυχίατρος – ψυχοθεραπευτής.
“Για παράδειγμα, οι παραληρητικές και ψυχωσικές διαταραχές είναι εύκολο να υποτροπιάσουν, όπως και οι διαταραχές του συναισθήματος και του άγχους. Κι έπειτα, η διάχυτη συνωμοσιολογία που περιφέρεται στο διαδίκτυο και σε ορισμένα ΜΜΕ, αλλά και αυτή καθ’ εαυτή η μεγάλη επιμέλεια που υιοθετούμε στην καθαριότητά μας, μπορεί να τροφοδοτήσει με περιεχόμενο παραληρητικές σκέψεις και ιδεοληψίες. Αλλά και πολύ αργότερα, όταν θα μειωθούν ή αποσυρθούν τα μέτρα κοινωνικής απόστασης, είναι αρκετά πιθανό ότι θα κληθούμε να επιλύσουμε ορισμένες μακροπρόθεσμες ψυχικές επιπτώσεις, όπως το μετατραυματικό άγχος που γνωρίζουμε από τη συλλογική επιστημονική εμπειρία ότι συνεχίζει να ταλαιπωρεί ευαίσθητους ανθρώπους μετά από μία επιδημία ή πανδημία”.
Η συζήτησή μας πηγαίνει στα άτομα που πάσχουν από κατάθλιψη. Πόσο μπορεί να τα επηρεάσει η συνθήκη που βιώνουμε και τί πρέπει να κάνουν; “Στην υποτροπιάζουσα κατάθλιψη, όπως και στον καταθλιπτικό πόλο της διπολικής διαταραχής και όχι μόνο, οι άνθρωποι νιώθουν συχνά μόνοι, αβοήθητοι και χάνουν το ενδιαφέρον τους στις συνήθεις δραστηριότητές τους. Είναι σχεδόν αυτονόητο ότι αυτά υπερτονίζονται στη συνθήκη του αυτοπεριορισμού μας. Η σύστασή μου σε όσους εκδηλώνουν καταθλιπτικά συμπτώματα είναι να παραμείνουν δραστήριοι με πρόγραμμα, κατά το πρότυπο που θα σας αναλύσω παρακάτω και βέβαια να διατηρήσουν ζεστή την επικοινωνία τους με τους ανθρώπους τους. Τους προσκαλώ να απορρίψουν κάθε αυτόματη σκέψη ότι γίνονται βάρος, γιατί δεν απηχεί την πραγματικότητα αλλά επάγεται από το αρνητικό συναίσθημα. Όπως επίσης, να μην περιμένουν να νιώσουν καλύτερα για να κάνουν πράγματα μέσα στο σπίτι… αλλά να κάνουν πράγματα ώστε να νιώσουν καλύτερα”, αναλύει και αναφέρεται και στα άτομα που πάσχουν από αγχώδη διαταραχή, κρίσεις πανικού αλλά και ιδεοψυχαναγκασμούς.
“Η σημαντικότερη επισήμανση που έχω να κάνω είναι ότι οι συνάνθρωποί μας με άγχος και κρίσεις πανικού δεν πρέπει να βιάζονται στην ερμηνεία τυχόν σωματικών συμπτωμάτων ως σχετικών με την ίωση. Είναι αναμενόμενο ότι στο έδαφος του άγχους που ήδη αντιμετωπίζουν, θα νιώσουν αρκετά άτυπα συμπτώματα, ενδεχομένως και ορισμένα πολύ παρόμοια με την Covid-19, όπως βάρος στο στήθος, δύσπνοια ή δυσκολία στην κατάποση. Αλλά οι άνθρωποι με άγχος γνωρίζουν το δικό τους, πολύ προσωπικό, μοτίβο για τα συνήθη ψυχογενή συμπτώματα που τους απασχολούν. Επομένως, σε απουσία πυρετού και συνεχιζόμενης δύσπνοιας, διάρκειας όχι μεγαλύτερης από λίγα έως είκοσι λεπτά, δεν χρειάζεται να ανησυχούν. Μπορούν να εντοπίζουν την αλληλεπίδραση ανάμεσα σε αυτά τα συμπτώματα, στο συναίσθημά τους και στις αυτόματες αρνητικές σκέψεις και να τα εκλογικεύουν.
Oι συνάνθρωποί μας με άγχος και κρίσεις πανικού δεν πρέπει να βιάζονται στην ερμηνεία τυχόν σωματικών συμπτωμάτων
Για παράδειγμα, είναι εντελώς φυσιολογικό να αγχωθούμε όταν νιώθουμε οικονομική ανασφάλεια με την αναστολή της εργασίας μας και όταν σκεφτόμαστε τις συνέπειες πάνω στον τρόπο ζωής μας. Ή, πολύ περισσότερο, όταν ανησυχούμε για την ίδια τη ζωή μας! Αλλά, οι άνθρωποι με φοβίες και άγχος είναι συνήθως και οι καλύτερα ελεγμένοι, καθώς τηρούν ευλαβικά – αν όχι με κάποια υπερβολή – τον ατομικό, προληπτικό ιατρικό έλεγχο και έχουν επίγνωση του πραγματικού κινδύνου που αναλογεί στην υγεία τους από αυτή την ίωση. Βέβαια, μπορούν και πρέπει να επικοινωνούν με τον γενικό ή τον ειδικό ιατρό τους όταν νιώθουν ότι τα συμπτώματά τους χρειάζονται μεγαλύτερη διερεύνηση.
Στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, τώρα, οι καθαριότητες που συστήνουμε οι ιατροί για την αυτοπροστασία μας είναι μια μεγάλη πρόκληση για τους ιδεοψυχαναγκαστικούς θεραπευόμενούς μας. Ωστόσο, την ίδια στιγμή είναι και οι καλύτερα θωρακισμένοι από όλους, με τη μεγάλη εμπειρία τους από τις ιδεοληψίες καθαριότητας, ελέγχου και διαβεβαίωσης. Σε αυτή την έκτακτη και ειδική συνθήκη που ζούμε, μπορούν να αξιοποιούν την εμπειρία τους με θετικό τρόπο, αλλά με το μέτρο που πραγματικά αναλογεί στις περιστάσεις, δηλαδή με όρια στην επανάληψη και στη διάρκεια των ενεργειών τους, εφαρμόζοντας την ακριβή οδηγία με τον προτεινόμενο αλγόριθμο καθαρισμού που όλοι γνωρίζουμε.
Μπορούν να διαχειρίζονται τη δυσανεξία της αβεβαιότητάς τους με την επίγνωση ότι αυτός ο αλγόριθμος είναι επιστημονικά τεκμηριωμένος από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ασφαλής και αρκετός. Στο CureClass.gr, το σύστημα online αυτοβοήθειας και ψυχοθεραπείας, έχουμε προσαρμόσει αυτές τις οδηγίες με τρόπο ακόμη πιο εύληπτο για τους συνανθρώπους μας στο ιδεοψυχαναγκαστικό φάσμα”.
Τα ‘αντισώματα’ στον εγκλεισμό και η τεράστια σημασία της αλληλεγγύης
“Η καλύτερη γενική συμβουλή που μπορώ να μοιραστώ μαζί σας είναι ότι οφείλουμε να παραμείνουμε δραστήριοι, σε όλη τη διάρκεια του αυτοπεριορισμού μας. Ακόμη πιο συγκεκριμένα, είναι πολύ σκόπιμο και χρήσιμο να διατηρήσουμε το ωράριο που ίσχυε για τον κάθε έναν από εμάς πριν εκδηλωθεί η πανδημία, με την κατανομή της ημέρας μας σε παραγωγικό χρόνο και σε ελεύθερο χρόνο”, είναι τα πρώτα ‘αντισώματα’ που προτείνει ο κύριος Παπαδημητριάδης.
“Οι παραγωγικές ώρες θα μπορούσαν να ακολουθούν, για παράδειγμα, το ωράριο εργασίας που είχαμε. Σε αυτές θα μπορούσαμε να εργαστούμε από το σπίτι, να συμμετέχουμε σε online σεμινάρια μικρού μήκους – κατά το δυνατόν σχετικά με το επαγγελματικό μας αντικείμενο – που υπάρχουν διαθέσιμα εν αφθονία στο διαδίκτυο αυτή την εποχή, να μελετήσουμε, να παρακολουθήσουμε ντοκιμαντέρ, να καθαρίσουμε το σπίτι, ή να κάνουμε ψώνια πρώτης ανάγκης για εμάς και έναν γείτονά μας που ξέρουμε ότι ίσως δυσκολεύεται, ή για έναν άστεγο. Με αφορμή το τελευταίο, θέλω να σας πω ότι η αλληλεγγύη και ο αλτρουισμός μπορούν να βοηθήσουν πολύ ουσιαστικά την ψυχική μας υγεία. Είναι τα σημαντικότερα – αν όχι τα μοναδικά – μέσα που διαθέτουμε απέναντι σε όλο αυτό.
Η ουσία που υπόσχεται να νικήσει τον κορονοϊό
Δεν είναι απλώς η άσκησή τους με τον αυτοπεριορισμό μας, που μας ανάγει σε μικρούς ήρωες οι οποίοι σώζουν συνανθρώπους τους περισσότερο ευπαθείς από τη διασπορά της νόσου. Είναι και η ενεργητική μας προσφορά προς τον συμπολίτη, που ξέρουμε ότι θα μπορούσαμε να διευκολύνουμε λιγάκι αυτό τον καιρό. Πιστέψτε με, η ικανοποίηση που μπορούμε να εισπράξουμε είναι πραγματικά ευεργετική και ανεκτίμητη. Έτσι, στον ελεύθερο μας χρόνο, θα μπορούσαμε ακόμη και να συνομιλήσουμε με τους δικούς μας που νιώθουν την ίδια μοναξιά. Να κάνουμε παρέα σε εκείνους που χρειάζονται την ανθρώπινη επαφή, όσο κι εμείς. Και βέβαια, να χαλαρώσουμε με τη μουσική που αγαπάμε και να φροντίσουμε τη φυσική μας κατάσταση υιοθετώντας ένα ασκησιολόγιο μέσα στο σπίτι, ή έστω περπατώντας πολύ – ακόμα και γύρω – γύρω από την τραπεζαρία μας.
Τέλος, θέλω να επιστήσω σε όλους ότι είναι απαραίτητο να οριοθετήσουμε την καθημερινή μας ενημέρωση για την πορεία της κατάστασης, ίσως σε ένα συγκεκριμένο ημίωρο της ημέρας, που θα αφιερώσουμε σε αυτόν το σκοπό – και μόνο από έγκριτες πηγές πληροφόρησης, όπως ο ΕΟΔΥ και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. Να θυμόμαστε, επίσης, ότι το άγχος είναι εξόχως μεταδοτικό – πιο μεταδοτικό από τον SARS-COV2 – και επομένως η καθήλωσή μας μπροστά στα δελτία ειδήσεων και στις ενημερωτικές εκπομπές μπορεί να γίνει πηγή ανησυχίας για τους εαυτούς μας και για εκείνους που συμβιώνουν μαζί μας.
Μην ξεχνάτε ότι είμαστε όλοι μαζί σε αυτό. Όλος ο πλανήτης. Μπορεί να βρισκόμαστε ο καθένας στο σπίτι του, αλλά στην πραγματικότητα δεν ήμασταν ποτέ άλλοτε τόσο – μα τόσο – κοντά ο ένας στον άλλο, όσο σήμερα”, καταλήγει.