Ως άτομα, επωφελούμαστε σε τεράστιο βαθμό όταν δεν προβληματιζόμαστε από συναισθήματα όπως ο φθόνος, η ζήλια, ο φόβος και ο θυμός, και έχουμε τις αντίστοιχες αρετές της υπομονής και του αυτοελέγχου (Εγχειρίδιον 10). Η ηρεμία είναι ένα προφανές καλό για τον ήρεμο άνθρωπο, αλλά τα οφέλη της συμβάλλουν εξίσου στις οικογένειές μας, στους φίλους και στους συναδέλφους μας, γιατί τα αρνητικά συναισθήματα συχνά υποκινούν επιθετική ή βλαβερή συμπεριφορά.
Στη σύγχρονη ζωή μας η «ηθική» συνήθως αφορά περιπτώσεις όπου παραβιάζονται κανόνες συμπεριφοράς, είτε στον εργασιακό χώρο είτε στη σεξουαλική συμπεριφορά ή στη διατάραξη της ειρήνης. Η αγωγή της ελευθερίας του Επίκτητου ικανοποιεί την ηθική επιταγή του να μη βλάπτουμε κανέναν.
Πώς είναι άραγε να ακολουθούμε θετικές ηθικές επιταγές και όχι απλά να αποφεύγουμε τη ζημία, και να συμπεριφερόμαστε σκόπιμα στους άλλους με προσοχή και ενδιαφέρον; Μπορεί το ενδιαφέρον μας για ελευθερία και ηρεμία να μας κινητοποιήσει ώστε να είμαστε φιλικοί και φιλάνθρωποι;
Οι στωικοί φιλόσοφοι κατά παράδοση ισχυρίζονταν ότι το ένστικτο της αυτοσυντήρησης που διαθέτουμε συνδυάζεται με ισχυρά κοινωνικά ένστικτα, αρχής γενομένης από την οικογενειακή ζωή, που στη συνέχεια επεκτείνονται στην τοπική κοινότητα κι ακόμη παραπέρα.
Ο Επίκτητος δεν αναφέρει τη διδασκαλία αυτή ρητά στο υλικό του παρόντος βιβλίου, αλλά η επιδοκιμασία της είναι εμφανής σε πολλές σελίδες του. Προϋποθέτει το ενδιαφέρον για την υποστήριξη των φίλων και της χώρας μας υπό τον όρο ότι διατηρούμε έναν τίμιο χαρακτήρα όταν πράττουμε κάτι τέτοιο (Εγχειρίδιον 24, 32).
Έχει πολλά να πει σχετικά με το θεμιτό «παιχνίδι ρόλων» στις οικογενειακές σχέσεις, με έμφαση σε ό,τι είναι δεσμευτικό για κάποιον, σε αντιδιαστολή με ό,τι μπορεί κάποιον να περιμένει ως αντάλλαγμα (Εγχειρίδιον 17, 24, 30, 32, 43). Και εδώ η εστίασή του στην ελευθερία από ανασταλτικά συναισθήματα έρχεται δυναμικά στο προσκήνιο, με τον φονικό καβγά ανάμεσα στους γιους του Οιδίποδα, που διεκδικούν τον θρόνο, ο οποίος αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά αντι-παραδείγματα (Εγχειρίδιον 31, Διατριβαί 5).
Απόσπασμα από το βιβλίο «Επίκτητος – Ο δρόμος για την ελευθερία» με κείμενα του ίδιου του Επίκτητου με επιλογή, μετάφραση και επιμέλεια από τον A. A. Long. Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα. Μπορείτε να το βρείτε εδώ