Κακογουστιά, τσιμέντο και εγκατάλειψη. Μια πλατεία, που προϊόντος του χρόνου έχανε κι ένα «κλικ» από την αισθητική της. Θα έπρεπε η κεντρική πλατεία της πρωτεύουσας, αν όχι να φτιάχνει, τουλάχιστον να μη χαλάει τη διάθεση των περαστικών με την εικόνα της. Σήμερα μοιάζει με καθρέφτη παρακμής της ελληνικής οικονομίας (για πολλούς και της ελληνικής κοινωνίας).
Οι περισσότεροι γνωρίζουν βέβαια ότι τα πράγματα ήταν τελείως διαφορετικά στην πορεία του χρόνου. Ο χώρος πήρε το σχήμα πλατείας από τα μέσα του 19ουαιώνα κιόλας, από τους αρχιτέκτονες Σταμάτη Κλεάνθη και Έντουαρντ Σάουμπερτ το 1846, σύμφωνα με το πρώτο πολεοδομικό σχέδιο της Αθήνας.
Αρχικός στόχος ήταν να φιλοξενήσει τα Ανάκτορα και γι’ αυτό βαφτίστηκε εν τη γενέσει της πλατεία Ανακτόρων. Η θέση όμως απορρίφθηκε από τον πατέρα του Όθωνα, βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκο, ο οποίος διαπίστωσε ότι η περιοχή γειτνίαζε με εργατικές συνοικίες (Μεταξουργείο) και ήταν σε κοίλωμα κοντά στα έλη του Κηφισού.
Το 1864 μετονομάστηκε σε Πλατεία Οθωνος προς τιμή του βασιλιά. Το μεσημέρι της 14ης Οκτωβρίου του 1862 πλήθος Αθηναίοι συνέρρευσαν στην πλατεία για να πανηγυρίσουν την έκπτωση του Όθωνα. Ο πρόεδρος της προσωρινής κυβέρνησης, Δημήτριος Βούλγαρης, απευθύνθηκε στους συγκεντρωμένους, οι οποίοι έδωσαν όρκο «ομονοίας» επί της πλατείας. Ήταν η δημόσια στιγμή συμφιλίωσης των δύο αντιμαχόμενων πολιτικών παρατάξεων, των ορεινών και των πεδινών.
«Ας ορκισθώμεν επί της Πλατείας ταύτης, της λαβούσης ήδη το ωραίον της «Ομονοίας» όνομα, και ας είπη έκαστος εξ ημών: Ορκίζομαι πίστιν εις την πατρίδα και υπακοήν εις τας εθνικάς αποφάσεις», είπε μεταξύ άλλων τότε ο Δημήτριος Βούλγαρης.
Στα πρώτα χρόνια της ως πλατεία Ομονοίας ομορφαίνει και δενδροφυτεύεται σε βαθμό που γίνεται καταπράσινη. Μια μαρμάρινη εξέδρα φιλοξενεί την μπάντα κάθε Κυριακή.
Το 1889, στο τέλος της Αθηνάς, οικοδομείται σε σχέδια του Ερνεστ Τσίλερ το ξενοδοχείο Μέγας Αλέξανδρος, σήμα κατατεθέν της περιοχής, η οποία σταδιακά μετατρέπεται σε σημείο αναφοράς της κοσμικής κίνησης της πόλης.
Η πλατεία αλλάζει μορφή όταν ολοκληρώνονται τα έργα για τον σταθμό του Ηλεκτρικού το 1930.
Η νέα εικόνα της είναι λιγότερο πράσινη και περισσότερο αστική. Το σχήμα της γίνεται κυκλικό. Στο κέντρο της, κατασκευάζονται περίπτερα για τους ανθοπώλες και η είσοδος του ηλεκτρικού, ενώ περιμετρικά τοποθετούνται οκτώ τσιμεντένιες Μούσες κάτω από κίονες, οι οποίοι λειτουργούν ως αεραγωγοί.
Η πλατεία την περίοδο που είχε τις 8+1 μούσες
Οι Μούσες βεβαίως ήταν εννέα, αλλά για λόγους συμμετρίας και αισθητικής, η ένατη που περίσσεψε τοποθετήθηκε πάνω από τα δημόσια ουρητήρια και ακριβώς έτσι η μία εκ των αγγαρείων στο στρατό συνδέθηκε με την… Καλλιόπη.
Οι Μούσες δεν μακροημέρευσαν, έξι χρόνια αργότερα απομακρύνθηκαν από την πλατεία. Εκτός του ότι χαρακτηρίστηκαν κακόγουστες, μία από αυτές έπεσε κατά την διάρκεια διαδηλώσεων, με κίνδυνο να τραυματίσει περαστικούς.
Η πλατεία υπό κατασκευή τη δεκαετία του ’50
Από το 1960 ξεκινά μια νέα εποχή για την πλατεία, καθώς μετατρέπεται πια σε κυκλοφοριακό κόμβο, που δεν επιτρέπει την πρόσβαση πεζών. Το κοσμικό παρελθόν της ξεθωριάζει. Οι πεζοί αποκλείονται, καθώς ολοκληρώνεται η διαρρύθμιση της επιφάνειας της πλατείας σε τεχνητή λίμνη με συντριβάνια.
Άποψη της πλατείας από τον βασιλικό γάμο του 1964 ανάμεσα στον Κωνσταντίνο και τη Δανή πριγκίπισσα Άννα-Μαρία
Η αλλαγή γίνεται στο πλαίσιο του εκσυγχρονισμού του κέντρου της Αθήνας, που δίνει προτεραιότητα στο αυτοκίνητο. Μέσα σε μια δεκαετία τα συντριβάνια ανακατασκευάζονται σε διάφορες μορφές (μέχρι που αντικαθίστανται από υδάτινους πίνακες), οι πεζοί όμως παραμένουν αποκλεισμένοι από την επιφάνεια της.
Δεκαετία του ’70. Λίγο προτού στρωθεί χλοοτάπητας γύρω από το συντριβάνι
Τη δεκαετία του ’90, η Ομόνοια σκάβεται ξανά, αυτή τη φορά για τις ανάγκες του μετρό, αλλάζοντας και πάλι μορφή. Το υγρό στοιχείο (συντριβάνι) δίνει τη θέση του στο στερεό, καθώς τοποθετείται επί της πλατείας -που πρασινίζει ελαφρώς και πάλι από γκαζόν- ο Δρομέας του Κώστα Βαρώτσου. Γρήγορα όμως, το άγαλμα, αν και εντυπωσιακό, μεταφέρεται για λόγους ασφαλείας, ώστε να μην κινδυνέψει από τους κραδασμούς των έργων.
Η τελευταία προσπάθεια ανάπλασης έγινε πριν από τους Ολυμπιακούς της Αθήνας και η αποτυχία να βαδίσει στα χνάρια του παρελθόντος «επισημοποιείται». Η κατακραυγή για το αισθητικό αποτέλεσμα είναι γενική.
Εκτός από άνυδρο, το σκηνικό που απομένει είναι ένα γκρι, τσιμεντένιο, αποκρουστικό θέαμα, γαρνιρισμένο από τυροπιτάδικα και fast food. Σήμερα, την πλατεία χαρακτηρίζει η βρομιά, η εγκατάλειψη και φυσικά η έλλειψη ζωής, εκτός κι αν αυτή η ζωή ανανακλά στην… απελπισία ναρκομανών ή παράνομων μεταναστών.
Υπάρχει ελπίς; Μπορεί να γίνει ξανά ανθρώπινη μια ξακουστή πλατεία που στην πορεία του χρόνου λησμόνησε το ρόλο της ως τέτοια; Θεωρητικά ναι, αφού ένα ακόμη σχέδιο ανάπλασης της λέγεται ότι βρίσκεται στα χαρτιά. Αρκεί βέβαια οι όποιοι επιφορτισμένοι με αυτό, χαράξουν μια διαχωριστική γραμμή με την προσφιλή πρακτική του πρόσφατου παρελθόντος: εχθρός του κακού δεν πρέπει να είναι το χειρότερο, αλλά το πολύ καλύτερο…
Δεκαετία του ’50
Από τα γυρίσματα της ταινίας «Η δε γυνή να φοβήται τον άνδρα» (1965), στο ξενοδοχείο «Ομόνοια», στη θέση του οποίου βρίσκεται σήμερα το «Hondo’s Center»
Εντυπωσιακή άποψη από αεροφωτογραφία
