Ένα από τα πιο σημαντικά έργα του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν οι Σκηνές από ένα γάμο ανεβαίνουν στο θέατρο Σημείο στις 4 Μαΐου σε σκηνοθεσία Νίκου Διαμαντή. Ο ιδρυτής του θεάτρου και καλλιτεχνικός διευθυντής του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά μας μιλάει για τη σημασία της αγάπης και της αλλαγής στη ζωή και για τα σημεία αναφοράς στη δική του ζωή.
Ας υποθέσουμε ότι ένα νέο ζευγάρι ετοιμάζεται να παντρευτεί και δει την παράσταση (ή έχει δει την ταινία) πιστεύετε οτι θα το ξανασκεφθεί;
Όχι. Νομίζω οτι η ταινία, αλλά κυρίως η παράσταση- είναι πέραν των πρόσκαιρων ρήξεων ανάμεσα σ ένα ζευγάρι. Μιλάει για τον τρόπο που δυο πρόσωπα συμβαδίζουν στη ζωή μαζί. Στην πραγματικότητα μιλάει για την έννοια της αγάπης ανάμεσα στα δύο πρόσωπα. Πιστεύω ότι κανείς δεν έχει να σκεφθεί τίποτα αν πρόκειται να παντρευτεί η να μη παντρευτεί. Όλα αυτά τα σχήματα και τα μοντέλα-ο γάμος, η σχέση, η ελεύθερη συμβίωση- όποιο κι αν χρησιμοποιείται οι άνθρωποι είναι μαζί αν υπάρχει λόγος ισχυρός. Ο ισχυρός λόγος είναι η αγάπη. Οι Σκηνές από ένα γάμο στην πραγματικότητα είναι ένα δοκίμιο πάνω στη δυσκολία της συνύπαρξης αλλά και στον τρόπο που δημιουργείται η συγκολητική ουσία των ανθρώπων, η αγάπη. Πρέπει να πολεμήσει πάρα πολύ ένα ζευγάρι για την αγάπη. Πρέπει να ξεπεράσει προβλήματα πολλών ειδών και να χτίσει μια πορεία ζωής. Το έργο είναι ένα χειρουργείο ψυχής. Μια ψυχανάλυση ανάμεσα σε δύο πρόσωπα που ξεριζώνουν την καρδιά τους και και ξεριζώνει ο ένας την καρδιά του άλλου.
Η ιστορία του έργου υποστηρίζει το ανέφικτο της συμπόρευσης ενός ζευγαριού και καταλήγει να υπερασπιστεί την αντοχή της αγάπης. Μοιάζει κάπως αντιφατικό.
Το έργο είναι βαθύτατα αντιφατικό, επιπόλαιο, ανεύθυνο όπως και ο άνθρωπος. Όπως όλοι μας. Αποκτάμε ισχύ και σοβαρότητα όταν αντιμετωπίζουμε προβλήματα και παίρνουμε αποφάσεις. Ο άνθρωπος είναι βαθύτατα εγωιστικό πλάσμα. Είμαστε σε μια παιδική χαρά με ζαχαρωτά και νομίζουμε οτι θα μπορέσουμε να τη βγάλουμε καθαρή. Θέλω να πω οτι αυτά τα ζαχαρωτά, αυτός ο κήπος σιγά σιγά παραμερίζουν το εγώ μας. Το έργο καταλήγει οτι η αγάπη κάνει τους ανθρώπους να παραμερίζουν τον εγωισμό τους και να ζήσουν με βαθιά αγάπη. Όλους τους ανθρώπους μας κάνει σοφότερους η συμβίωση. Αυτό αποδεικνύουν τα άλλα σχήματα- είτε η μοναξιά είτε οι πολλές σχέσεις. Η μεγάλη απελπισία του ανθρώπου είναι η τεράστια ανάγκη του για αγάπη.
Συμφωνείτε οτι η ρουτίνα σκοτώνει τον έρωτα; Τη σχέση; Το γάμο;
Όχι και δεν υπάρχει κανένας λόγος. Η ρουτίνα είναι ρουτίνα είτε είσαι μόνος είτε σε σχέση. Η ρουτίνα μας προετοιμάζει απο μια άλλου είδους επιπολαιότητα. Τη μετριότητα. Η ρουτίνα είναι ο ίδιος μας ο εαυτός. Τα επαναλαμβανόμενα πράγματα. Τότε στην πραγματικότητα τρέχουμε πίσω απο τα γεγονότα. Οι πραγματικά γενναίοι άνθρωποι κάνουν επιλογές. Και οι επιλογές προυποθέτουν την ύπαρξη της ρουτίνας ώστε να μπορέσει να γεννηθεί το νέο. Ο έρωτας έρχεται όταν είμαστε κουρασμένοι και διαλυμένοι. Δε μπορείς να κυνηγάς καινούργιους έρωτες κάθε μέρα.. Έχει αρνητικές πλευρές φυσικά η ρουτίνα.. και καθηλώνει και διαλύει και σκοτώνει αλλά όλα αυτά είναι συστατικά της ζωής. Ποιός είπε οτι η ζωή είναι ένας κήπος με ζαχαρωτά;
Αν αντί για τον Μπέργκμαν το έργο είχε γραφτεί απο ένα άλλο συγγραφέα, ένα συγγραφέα του νότου, τι θα άλλαζε; Και αν είχε γραφτεί σε άλλο χρόνο απο το 1973;
Πολλά θα άλλαζαν. Και ο τόπος και ο χρόνος θα τα άλλαζε. Είναι σημαντικός. Αυτη τη στιγμή η σχέση του άντρα και της γυναίκας έχει μετακινηθεί. Για ποιο ζευγάρι άντρα-γυναίκας συζητάμε; Ποιος λέει οτι δεν είναι πολιτική πράξη η σχέση των δύο φύλων; Έχοντας αλλάξει όλες οι σχέσεις, κοινωνικές, ερωτικές, σεξουαλικές, ο άνθρωπος έχει πολύ περισσότερες δυνατότητες βηματισμού ζωής. Έχοντας αντικαταστήσει το δίπολο άντρα-γυναίκα με τον τρόπο που το γνωρίζαμε ένας ολόκληρος βηματισμός των δύο φύλων έχει αλλάξει οδηγώντας τις σχέσεις των ανθρώπων σε αχαρτογράφητα νερά. Από την άλλη έχοντας μετακινηθεί σε ένα global σύστημα πρέπει να πάρουμε υπόψη συνολικά τον κόσμο. Άρα πως στέκεται ο προβληματισμός του έργου; Στέκεται ανάμεσα σε ένα ζευγάρι. Το έργο μιλάει για ένα πυρηνικό ζευγάρι. Το ζευγάρι είναι αυτό που διαλύεται όταν προσπαθεί να βρει λύσεις, λιώνει χάνεται, ξαναβρίσκεται.
Γιατί το επιλέξατε σήμερα; Θεωρείτε πως το θέμα των ανθρώπινων σχέσεων παραμένει το πιο δύσκολο κομμάτι της ζωής;
Γιατί μ’ ενδιαφέρει η αλλαγή του ανθρώπου. Μ ενδιαφέρει ο άνθρωπος όταν αλλάζει, όταν μετασχηματίζεται. Δεν μ ενδιαφέρει ο γάμος, η πρόσκαιρη ερωτική σχέση, μ ενδιαφέρει ο άνθρωπος και η ψυχή του, η προσπάθεια δύο ανθρώπων να αλλάξουν. Οι ήρωες προσπαθούν να βρουν ένα τρόπο να συνυπάρξουν και αλλάζουν.
Αν η ιστορία ενός γάμου είναι η ιστορία της ανθρώπινης ανάγκης για αγάπη τότε γιατί τελειώνουν οι γάμοι, οι σχέσεις; Τελειώνει η ανάγκη για αγάπη;
Γιατί είμαστε εγωιστές. Αυτό δεν τελειώνει. Πολύ ισχυρό συναίσθημα ο εγωισμός και ιδιαίτερα στην εποχή μας όπου ζούμε μια φαντασιακή ζωή. Σε ένα αρχιπέλαγος τς τεχνολογίας ο άνθρωπος ζει μια δεύτερη ζωή. Η πραγματική ζωή είναι η πάλη με τον άλλο και με τον εαυτό μας. Αυτό χειρουργεί ο Μπέργκμαν.
Ο Γιόχαν και η Μαριάν, οι ήρωες του έργου, μοιάζουν να έχουν τον τέλειο γάμο. Υπάρχει τέτοιο είδος;
Δεν μ΄ ενδιαφέρει. Προς στιγμή υπάρχει. Υπάρχει τέλεια σχέση, τέλειος έρωτας, τέλεια δουλειά, όλα προς στιγμή, μετά αλλάζουν. Η αλλαγή είναι συστατικό του ανθρώπου.
Στο τέλος οι ήρωες κερδίζουν ή χάνουν; Και τι;
Σαφέστατα είναι κερδισμένοι. Ξυπνάνε απο ένα εφιάλτη και λένε τις αλήθειες ο ένας στον άλλον. Κάνουν μια τεράστια πορεία με απώλειες για να ξαναβρεθούν στο τέλος και πέρα από τις απώλειες μπορούν να μιλάνε ακόμα και μέσα απο τις τρύπες. Σκοντάφτουν ο ένας στις τρύπες του άλλου. Το έργο μιλάει για την απόλυτη μοναξιά, τον τρόπο που στο τέλος ο ένας αρπάζεται απο τον άλλο για να μπορέσουν να προχωρήσουν στο φάρο του κόσμου, που είναι η ζωή.
Όταν ξεκίνησε η «σχέση» σας με το θέατρο Σημείο για περιμένατε να έχει τόση διάρκεια;
Το Σημείο είναι ένα θέατρο 35 χρόνων, ένα θέατρο ρεπερτορίου ένα δημιούργημα ζωής, ο καθένας μπορεί να κρίνει το βηματισμό του. Για μένα είναι δημιούργημα ζωής, που κυρίως λειτούργησε με ένα βαθύ ψάξιμο της ανθρώπινης ψυχής, με αναπάντεχα κείμενα, με θεατρικές εκπλήξεις, για μένα είναι ένα δημιούργημα ζωής και μια πολύ μεγάλη σχέση.
Στον πέμπτο χρόνο της θητείας σας στο τιμόνι του καλλιτεχνικού διευθυντή του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά είπατε πρόσφατα «για να κατέβει ένας Αθηναίος στον Πειραιά πρέπει να υπάρχει λόγος».
Αναφέρθηκα στην άποψη που έχω για ένα πολιτιστικό οργανισμό. Πρέπει να υπάρχει κάτι ιδιαίτερο, ξεχωριστό και ουσιώδες. Η στείρα επανάληψη, η κολακεία, ο διαχειρισμός στερεοτύπων κατά τη γνώμη μου δεν έχουν θέση σε ένα πολύ σοβαρό πολιτιστικό οργανισμό. Ο ρόλος του είναι να παίρνει ρίσκα να τολμάει να προτείνει.
Από τον μέχρι τώρα απολογισμό είστε ευχαριστημένος;
Είμαι ευχαριστημένος αλλά ένας άνθρωπος ευχαριστημένος είναι ένας άνθρωπος νεκρός. Κατ αυτή την άποψη δεν είμαι ευχαριστημένος. Είμαι ένας άνθρωπος που δεν του αρέσουν τα πυροτεχνήματα, με γαιδουρινή επιμονή και υπομονή στις πράξεις του. Το Δ. Θ. Π. είναι ένα σημείο αναφοράς. Σε μια εποχή τέτοιας βαθιάς αξιακής κρίσης που επικρατεί το εύκολο το μέτριο και το γρήγορο εμείς επιμένουμε να προτείνουμε επιμονή, σύνεση,σοβαρότητα και αξιοκρατία και συμμετοχικό ουμανισμό.
Εκτός απο τον τόπο που γεννηθήκατε τι άλλο κρατάτε από την Κοκκινιά;
Την αγάπη. Δεν έχω γνωρίσει τόση αγάπη. Υπήρχε ανθρώπινη συνενοχή, συμπόρευση, συμπόνοια. Είναι λέξεις ξεπερασμένες και ακούγονται παλιομοδίτικες.
Φυσικά με διαμόρφωσε η Κοκκινιά. Μου έδωσε αυτή την αίσθηση του νοιαξίματος για τους άλλους. Το συμμετοχικό ουμανισμό- τον τρόπου που τώρα λειτουργεί το Δ.Θ.Π.
Αν μπορούσατε να αλλάζατε κάτι στα μυαλά των ανθρώπων τι θα θέλατε να είναι αυτό;
Την έγνοια και τη συμπόνοια. Που είναι το νοιάξιμο του ενός για τον άλλο; Αυτό θα ήθελα να αλλάξω.
Πληροφορίες για την παράσταση
Ίνγκμαρ Μπέργκμαν
Σκηνές από ένα γάμο
Θέατρο Σημείο
πρεμιέρα 4 Μαΐου 2019
Η ιστορία ενός γάμου είναι η ιστορία της ανθρώπινης ανάγκης για αγάπη
Ο Γιόχαν και η Μαριάν είναι δυο υπάρξεις επίμονες, εμμονικές, που αδυνατούν να αλλάξουν τον εαυτό τους, απελπίζονται όταν διαπιστώνουν ότι δεν μπορούν να καταστούν αυτό που φαντάζονται, αργούν να αντιληφθούν ότι ο δεσμός που τους κρατά συνδεδεμένους -και θα αντέξει όσο ζουν- είναι η δύσκολη, αναπόφευκτη, αντιφατική αγάπη. Η αγάπη που κανείς από τους δυο δεν θα καταφέρει ποτέ να αποτινάξει από επάνω του. Η αγάπη τους διαρκεί ενώ μεταμορφώνεται. Και -τελικά- διαγράφει κύκλους που διαρκώς χάνουν και ξανασυναντούν την τρυφερότητα, τη γοητεία, τη σεξουαλικότητα, τη φροντίδα.
Η παράσταση παρακολουθεί τη βιογραφία της σχέσης τους από την πλασματική ασφάλεια του γάμου, στην απιστία, τον χωρισμό, την αυτονόμηση και την επανασύνδεση… Μια διαδρομή που διασπάται εσωτερικά από τις εντάσεις του ψυχισμού, τις οπισθοδρομήσεις της μνήμης, από την αποκάλυψη της αλήθειας ανάμεσα στα ψέματα… Οι «Σκηνές από ένα γάμο» παρότι μοιάζουν με μια ελεγεία για το ανέφικτο της συμπόρευσης του ζευγαριού, καταλήγουν να υπερασπίζονται την αντοχή της αγάπης.
Σκηνοθεσία: Νίκος Διαμαντής
Μετάφραση: Χρήστος Χρυσόπουλος
Σκηνικά – Κοστούμια: Άση Δημητρουλοπούλου
Ηθοποιοί
Ιωάννα Μακρή
Κώστας Καζανάς
Κατερίνα Παρισσινού
Λευτέρης Παπακώστας