Τι σημαίνει η έκφραση «του έσυρε τα εξ αμάξης» και τι σχέση έχει με τα Ελευσίνια Μυστήρια; Τί συνέβαινε με την κόντρα των «γνήσιων» Αθηναίων με τους «αλλόθρησκους»;
«Τα εξ αμάξης» ή «Του έσυρε τα εξ αμάξης» είναι μια αρχαία έκφραση, που συνδέεται με τα Ελευσίνια Μυστήρια. Και σήμερα υπάρχουν ανάλογες εκφράσεις, όπως: «Του ‘συρε όσα σέρνει η σκούπα», «Του τα ‘πε από την καλή», κλπ. αλλά καμία δεν αποδίδει εκείνο που υπονοούν «τα εξ αμάξης».
Ελευσίνια μυστήρια
Οι Αθηναίοι, όπως είναι γνωστό, λάτρευαν ιδιαίτερα τη μεγάλη θεά Δήμητρα, προς τιμή της οποίας έκαναν τη μεγάλη πομπή των Ελευσίνιων Μυστηρίων. Η πομπή ακολουθούσε την Ιερά Οδό που διατηρεί το ίδιο όνομα μέχρι σήμερα και περνούσε πάνω από τον Κηφισό ποταμό (περίπου στο ίδιο σημείο που είναι σήμερα ο Άγιος Σάββας). Την πομπή αυτή ακολουθούσαν όλοι οι «γνήσιοι» Αθηναίοι. Υπήρχε, όμως, και μια μερίδα ανθρώπων στους οποίους δεν επιτρεπόταν να λάβουν μέρος στην πομπή. Ήταν «κατώτερης υποστάθμης υποκείμενα», πιθανότατα και «αλλόθρησκοι», που η παρουσία τους θεωρείτο ότι θα μόλυνε την ωραία αυτή αθηναϊκή γιορτή….
Όπως είναι φυσικό, τα «υποκείμενα» αυτά το έφερναν βαριά, το θεωρούσαν μεγάλη προσβολή και ήθελαν με κάθε τρόπο να εκδικηθούν. Συγκεντρώνονταν, λοιπόν, κοντά στη γέφυρα του Κηφισού και περίμεναν την επιστροφή των πανηγυριωτών. Μόλις τους έβλεπαν άρχιζαν να βρίζουν χυδαιότατα και να χειρονομούν αισχρά και, γενικά να κάνουν ό,τι μπορούν για να «διαπομπεύσουν» τους προσκυνητές που γύριζαν από την Ελευσίνα. Αυτοί πάλι, που γύριζαν συνήθως πάνω σε αμάξια και είχαν πια κάνει τον καθήκον τους προς τη θεά Δήμητρα, τους απαντούσαν με παρόμοιες βρισιές και χειρονομίες.
Τα λόγια που έλεγαν εκείνοι που ήταν πάνω στη γέφυρα (οι γεφυριστές) ονομάστηκαν «γεφυρισμοί», οι δε απαντήσεις των πανηγυριωτών που, όπως είπαμε, βρίσκονταν πάνω στα αμάξια: «Τα εξ αμάξης».
“3.000 λέξεις και φράσεις παροιμιώδεις” του Τάκη Νατσούλη, Σμυρνιωτάκη