Στα νεότερα χρόνια τα ήθη και τα έθιμα (και της Μ. Εβδομάδας και του Πάσχα) μεταβλήθηκαν και αλλοιώθηκαν.
Εξασθένισαν τα ήθη, εξασθένισαν και τα έθιμα. Αυτό οφείλεται βασικά και κύρια στον τερματισμό της κλειστής ζωής της αγροτικής κοινωνίας, που ήταν ο κατεξοχήν χώρος διατήρησης ηθών και δημιουργίας εθίμων.
Η αναπόληση των παλιών εθίμων, από τους ηλικιωμένους και οι νοσταλγικές αναμνήσεις, γυρίζει την καρδιά τους σε χρόνια δύσκολα, αλλά στην πραγματικότητα ευτυχισμένα.
Μέσα από τα έθιμα ανατρέχουμε στις ρίζες μας, ανακαλύπτουμε τη φυσιογνωμία μας, πιστοποιούμε την ταυτότητά μας, θωρακίζουμε το μέλλον μας, διασφαλίζουμε τη συνέχειά μας, εναρμονίζουμε το χθες με το σήμερα, οικοδομούμε ελπιδοφόρα το αύριο.
ΕΘΙΜΑ Μ. ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ
Οι προετοιμασίες για τον εορτασμό του Πάσχα στην Ήπειρο, ξεκινούσαν πριν την Μ. Εβδομάδα.
Σχεδόν από τις Απόκριες και μετά άρχιζε οι έγνοιες και οι δραστηριότητες της νοικοκυράς.
Το σπίτι, οι αυλές και οι δρόμοι, γύρω από αυτό, έπρεπε να αστράφτουν από καθαριότητα και πάστρα.
Με ξυδόνερο, αυτό ήταν το απολυμαντικό, καθάριζαν τα πάντα και ειδικά τα εικονίσματα. Μετά την καθαριότητα των χώρων, ασβεστώνονταν οι τοίχοι (εσωτερικά και εξωτερικά).
Αμφότερα τους έβαφαν με λαδομπογιές, που η μυρωδιά τους ήταν έντονη και απωθητική για πολλές ημέρες.
Το Σάββατο του Λαζάρου όχι μόνο μικρά παιδιά, αλλά και μεγάλοι κάποιες φορές, πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι και έλεγαν τα κάλαντα του Λαζάρου, κρατώντας ένα καλάθι (σπόρτα), που ήταν στολισμένο με λουλούδια και κουδούνια και ο σπιτονοικοκύρης τους φίλευε με αυγά, κουλουράκια, αλλά και χρήματα.
Το απόγευμα, και με εντολή δασκάλου πολλές φορές, τα παιδιά βοηθούσαν στην ετοιμασία των βαγιών.
Έδεναν με σπάγκο δεντρολίβανο και δάφνη και τα ματσάκια τα διένεμε ο παπάς στους πιστούς την Κυριακή των Βαΐων, το απόγευμα της οποίας ξεκινούσε η Μεγάλη Εβδομάδα.
Στη διάρκειά της, και μέχρι το Μ. Σάββατο, υπήρχε η προσμονή της επιστροφής των ξενιτεμένων, ανθρώπων, ενώ τα παιδιά ανέμεναν με λαχτάρα από τους νονούς τη λαμπάδα και τα καινούργια παπούτσια.
Τη Μεγάλη Πέμπτη, από το πρωί οι γυναίκες ζύμωναν τσουρέκια και έβαφαν τα αυγά. Το πρώτο βαμμένο αυγό που έβγαζαν από την κατσαρόλα, το τοποθετούσαν στο εικονοστάσι και το φύλαγαν εκεί μέχρι το επόμενο Πάσχα.
Το αυγό αυτό ήταν κάτι σαν φυλαχτό για το σπίτι τα χωράφια και τα ζώα. Το αυγό της προηγούμενης χρονιάς θάβονταν στα χωράφια ή στα μαντριά, με την πεποίθηση ότι έτσι τα «γεννήματα» της γης ή των ζώων θα είναι πολλά.
Τη βαφή, από φυσικά υλικά, συνήθως φύλλα κρεμμυδιού και ξύδι, την κρατούσαν για 40 μέρες μετά, γιατί θεωρούσαν αμαρτία να την πετάξουν νωρίτερα.
Για το στολισμό του Επιταφίου, σήμερα τα λουλούδια αγοράζονται, μικροί και μεγάλοι κατέφευγαν στους κήπους και στους αγρούς και μάζευαν μαργαρίτες, παπαρούνες και τριαντάφυλλα.
Στολίστρες ήταν οι γυναίκες και μερικές από αυτές το είχαν σαν τάμα. Κατά κανόνα εκείνες, που ήταν ανύπαντρες, που δεν έκαναν παιδιά και άλλες είχαν θέματα υγείας.
ΤΟ ΠΑΣΧΑ
Το βράδυ της Ανάστασης οι νοικοκυραίοι γυρνώντας από την εκκλησία και πριν μπουν στο σπίτι σταύρωναν την εξώπορτα με το Άγιο Φως και μετά άναβαν το καντήλι έτσι ώστε να μπορέσουν να κρατήσουν το Άγιο Φως όλο το χρόνο στο σπίτι.
Πατροπαράδοτο γεύμα της Κυριακής του Πάσχα ήταν το σουβλιστό αρνί. Όμως παραδοσιακή θεωρούταν η γάστρα, στην οποία έψηναν το πασχαλινό κρέας.
Συνήθιζαν επίσης να φτιάχνουν πολλών ειδών πίτες. Ακόμα ένα παραδοσιακό τοπικό φαγητό, ήταν η συκωταριά με σπανάκι στη γάστρα το οποίο το έτρωγαν αντί για μαγειρίτσα.
Σε πολλά χωριά μαζεύονταν οι χωριανοί στις πλατείες ή στις αλάνες έψηναν, έτρωγαν, έπιναν και γλεντούσαν όλοι μαζί.
Ως προς το σούβλισμα από νωρίς το χάραμα της Κυριακής του Πάσχα ξυπνούσε ο άντρας κι άναβε τη φωτιά.
Κι αφού σχηματίζονταν κάρβουνα, τοποθετούνταν η σούβλα με το αρνί. Το κοκορέτσι ψηνόταν πρώτο.
Οι πασχαλινές εθιμικές και λατρευτικές εκδηλώσεις ολοκληρώνονταν την Κυριακή του Πάσχα με τον Εσπερινό της Αγάπης.
Οι κάτοικοι ντυμένοι με τα καλά τους πήγαιναν πάλι στην εκκλησία. Τα αγόρια, σύμφωνα με τις ενθυμήσεις ηλικιωμένου στη Θεσπρωτία, στέκονταν στο προαύλιο της εκκλησιάς και περίμεναν να διαβούν τα κορίτσια.
Στα χωριά, που πολιούχος είναι ο Αγ. Γεώργιος συνήθισαν επίσης, να κάνουν γλέντια, τα οποία διαρκούσαν μέχρι την Τρίτη μέρα του Πάσχα.
ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΕΘΙΜΑ
Σε χωριά της Πρέβεζας, όπως οι Παπαδάτες, αλλά και των Τζουμέρκων, ένα λαϊκό δρώμενο ήταν ο «Καγκελάρης».
Αποτελούσε ένα σύνολο από δημοτικά τραγούδια, που χορεύονταν στο μεσοχώρι (στο κέντρο του χωριού), από την Κυριακή του Πάσχα μέχρι την Παρασκευή της Διακαινησίμου αρχικά και στη συνέχεια τις τρεις πρώτες μέρες του Πάσχα και την Παρασκευή.
Προβλεπόταν ιεραρχική κλίμακα για τους χορευτές: Πρώτοι οι γέροι και ακολουθούσαν οι άνδρες, οι νέοι, οι γριές, οι παντρεμένες, οι αρραβωνιασμένες, οι ελεύθερες γυναίκες, οι νέες, το κορίτσια και τα παιδιά.
Οι στίχοι των τραγουδιών τραγουδιούνταν πρώτα από τους κορυφαίους του χορού και επαναλαμβάνονταν από τους χορευτές μια ή δύο φορές, ανάλογα με τις απαιτήσεις του χορού.
Εκφραζόταν ένα πλήθος από συναισθήματα για την αίσθηση του θείου, τη φύση, τη γέννηση και τη φθορά, την αγωνία, τον πόνο, την απαντοχή, την αγάπη και το θάνατο.
***
Στην Άρτα γινόταν το έθιμο της «φωτιάς»,το οποίο χάνεται στα βάθη των αιώνων, σε ανάμνηση της πυράς που άναψε έξω από το κυβερνείο του πόντιου Πιλάτου, όταν συνέλαβαν τον Ιησού, περιμένοντας την απόφαση για την τύχη του το μεσημέρι της Μ. Πέμπτης.
Οι νέοι έφερναν ξύλα στο προαύλιο του ναού, τα έστηναν σε σχήμα κώνου και το βράδυ άναβαν φωτιά αμέσως μετά τη ακολουθία της Σταύρωσης.
Εξάλλου το μεσημέρι του Μ. Σαββάτου έφτιαχναν με ρούχα το ομοίωμα του Ιούδα, το κρεμούσαν σε κρεμάλα και το βράδυ στην Ανάσταση καίγανε το ομοίωμα.
***
Στο χωριό Γηρομέρι Φιλιατών αναβιώνει έως τώρα, τη Δευτέρα του Πάσχα, ένα μοναδικό ταφικό έθιμο, που έχει ρίζες στις αρχές του 18ου αιώνα.
Αμέσως μετά τη θεία λειτουργία στον κοιμητηρικαό ναό της Αγίας Παρασκευής, κάτοικοι και συγγενείς νεκρών, κάνουν «τρισάγιο» με οργανοπαίχτες πάνω από τους τάφους.
Οι συγγενείς του νεκρού, παραγγέλνουν το αγαπημένο τραγούδι του όσο ήταν στη ζωή, για να ακουστεί πάνω από τον τάφο του.
Έτσι σπάει η νεκρική σιγή και απλώνεται η χαρά της Λαμπρής, ως πρόγευση της ανάστασης των νεκρών.
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΤΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΠΑΣΧΑ
Πάσχα δεν είναι το φαγοπότι, το ξεφάντωμα, οι διακοπές, η θεατρική παρουσία μας στην εκκλησία δέκα λεπτά πριν το “Χριστός Ανέστη” και ένα λεπτό μετά, οι ευχές, που τις περισσότερες φορές τις λέμε και δεν τις εννοούμε. Δεν είναι η τυπικότητα και η εξωτερικότητα μιας κοσμικής θρησκευτικότητας.
Διαγκωνιζόμαστε μπροστά στην Ωραία Πύλη του ναού για να ανάψουμε τη λαμπάδα μας από τη λαμπάδα του ιερέα και εξαντλούμε κατά κανόνα στην τήρηση του λειτουργικού εθίμου τη συμμετοχή μας στο λυτρωτικό γεγονός της Ανάστασης.
Πάσχα είναι η συνειδητοποίηση ότι ακολουθούμε τον Υιό του Θεού, που είναι η εγγύηση για τη δική μας ανάσταση. Η πρόσκληση δεν είναι να λάβουμε ένα φως απλώς, που ένα φύσημα, μια πνοή αρκεί για να το σβήσει.
Η πρόσκληση είναι να λάβουμε ένα φως ανέσπερο, που δεν κατανικιέται, που δεν εξαφανίζεται ποτέ.
Γράφει ο π. Ηλίας Μάκος
