Βιβλία από δω και από κει, αδιαφορία, άγχος, διάβασμα της τελευταίας στιγμής, πορτοκαλάδες, ξενύχτια, άλλο μάθημα, ελλείψεις, άγχος, ένα σπίτι ανάστατο γιατί το παιδί δίνει εξετάσεις…
Εξετάσεις χωρίς άγχος δεν υπάρχουν! Το άγχος ως ένα βαθμό είναι μία φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού μας όταν έχουμε να αντιμετωπίσουμε μία σημαντική συνθήκη. Αν είναι ελεγχόμενο, μάλιστα, μας ωθεί σε μεγαλύτερη προσπάθεια και αυτοσυγκέντρωση, ιδίως όταν ο στόχος είναι σημαντικός.
Όταν όμως το άγχος των εξετάσεων ξεπεράσει το όριο του φυσιολογικού, τότε υπάρχουν σωματικά, συναισθηματικά και γνωστικά συμπτώματα:
– Σωματικά συμπτώματα: Ιδρώτας, τρέμουλο, δύσπνοια, πονοκέφαλος, ναυτία και διάρροια, συχνοουρία είναι κοινά συμπτώματα του άγχους των εξετάσεων. Σε σπανιότερες περιπτώσεις εκδηλώνονται κρίσεις πανικού.
– Συναισθηματικά συμπτώματα: Θυμός, αίσθημα αβοηθησίας φόβου ή απελπισίας.
– Συμπεριφορικά – Γνωστικά συμπτώματα: Αρνητικές σκέψεις που τις ακολουθούν δυσκολίες συγκέντρωσης. Οι μαθητές μπορεί να αρχίζουν τις συγκρίσεις με τους συμμαθητές τους, π.χ. ρωτάνε τι βαθμό πήραν οι άλλοι στο διαγώνισμα και μπορεί να υποθέτουν ότι είναι χειρότεροι από αυτούς ή λιγότερο έξυπνοι.
Το παθολογικό άγχος των εξετάσεων συνδέεται με τον φόβο της αποτυχίας του μαθητή, τον φόβο αναβίωσης πρότερης κακής εμπειρίας και τον φόβο της διάψευσης των προσδοκιών του.
Επιπλέον βάρος ρίχνουν οι προσδοκίες των άλλων και ο φόβος μήπως τους απογοητεύσει.
Ο αγχώδης μαθητής συνήθως έχει χαμηλότερες επιδόσεις επειδή αντιλαμβάνεται τις εξετάσεις ως ένα απειλητικό γεγονός. Το άγχος που προκύπτει από την αίσθηση της απειλής διαταράσσει τη λειτουργία της προσοχής και της μνήμης με αποτέλεσμα να μην μπορεί να αποδώσει στο διάβασμά του. Περισσότερο ευάλωτα είναι τα παιδιά που είναι γενικώς αγχώδη, τα παιδιά που είναι ανεπαρκώς προετοιμασμένα, τα παιδιά που είχαν μία άσχημη εμπειρία διαχείρισης της αποτυχίας σε εξετάσεις, τα τελειομανή παιδιά και τα παιδιά που δεν αισθάνονται καλά εξαιτίας εξωτερικών παραγόντων π.χ.λόγω ασθένειας.
Η πίεση που ασκείται στα παιδιά να επιτύχουν στις Πανελλήνιες εξετάσεις είναι ανεξάρτητη από τις επιθυμίες των παιδιών, καθώς η εισαγωγή σε μία από τις ανώτερες ή ανώτατες σχολές θεωρείται το εισητήριο για την επαγγελματική εξέλιξη του παιδιού. Συχνά ακούμε από γονείς συμβουλές π.χ. “δήλωσε και αυτήν τη σχολή, απλά για να περάσεις κάπου”.
Όταν οι γονείς υπερεμπλέκονται στην ακαδημαϊκή πορεία των παιδιών, τα παιδιά δεν αναπτύσσουν στρατηγικές και εσωτερικό κίνητρο και τρέμουν την αποτυχία με αποτέλεσμα να μην αναπτύσσουν ανθεκτικότητα. Οι αυξημένες απαιτήσεις θεμελιώνουν ένα αίσθημα ανεπάρκειας και συγχρόνως παγιώνουν την εξωτερική επιβεβαίωση αυταξίας.
Κάποια παιδιά όντως συμμορφώνονται στην πίεση, ωστόσο αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να μην αναπτύσσουν κριτική ικανότητα, αυτονομία σκέψης και ικανότητα επίλυσης προβλημάτων. Τα περισσότερα παιδιά δυσφορούν με την επιπλέον πίεση με αποτέλεσμα να δημιουργούνται εντάσεις στην οικογένεια, κατάσταση η οποία δεν ευνοεί τη μάθηση και απομακρύνει τους γονείς από τα παιδιά.
Σύμφωνα με έρευνες του ΟΟΣΑ, 4 στους 10 μαθητές γράφουν κάτω από τη βάση και το 50% <12. Παρόλα αυτά το 73% των Ελλήνων πατέρων και το 76% των μητέρων είναι πεπεισμένοι ότι τα παιδιά τους είναι ικανά να πραγματοποιήσουν ανώτατες σπουδές.
Το 90% των πρώτων και το 96% των δεύτερων δήλωσαν, μάλιστα, ότι ήταν διατεθειμένοι να υποστούν οποιαδήποτε θυσία για να μπορέσουν τα παιδιά τους να σπουδάσουν.
Οι οικογένειες που είναι σε θέση πλέον να εξασφαλίσουν τα προς το ζην σε ένα φοιτητή περιορίζονται διαρκώς. Οι μαθητές, λοιπόν, επιλέγουν τις σχολές λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις ανάγκες της οικογένειας και πολλές φορές υποχρεώνονται να θυσιάσουν εκείνοι με τη σειρά τους τη σχολή επιλογής, προκειμένου να μην επωμιστεί η οικογένειά τα έξοδα διαμονής. Τα κριτήρια συμπλήρωσης ενός μηχανογραφικού είναι πλέον πολύπλοκα και συχνά αφορούν παράγοντες πέρα από το ενδιαφέρον του μαθητή για τη σχολή και τη δυνατότητά του να επιτύχει.
Το εκπαιδευτικό σύστημα σίγουρα φέρει ευθύνη για την ύπαρξη των παιδιών που υποφέρουν από άγχος των εξετάσεων. Προωθεί την αποστήθισηκαι όχι την κριτική σκέψη, περιθωριοποιώντας τους μη άριστους μαθητές.
Για να επιβιώσει ένας έφηβος του εκπαιδευτικού συστήματος έχει ελάχιστο προσωπικό χρόνο (μέσος όρος διδακτικών ωρών σχολείου 31 ώρες εβδομαδιαίως – μέσος όρος φροντιστηριακών ωρών 15 ώρες εβδομαδιαίως) με διαρκή τεστ ακόμα και τις Κυριακές, μία διαρκής συνθήκη ελέγχουν που αυξάνει και διατηρεί σε υψηλά επίπεδα την εγρήγορση του μαθητή. Αν συμπεριλάβει κανείς στο σκεπτικό ότι σε λίγες μόνο ώρες κρίνονται προσπάθειες ετών και παράλληλα ότι οι Πανελλήνιες εξετάσεις είναι το πρώτο θέμα στις ειδήσεις, είναι αυτονόητο το ψυχικό βάρος με το οποίο οι μαθητές προσεγγίζουν τις εξετάσεις.
Το αποτέλεσμα της πίεσης που υφίστανται τα παιδιά οδηγεί στη μετάθεση της εφηβείας, μια που τα εφηβικά στάδια δεν βιώνονται φυσιολογικά, καθώς δεν υπάρχει ο απαραίτητος ελεύθερος χρόνος. Σε μια ηλικία που οι έφηβοι θα έπρεπε να είναι ακόμα ανέμελοι και να προχωρούν σταθερά και ήρεμα προς την ενηλικίωση και την πραγματοποίηση των ονείρων τους, ο μοναδικός στόχος που πιστοποιεί την αυταξία τους μοιάζει να είναι είναι η είσοδος στις ανώτερες ή ανώτατες σχολές.
Το αποτέλεσμα είναι ακόμα και τα παιδιά που θα επιτύχουν τον στόχο αυτό να ζουν στα φοιτητικά τους χρόνια την εφηβεία που δεν μπόρεσαν να ζήσουν λόγω του φόρτου των μαθημάτων. Έτσι ενώ στο Πανεπιστήμιο θα έπρεπε να επικεντρώνονται στη μάθηση και να προσηλώνονται στις σπουδές τους ξοδεύουν πολύ χρόνο στην ψυχαγωνία και στη διασκέδαση μεταθέτοντας την ανάληψη ευθυνών.
Πώς μπορεί όμως ένας μαθητής να ανακουφιστεί από το άγχος των εξετάσεων;
Ένα λάθος που συχνά κάνουν οι μαθητές είναι να ξαναδιαβάζουν αυτά που ήδη ξέρουν καλά, γιατί στιγμιαία η αίσθηση επιτυχίας τους φέρνει ανακούφιση. Μακροπρόθεσμα όμως, δεν πρόκειται για καλή στρατηγική, αφού τελικά ο μαθητής αγχώνεται με αυτό που δεν ξέρει (και τελικά δε μελετάει περισσότερο). Όταν κανείς αποφεύγει τις καταστροφικές σκέψεις την ώρα του διαβάσματος «αποκλείεται να περάσω και οι γονείς μου έχουν ξοδέψει τόσα πολλά…», αποφορτίζεται κι έτσι μπορεί να συγκεντρωθεί πραγματικά στο διάβασμα. Όταν μάλιστα λέει στον εαυτό του «θα προσπαθήσω και ό,τι γίνει», ήδη έχει ένα προβάδισμα διατηρώντας τον ρεαλισμό του και τη θετικότητά του, χωρίς να χρειάζεται να βρίσκεται αντιμέτωπος διαρκώς με την απειλή της αποτυχίας. Είναι σημαντικό, επίσης γνωρίζοντας τις επιδόσεις που είχε στα μαθητικά του χρόνια να συνειδητοποιήσει ότι το πιο πιθανό είναι η βαθμολογία του στις Πανελλήνιες να είναι σύμφωνη με τις επιδόσεις αυτές.
Πώς μπορούν οι γονείς να βοηθήσουν;
Σίγουρα η πίεση για διάβασμα δεν ωφελεί. Τα παιδιά γνωρίζουν πόσο πρέπει να διαβάζουν.
Αν επιλέγουν να μη διαβάζουν, η πίεση δεν θα επιφέρει αποτελέσματα παρά μόνο συγκρούσεις. Κατά την περίοδο των εξετάσεων συχνά οι γονείς συμπεριφέρονται σαν να έχουν ένα άρρωστο παιδί, υπερφροντίζοντάς το και ανησυχώντας γι΄αυτό. Συχνά τροποποιούν την καθημερινότητά τους προβάλλοντας ως δικαιολογία τις εξετάσεις του παιδιού. Με αυτόν τον τρόπο όμως, το άγχος κορυφώνεται και για τους γονείς και για τα παιδιά.
Καλό θα είναι να αποφεύγονται εκφράσεις όπως : “Μην αγχώνεσαι, χαλάρωσε!”. Αν ήξεραν τα παιδιά πώς να το κάνουν, θα το έκαναν. Τα παιδιά γνωρίζουν όλες τις κοινοτυπίες που θέλουμε να τους πούμε για να τους καθησυχάσουμε. Το παιδί χρειάζεται ενίσχυση και ενδυνάμωση για να μπορέσει να συνεχίσει. «Απ΄ό,τι βλέπω διαβάζεις αρκετά και μεθοδικά, άρα όλες οι πιθανότητες είναι υπέρ σου». Οι γονείς λοιπόν θα πρέπει να χρησιμοποιούν λογικά και αντικειμενικά επιχειρήματα που υπενθυμίζουν στο παιδί τις μέχρι τώρα επιδόσεις του (βαθμολογία σε διαγωνίσματα, σχόλια καθηγητών, ώρες διαβάσματος, κλπ.), ώστε να η ενθάρρυνση να μην είναι κενή περιεχομένου αλλά να βασίζεται σε αντικειμενικά, μετρήσιμα δεδομένα.
Αυτό όμως που πρέπει να έχουν στο μυαλό τους και οι γονείς και οι μαθητές είναι ότι η σχολική επίδοση δεν συνδέεται γραμμικά με την ευτυχία. Η επιτυχία στη ζωή εξαρτάται από την αισιοδοξία, την φυσική περιέργεια και το αίσθημα επάρκειας.
Άννα Παπαοικονόμου, Ψυχολόγος