Συναντηθήκαμε στο θέατρο Αργώ, το δικό της θέατρο και δεύτερο σπίτι της. Η ομορφιά της Αιμιλίας Υψηλάντη δεν μπορεί να περιγραφεί εύκολα με λόγια, είναι εκεί στο βλέμμα της ατόφια όπως ήταν και το 1967 όταν ξεκίνησε την ενασχόλησή της με την υποκριτική. Το πιο γοητευτικό όμως στοιχείο της είναι το μυαλό της. Ο λόγος της, τον οποίο χειρίζεται με μαεστρία. Η πλήρης αφοσίωσή της στο θέατρο. Το θέατρο στάθηκε η διπλή αφορμή για τη συνάντησή μας αφού παίζει σε δύο παραστάσεις του Θεάτρου Αργώ. «8 γυναίκες κατηγορούνται» και «Rock Story» απορροφούν την ενέργειά της και μας οδηγούν σε μία συζήτηση στην οποία μετά βίας χώρεσε τέλος. Και πήραμε τα πράγματα από την αρχή.
Το ξεκίνημα
Ξέρω ότι πάντα ήθελα να γίνω ηθοποιός. Τώρα γιατί πήγα και στο Πανεπιστήμιο, καταρχάς σήμερα όλα τα παιδιά πηγαίνουν στο Πανεπιστήμιο. Σπάνια βρίσκω σήμερα ηθοποιό που να μην έχει πάει και σε αυτό. Η τάση και η επιθυμία γενικά των γονιών στην Ελλάδα ήταν το παιδί τους να αποκτήσει ένα πτυχίο ενός Πανεπιστημίου, γιατί πίστευαν ότι κάτι τέτοιο θα τους εξασφαλίσει ένα μέλλον μακριά από τη χειρωνακτική εργασία, ένα κοινωνικό status. Και είναι και σημαντικό να γράφει κάποιος στο βιογραφικό του ότι έχει τελειώσει το Πανεπιστήμιο, γιατί ακόμα κι αν θες να αναλάβεις μια θέση διοικητική και στο δικό μας τον χώρο ακόμα, πιθανώς να σου χρειαστεί. Βέβαια δεν σκέφτονταν αυτό ακριβώς οι γονείς οι δικοί μου. Σκέφτονταν ότι το επάγγελμα του ηθοποιού είναι ένα αβέβαιο επάγγελμα όπως είναι και σήμερα και όχι μόνο στην Ελλάδα, στις περισσότερες χώρες του κόσμου, και ήθελαν τα παιδιά τους να έχουν από τη δική τους τη μέριμνα να είχαν ένα χαρτί που θα τους εξασφάλιζε τον βιοπορισμό.
Εγώ έβγαλα τη σχολή του Θεάτρου Τέχνης του Κάρολου Κουν. Ο Κουν την εποχή εκείνη ήταν εναντίον του να είμαστε συγχρόνως και στο Πανεπιστήμιο. Ήταν μια άποψη αυτή, σεβαστή γιατί έχει το λόγο της. Ένας φοιτητής μέσα στον Πανεπιστημιακό χώρο κινείται εντελώς διαφορετικά, διαμορφώνει μια x προσωπικότητα και η άποψη τότε του Θεάτρου Τέχνης ήταν όπως μας έλεγε ο Κουν «ή παππάς παππάς ή ζευγάς ζευγάς». Ήθελε τους ανθρώπους απόλυτα αφοσιωμένους, και τότε ήταν όλοι διαρκώς μέσα στο θέατρο, πρόβα παράσταση, πρόβα παράσταση, έτρωγαν μαζί το βράδυ στο εστιατόριο, ήταν ένα είδος κοινόβιου. Επίσης ήθελε να είναι εκείνος ο πνευματικός καθοδηγητής των ανθρώπων και να συμβάλει πολύ στην διαμόρφωση της προσωπικότητάς τους. Προφανώς ένας άνθρωπος που ήταν συγχρόνως φοιτητής θα είχε αντιστάσεις σε μία τέτοια αντίληψη, γιατί διαμόρφωνε μια προσωπικότητα και σε άλλους χώρους πολύ ισχυρούς πολιτικά και πνευματικά την δεκαετία του 1960.
Υπήρχε συμφοιτητής μου που έκρυβε ότι ήταν στη νομική. Εγώ δεν το έκρυψα, γι’ αυτό δεν ήμουν και ιδιαίτερα ευνοούμενη. Ήταν από τα πράγματα που μου καταλόγισαν αρνητικά ότι έβγαλα συγχρόνως και την Ανωτάτη Εμπορική.
Ο κινηματογράφος
Τέλειωσα τη σχολή το 1964 και ξεκίνησα να ασχολούμαι με το επάγγελμα το 1967. Προτίμησα να ταξιδέψω τότε για οικογενειακούς λόγους. Ξεκίνησα στο θέατρο στην αρχή και ο κινηματογράφος ήρθε πολύ αργότερα. Όταν ξεκίνησα τον κινηματογράφο πρόλαβα την ακμή του αλλά μετά άρχισε η πτώση του κυρίως από την τηλεόραση. Οπότε δεν έκανα πολλές ταινίες και δεν επιθυμούσα να κάνω και πολλές. Έκανα δύο τρεις τον χρόνο που μου εξασφάλιζαν το επίπεδο της επιβίωσής μου για να έχω τη δυνατότητα να κάνω θέατρο. Είχα και ένα παιδί δεν ήταν πολύ απλά τα πράγματα. Ξέρετε τι πάει να πει να κάνεις και ταινία και θέατρο; Σηκωνόμαστε στις 5.30 το πρωί και στις 6 είμαστε στο studio. Όλη μέρα εκεί και μετά θέατρο.
Τι περιμένετε να πούμε ότι θυμόμαστε από την εποχή του κινηματογράφου; Μου κάνει πολύ μεγάλη εντύπωση. Εγώ είμαι ένας άνθρωπος που θυμάμαι πολύ λίγα πράγματα, η μνήμη μου όπως και όλων των υπολοίπων είναι εξαιρετικά επιλεκτική. Ξεχνάω πάρα πολύ εύκολα γιατί με απασχολεί το τώρα και το αύριο. Πιθανόν σε κάποια χρόνια να μου έρθουν μνήμες και αναμνήσεις. Παρόλο που είμαι πολύ μεγάλη, δεν θυμάμαι γιατί δεν έχω το περιθώριο να ενεργοποιήσω αυτό το κομμάτι της μνήμης μου. Τώρα παίζω σε ένα έργο και πρέπει να μάθω τα κείμενα ενός άλλου έργου. Είμαι σε κατάσταση που όλη μου η μνήμη πρέπει να αφιερωθεί εκεί.
Μου κάνει τόσο μεγάλη κατάπληξη αυτό, το πώς αρέσουν τόσο πολύ οι παλιές ελληνικές ταινίες και τι βρίσκει σε αυτές ο κόσμος όταν υπάρχουν τόσο απίστευτες ταινίες από τον Αμερικανικό και τον Ευρωπαϊκό κινηματογράφο και όχι μόνο. Μου κάνει εντύπωση πώς βλέπουν όχι μόνο οι παλαιότεροι αλλά και οι νέοι άνθρωποι τις παλιές ελληνικές ταινίες και τους αρέσουν. Υπάρχει κάποιου είδους νοσταλγία σε αυτό; Δεν ξέρω. Λένε για καλούς ηθοποιούς, βεβαίως και ήταν, αλλά και σήμερα δεν στερούμαστε ταλέντων. Δεν μπορώ να καταλάβω τι είναι αυτό που τους ελκύει στο να βλέπουν τις παλιές ελληνικές ταινίες, μια αφέλεια ίσως, μία γραφικότητα; Πιθανόν. Και μέσα στον ελληνικό κινηματογράφο υπάρχουν και μερικά εκπληκτικά έργα, αλλά κυρίως βλέπουν τις κωμωδίες που δεν ήταν τα “διαμαντάκια” του ελληνικού κινηματογράφου, και διασκεδάζουν. Πιθανόν να είναι το θέμα της διασκέδασης και της ψυχαγωγίας.
Η πολιτική
Στην πορεία έγινα ένα πολιτικό ον. Στην φοιτητική μου ζωή και αργότερα θα έλεγα ότι ήμουν πιο πολύ παρατηρητής παρά συμμετείχα ενεργά. Πολύ αργότερα, όταν άρχισα να εργάζομαι και να πρέπει εγώ να ζήσω με τα χρήματα που βγάζω και να μεγαλώνω και ένα παιδί γιατί είχα χωρίσει στο μεταξύ και ήμουν μόνη μου. Πιθανόν έπαιξαν ρόλο τα πραγματικά προβλήματα που αντιμετωπίζει ένας άνθρωπος. Η πολιτικοποίησή μου θα έλεγα ότι ήταν μάλλον καθυστερημένη.
Η πολιτική δράση προφανώς αλλάζει πράγματα. Μπορεί να υπάρχουν και οπισθοχωρήσεις και να χαθούν πιθανώς πράγματα που έχουν κατακτηθεί. Αλλά δεν θα έλεγα ότι εμένα αυτό που με ενδιέφερε μόνο ήταν η Βουλή. Εκτιμώ πολύ πιο πολύ την δουλειά στην τοπική αυτοδιοίκηση και τη συνδικαλιστική δράση. Κάθε τομέας έχει τα δικά του προβλήματα, τις δικές του χαρές και τις δικές του εντάσεις. Εμένα επειδή μου αρέσει άμεσα να βλέπω ένα έργο που παράγεται με ενδιέφερε πιο πολύ η τοπική αυτοδιοίκηση και ο συνδικαλισμός, γιατί εκεί έχεις τη δυνατότητα ένα έργο να το δεις να υλοποιείται. Η Βουλή έχει άλλη γοητεία, έχει το λόγο, εκεί κυριαρχεί ο λόγος και όχι το έργο. Το ζητούμενο εκεί είναι το πώς μια θέση που θα έχεις, θα πρέπει να βρεις τον καλύτερο τρόπο να την υπερασπιστείς. Και πολλές φορές ξέρετε το αντίθετο από αυτό που υποστηρίζεις, θα πρέπει να το υποστηρίξεις εξίσου καλά. Επειδή εγώ είμαι άνθρωπος του λόγου, αυτό με ενδιέφερε πολύ. Είχε κι αυτή τα ενδιαφέροντά της, είχε και εξαντλητική δουλειά όμως γιατί ήμουν βουλευτής του ΚΚΕ που σημαίνει λίγοι βουλευτές και πάρα πολλή δουλειά.
Στην Βουλή δεν κυριαρχείς στην δουλειά σου όπως μπορείς να κυριαρχείς στο συνδικαλισμό και να καθορίζεις πολλά πράγματα, να διαμορφώνεις εσύ τις συνεργασίες. Στη Βουλή λειτουργείς κάπως αλλιώς, και φυσικά εξαρτάται αυτό και από το σε ποιο κόμμα είσαι.
Γιατί σταμάτησα να πολιτεύομαι; Αρκετά δεν δούλεψα; Είκοσι και παραπάνω χρόνια ασχολήθηκα κυρίως με τέτοια δραστηριότητα. Για να είμαστε καθαροί, η πολιτική δραστηριότητα δεν εξαρτάται μόνο από τα πρόσωπα, εξαρτάται βασικά από τους κομματικούς φορείς. Αν αύριο εσείς θέλετε να γίνετε βουλευτής και να δουλέψετε πρέπει κάποιος να σας στηρίξει. Αν αυτές οι σχέσεις δεν είναι ομαλές, δεν προχωρούν καλά, δεν μπορείς να συνεχίσεις. Υπήρχε λοιπόν κάποιος λόγος που εγώ σταμάτησα κάποια στιγμή να ασχολούμαι με την πολιτική δραστηριότητα. Γιατί ένα από τα βασικά πράγματα στον άνθρωπο είναι ότι πρέπει να έχει έναν πολύ υψηλό βαθμό πίστης και εμπιστοσύνης. Αν αυτό κάπου κλονιστεί αυτομάτως οι δυνάμεις του μειώνονται για να υπηρετήσει ένα έργο, έναν στόχο, ένα σκοπό.
Η πολιτική με αφορά πάντα, δεν έχει σημασία αν δεν δρω πολιτικά. Μόνο το θέατρο αυτό με απασχολεί που είναι σπίτι μου και η πολιτική. Παλαιότερα ταξίδευα πολύ τώρα δεν με απασχολεί και τόσο γιατί δεν μου λείπουν τα ταξίδια και ξέρετε γιατί; Γιατί κάθε έργο που ανεβάζω είναι ένα ταξίδι. Να φανταστείτε εγώ τώρα κάνω το Rock Story στο μικρό μας θεατράκι που δεν έχω παίξει ποτέ. Με καινούργιους ανθρώπους, σε καινούργιο χώρο. Ε, αυτό πραγματικά είναι ένα ταξίδι.
Τα καλούπια
Μοιάζω ένας ήρεμος άνθρωπος -δεν είμαι, αλλά μοιάζω-, αλλά ναι, δεν μπαίνω σε καλούπια. Πολλές φορές για να μπορέσει κανείς να έχει αυτό που λέμε μία καριέρα κατά την άποψη μου θα πρέπει να περάσει κάποιο στάδιο που θα είναι κάτω από μία μασχάλη κάποιου ή να ενσωματωθεί σε μία ομάδα για να μπορέσει μετά να είναι πάνω από τον ώμο των υπολοίπων. Εγώ δεν θέλω ούτε το ένα, ούτε το άλλο. Θέλω να είμαι ακριβώς απέναντι από τους ανθρώπους. Δεν λέω ότι μου είναι εύκολο, δεν είναι απλό, αλλά αυτή είναι η στάση που προτιμώ στους συνεργάτες μου, και δεν ενσωματώθηκα ποτέ εύκολα σε ομάδες. Αυτό είναι ένα από τα προβλήματα, ξέρετε στον δημόσιο βίο που λειτουργεί “βάστα με να σε βαστώ”. Αυτό έχει μία λογική προφανώς, δεν είναι απορριπτέο. Το ότι εγώ δεν είμαι ένας τέτοιος άνθρωπος δεν σημαίνει ότι είμαι το πρότυπο των ανθρώπων ή ότι είμαι καλύτερη. Απλώς είμαι έτσι.
Δεν μπορώ να πω ότι δεν είχα μια ζωή γεμάτη δράση και δραστηριότητα. Αυτό που πρόσφερε σε εμένα η πολιτικοποίηση είναι ότι με έβγαλε από τον μικροαστικό δικό μου κόσμο, ώστε να επικοινωνήσω με τον γύρω μου κόσμο, με την πόλη μου, με τη χώρα μου, με τους ανθρώπους. Από αυτό κέρδισα πάρα πολλά πράγματα και κυρίως την έννοια της εργασίας. Βεβαίως δούλεψα πολύ σκληρά κάνοντας κινηματογράφο και θέατρο αλλά από ανάγκη, το πρόγραμμα ήταν έτσι. Αλλά το να δουλεύεις έτσι, 15 ώρες την ημέρα εθελοντική δουλειά, δεν είναι πολύ απλό. Έμαθα πολύ καλά την έννοια της εργασίας με αποτέλεσμα να γίνω μανιακή της εργασίας, γιατί μην νομίζετε ότι είμαι απαλλαγμένη από τις δικές μου μανίες.
Δεν ξέρω πραγματικά τι είναι αυτό που με κάνει να δουλεύω τόσο πολύ, ποια πραγματικότητα θέλω να αποφύγω. Πάρα πολλές φορές αποφεύγουμε να βιώνουμε πράγματα που μας στενοχωρούν μέσα από τη δράση. Αλλά αυτό είναι ο άνθρωπος. Εγώ είμαι άνθρωπος κυρίως της δράσης. Κι αυτό με γοήτευε στην πολιτική δραστηριότητα, ότι είσαι διαρκώς σε μια ενάργεια. Είναι αυτό που μας κάνει τους ηθοποιούς να λατρεύουμε το θέατρο. Αυτές τις δύο ώρες είμαστε στην αποκορύφωση όλης της ενέργειάς μας και των δυνατοτήτων μας, πνευματικών και σωματικών. Είναι ένας διαρκής αγώνας με τις δικές σου αναπηρίες και αδυναμίες που τις ξεπερνάς και φτάνεις σε ένα μεγάλο βαθμό ενέργειας και ενάργειας για να μεταδώσεις κάτι στον διπλανό σου. Από αυτή την άποψη έχει πολύ μεγάλη σχέση κάθε είδους εργασία με την πολιτική δράση.
Νομίζω ότι κάποια κοντινά μου πρόσωπα μπορεί να μην νιώθουν πολύ άνετα από τη δική μου διαρκή απουσία στην καθημερινότητά τους. Για εμένα όμως δεν έχει σημασία ο χρόνος, το πόσο χρόνο αφιερώνεις, αλλά η ποιότητα έστω και του λίγου χρόνου.
Το Rock
Ποτέ δεν ακολουθούσα τις μόδες, είχα μία άρνηση σε κάθε τι που ήταν στη μόδα. Το καταλάβαινα λίγο αργότερα. Όλο το κίνημα της ροκ είναι πολύ σημαντικό γιατί έφερε ένα είδος επανάστασης και έσπασε πάρα πολλά ταμπού και καθιερωμένα πράγματα τα οποία τα είχε ανάγκη η κοινωνία. Είτε αυτό εκφράστηκε μέσα από το τραγούδι, μέσα από το ντύσιμο ή μέσα από διάφορους τρόπους ζωής δεν έχει σημασία. Ήρθε όμως και εμβολίασε κάθε έκφανση της ζωής μας, άρα το ρόλο της τον έπαιξε στο πώς ζούμε σήμερα, στο πώς μιλάμε, πώς συμπεριφερόμαστε. Συνέβαλε σε πολλά πράγματα που ταλάνιζαν την κοινωνία και τους νέους ανθρώπους.
Τον Σιδηρόπουλο είχα την ευτυχία να τον ακούω από πολύ νωρίς γιατί ήμουν πολύ φίλη με την Έλλη Αλεξίου που λάτρευε τον Παύλο. Μάλιστα εκείνος είχε μείνει για ένα διάστημα και στο σπίτι της. Πήγαινα στο σπίτι της Έλλης και την αδερφή του τη Μελίνα είχα δει εκεί την οποία τη συνάντησα και πρόσφατα και ήξερα πολύ την οικογένεια από κουβέντες της Έλλης. Μου μιλούσε συνέχεια για τη μουσική του.
Εγώ κάνω τη μητέρα του ήρωα. Το έργο Rock Story της Λείας Βιτάλη δεν έχει καμία σχέση με τα πραγματικά στοιχεία της ζωής του. Η Βιτάλη πήρε μία προσωπικότητα ενός ροκ σταρ, ήθελε να φτιάξει μια ελληνική οικογένεια από την οποία ξεπήδησε ένας ροκ σταρ, ο οποίος ήταν το πρότυπο θα έλεγα του ροκ σταρ. Ποιος είναι αυτός λοιπόν, πέρα από τους ζώντες; Αυτό το οποίο έχει μείνει ως μύθος είναι ο Σιδηρόπουλος και δεν είναι τυχαίο που τον ακούν ακόμα οι νέοι και τον ξέρουν και όλοι. Εμπνεύστηκε από την αίσθηση αυτού του ανθρώπου και έφτιαξε ένα κανονικό έργο που δεν έχει καμία σχέση με τα πραγματικά στοιχεία της ζωής του. Είναι ένας φόρος τιμής σε μία μνήμη που είναι ζωντανή και σήμερα. Κι ακόμα είναι μια ματιά στην ελληνική οικογένεια με focus στην σχέση μητέρας-γιου που αποδεικνύεται ότι είναι και ο καταλύτης. Η παράσταση αυτή είναι μια ματιά στη ζωή της ελληνικής οικογένειας που μπορεί να έχει κι ένα μεγάλο πρόβλημα.
Γυναικεία υπόθεση
Το «8 γυναίκες κατηγορούνται» ήταν ένα σχέδιο από πέρυσι και εγώ με τα σχέδια μου είμαι λίγο μονοκόμματη, αν βάλω κάτι στο μυαλό μου πρέπει να το υλοποιήσω αλλιώς στενοχωριέμαι. Είχαμε κάνει ένα έργο, το «Η αγάπη άργησε μια μέρα» με επτά γυναίκες και είπα «δεν κάνουμε και τις 8;». Δεν βγήκε πέρσι αυτό το σχέδιο με τον ίδιο θίασο που ήθελα να το κάνω, αλλά έμεινε το απωθημένο να κάνουμε τις «8». Ήθελα να κάνω κι ένα έργο που να μην πεθαίνω, να μην είναι δράμα γιατί σε όλα τα έργα πεθαίνω, και σε αυτό πεθαίνω βέβαια πριν το τέλος. Ε, είπα να κάνω μια αστυνομική κωμωδία και να μην είναι το θέατρο Αργώ ότι είναι το θέατρο που θα πάμε και θα δούμε όλα τα βαριά έργα, που πρέπει να κλάψουμε. Έχουμε πολύ γυναικείο κοινό και είπα ας ικανοποιούμε και λίγο το ανδρικό μέρος του φύλου μας που είναι το να σκεφτούμε σαν ντετέκτιβ.
Η συνεργασία μόνο με γυναίκες μπορεί να είναι και πολύ καλή και πολύ κακή. Μου έχουν τύχει και τα δύο. Γενικά έχω βιώσει τον ανταγωνισμό, αλλά δεν είναι κακός, όταν γίνεται εκεί που πρέπει, δηλαδή πάνω στη σκηνή. Εγώ πάντα θα ήθελα να παίζω με κάποιον που είναι καλύτερός μου για να γίνομαι και εγώ καλύτερη. Αυτόν τον ανταγωνισμό μακάρι να τον έχω. Ένας ανταγωνισμός που δεν έχει σχέση με αυτή τη δουλειά αλλά με όλες τις παραμέτρους της δουλειάς είναι πολλές φορές φθοροποιός και μεταφέρεται πολλές φορές και στη δουλειά.
Οι συνεργασίες
Δεν είναι απλό πράγμα η καλή συνύπαρξη των μελών ενός θιάσου. Έχουμε μια πολύ ευκαιριακή εργασία. Ο ηθοποιός βρίσκεται πάντα σε μια μεγάλη αγωνία να βρει δουλειά και προκειμένου να την βρει μπορεί να κάνει και κάποιες υποχωρήσεις που του είναι βαριές και τις κουβαλά μαζί του γιατί δεν είναι εύκολο να συμφιλιωθείς με τις υποχωρήσεις που έχεις κάνει. Αυτό έρχεται μαζί με το ότι ένας ηθοποιός δέχεται επιλογές ενός άλλου, δηλαδή εγώ ως θιασάρχης θα καλέσω κάποιον να του αναθέσω δουλειά, επομένως είναι ένας καλλιτέχνης που εκ των πραγμάτων δεν υλοποιεί 100% το δικό του όνειρο και όραμα.
Πρέπει να είναι μια προσωπικότητα σοφή για να καταλάβει τα όρια της και πώς όταν δέχεται κάτι από τη στιγμή που το δέχεται πρέπει να συμμορφωθεί με τους κανόνες.
Οι άνθρωποι σήμερα δεν δέχονται εύκολα κανόνες, δεν κατανοούν την αναγκαιότητα τους. Δεν κατανοούν ακόμη ότι μία ομάδα έχει ανάγκη μια ηγεσία. Η έννοια της δημοκρατίας τους είναι πολύ θολή και χύμα. Νομίζουν ότι δημοκρατία είναι είμαστε όλοι ίσοι. Στο θέατρο όμως δεν είναι όλοι ίσοι. Έχει σκληρή ιεραρχία. Είναι πράγματα που αποφασίζει ο παραγωγός, ο σκηνοθέτης, οι άλλοι καλλιτεχνικοί συντελεστές. Αν σκεφτείτε δε ότι ένας ηθοποιός είναι τυχερός αν αυτή η δουλειά του διαρκέσει δύο μήνες, ότι μπαίνει σε μια ένταση μεγάλης έκθεσης προς τον κόσμο σε έναν ρόλο όπου η αποτυχία δεν συμψηφίζεται με παλιές επιτυχίες, κι επίσης ότι με το που βρίσκει δουλειά είναι στο άγχος της επόμενης δουλειάς. Καταλαβαίνετε ότι η ίδια η ύπαρξη της λέξης θίασος έχει από μόνη της πάρα πολλές δυσκολίες, θέλει ένα διοικητικό ταλέντο που δεν είναι πολύ εύκολο να το έχει κάποιος.
Ο χρόνος που περνά
Δεν τον πολυνιώθω τον χρόνο για να είμαι ειλικρινής. Θυμάμαι είχα πάει σε μια ραδιοφωνική εκπομπή και μου λέει η δημοσιογράφος “Έχετε συμπληρώσει 50 χρόνια στο θέατρο” και μου ήρθε να πω “Ποιος εγώ; Κάνετε λάθος”. Ήταν ογκόλιθος τα 50 χρόνια, μου έπεσαν στο κεφάλι. Αλλά είχε δίκιο, βγήκα στο θέατρο το 1967 και ήταν 2017. Με αυτή την έννοια δεν με απασχολεί ο χρόνος. Με απασχολεί όταν ανεβαίνω μια σκάλα και με κουράζει κι αυτό το θέατρο δεν έχει ασανσέρ, δεν τον σκεφτόμουν τον χρόνο καθόλου όταν το έφτιαχνα. Ο χρόνος φαίνεται κυρίως στο σώμα μας, στο μυαλό μας δεν τον πολυνιώθουμε. Με απασχολεί από ένα σημείο και μετά με την εξής έννοια: Νομίζει κανείς ότι αφού φέτος είναι σε αυτή την κατάσταση, του χρόνου θα είναι λίγο χειρότερα. Αλλά από μία ηλικία και μετά η φθορά ακολουθεί γεωμετρική πρόοδο. Αυτό είναι που με ενοχλεί και γι’ αυτό ίσως τρέχω πιο πολύ και το παρακάνω. Ο χρόνος είναι ένα αγαθό εν ανεπαρκεία. Δεν μας φτάνει ποτέ ούτε για το καλλιτεχνικό μας έργο ούτε για τη ζωή μας.
Βεβαίως είμαι γιαγιά, έχω μια εγγόνα 25 ετών. Είναι κι αυτό ένα κομμάτι στο οποίο οι γυναίκες καλό είναι να είναι πλήρεις. Όχι ότι υπάρχει ζήτημα αν μια γυναίκα δεν κάνει παιδιά, κανένα απολύτως γιατί όπως λέει και ο Σοφοκλής τα παιδιά δεν ξέρεις αν είναι για καλό ή για κακό, σου φέρνουν και στενοχώριες σου φέρνουν και χαρές. Το θέμα είναι ότι γενικώς η γυναίκα θα ήθελε να έχει καλύψει και αυτό το μέρος της θηλυκής της υπόστασης και της ανθρώπινης. Γιατί ξέρετε οι άνθρωποι θέλουμε να πολεμήσουμε τον θάνατο με διάφορους τρόπους. Είτε με ένα έργο, είτε με ένα παιδί γιατί και τα παιδιά έργο είναι. Είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης.