Η Γερμανία δεν παράγει πετρέλαιο. Αυτή είναι μια αλήθεια που ίσχυε και εξακολουθεί να ισχύει. Το 1939 η χώρα κάλυπτε το 70% των αναγκών της από εισαγωγές. Με την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου η Γερμανία έχασε την πρόσβαση σχεδόν σε όλες τις διεθνείς αγορές πετρελαίου με εξαίρεση αυτή της Σοβιετικής Ένωσης που άνοιξε με την υπογραφή του Συμφώνου Ρίμπεντροπ – Μολότοφ, τον Αύγουστο του 1939.
Σε διάστημα 18 μηνών η Γερμανία αγόραζε από την ΕΣΣΔ 51.000t. πετρελαίου το μήνα. Χάρη στο σοβιετικό πετρέλαιο οι γερμανικές στρατιές πραγματοποίησαν τις νικηφόρες εκστρατείες τους στη δυτική Ευρώπη και τα Βαλκάνια. Ο Χίτλερ όμως δεν ήταν ιδιαίτερα ευχαριστημένος και δεν θα μπορούσε να είναι εφόσον αισθανόταν εξαρτημένος από το σοβιετικό πετρέλαιο έχοντας υπόψη ότι οποτεδήποτε το Κρεμλίνο αποφάσιζε η ροή μπορούσε να σταματήσει.
Το πετρέλαιο έπαιξε σημαντικό ρόλο στους σχεδιασμούς του Γερμανού δικτάτορα όσον αφορά την επίθεση κατά της ΕΣΣΔ, τα σχέδια της οποία άρχισαν να καταστρώνονται από το 1940. Στις 21 Δεκεμβρίου 1940 ο Χίτλερ υπέγραψε την Οδηγία υπ’ αριθμό 21 που περιέγραφε τα σχέδιά του να συντρίψει την Σοβιετική Ένωση με μια κεραυνοβόλο εκστρατεία, θέτοντας, εντέλει, υπό έλεγχο και τα πλούσια πετρελαιοφόρα κοιτάσματα στην περιοχή του Καυκάσου.
Αποτελεί ειρωνεία της ιστορίας ότι ο Χίτλερ συγκέντρωσε τα απαραίτητα για την επίθεση στην ΕΣΣΔ πετρελαϊκά αποθέματα χάρη στην συμφωνία με τον Στάλιν. Χωρίς το σοβιετικό πετρέλαιο ο Χίτλερ δεν θα μπορούσε καν να διανοηθεί να επιτεθεί στην ΕΣΣΔ!
H Επιχείρηση «Barbarossa», όπως ονομάστηκε η επίθεση κατά της ΕΣΣΔ, ξεκίνησε εντυπωσιακά για τους Γερμανούς που ωστόσο αναχαιτίστηκαν από τον χώρο, τον όγκο του αντιπάλου και τα δικά τους σφάλματα. Στις 20 Νοεμβρίου 1941 οι γερμανικές δυνάμεις κατάλαβαν το Ροστόφ, την πόλη «πύλη του Καυκάσου», όπως όχι άδικα χαρακτηριζόταν.
Ωστόσο μέσα στην καρδιά του ρωσικού χειμώνα οι Γερμανοί ελάχιστα μπορούσαν να πράξουν για να εκμεταλλευτούν την επιτυχία τους αυτή. Ακολούθησε η ήττα στη Μάχη της Μόσχας και οι μανιασμένες, αν και ασυντόνιστες σοβιετικές αντεπιθέσεις που υποχρέωσαν τους Γερμανούς να περάσουν στην άμυνα. Το δε Ροστόφ ανακαταλήφθηκε από τους Σοβιετικούς.
Όμως οι ανόητες, σταλινικής έμπνευσης, σοβιετικές αντεπιθέσεις που εκτελέστηκαν την άνοιξη του 1942 και ειδικά η καταστροφική κατά των γερμανικών δυνάμεων στο νότιο άκρο του Ανατολικού Μετώπου, αντεπίθεση στο Χάρκοβο, κατασπατάλησε τις σοβιετικές εφεδρείες, αφήνοντας ένα τεράστιο κενό στη νοτιοανατολική Ουκρανία το οποίο αποφάσισε να εκμεταλλευτεί ο Χίτλερ με σκοπό να κατακτήσει την πετρελαιοφόρο περιοχή του Καυκάσου.
Οι Γερμανοί υπολόγιζαν πως από τα κοιτάσματα του Καυκάσου προερχόταν το 70% της σοβιετικής παραγωγής πετρελαίου γεγονός που σήμαινε πως, πέραν των όποιων πλεονεκτημάτων θα συνεπαγόταν για τους ίδιους η κατάκτηση της περιοχής, θα αποστερούσε παράλληλα από τους αντιπάλους τους τη δυνατότητα συνέχισης του πολέμου. Η σκέψη μόνο παράλογη δεν ήταν. Ωστόσο το πρόβλημα ήταν η εφαρμογή της στην πράξη.
Ο Γκαίρινγκ, ως υπεύθυνος, συν τοις άλλοις, για τον γερμανικό εφοδιασμό με πετρέλαιο, επηρέασε ενεργά τους σχεδιασμούς του Χίτλερ, καθώς σε συνεργασία με την πετρελαϊκή Kontinentale OL AG ανέφερε πως έξι μήνες μετά την κατάκτηση των πετρελαιοπηγών του Μάικοπ θα επιτυγχάνονταν παραγωγή 30.000t. τον μήνα. Άλλοι 9.000t. θα παράγονταν από το Γκρόζνι με τελικό στόχο την παραγωγή 1 εκ. τόνων εντός του 1943.
Οι Γερμανοί, υπό τον στρατάρχη Λιστ, κατάφεραν να προελάσουν στις περιοχές της σημερινής Γεωργίας και του Αζερμπαϊτζάν. Ωστόσο από τις 13 Νοεμβρίου 1942 οι Σοβιετικοί άρχισαν σφοδρές αντεπιθέσεις κατά των γερμανικών δυνάμεων. Στο μεταξύ βορειότερα, στο Στάλινγκραντ, η 6η Στρατιά του Πάουλους είχε ήδη περικυκλωθεί. Μοιραία οι όποιες γερμανικές ενισχύσεις κατευθύνθηκαν προς τα εκεί.
Με την κατάρρευση στο Στάλινγκραντ όμως και οι γερμανικές δυνάμεις στο μέτωπο του Καυκάσου κινδύνευαν με περικύκλωση. Έτσι αποφασίστηκε η υποχώρηση. Η γερμανική υποχώρηση θα ξεκινούσε τις 2 Ιανουαρίου 1943. Η εκστρατεία του Χίτλερ για το πολύτιμο πετρέλαιο είχε αποτύχει.
Η αποτυχία ήταν οδυνηρή όχι μόνο λόγω των 72.000 απωλειών σε προσωπικό και των επίσης τεράστιων απωλειών υλικού. Σε όλο το διάστημα της κατοχής από τους Γερμανούς της ευρύτερης περιοχής δεν κατορθώθηκε η εξόρυξη σημαντικών ποσοτήτων πετρελαίου. Και εκεί ακριβώς ήταν το πρόβλημα.
Η γερμανική εκστρατεία στην πετρελαιοφόρο περιοχή του Καυκάσου υπονομεύθηκε από τη μη διάθεση επαρκών δυνάμεων από τον Χίτλερ, που προτίμησε την εμπλοκή των γερμανικών δυνάμεων στο σφαγείο του Στάλινγκραντ. Αν οι δυνάμεις του Λιστ είχαν ενισχυθεί εξαρχής θα μπορούσαν να θραύσουν ταχύτερα τις σοβιετικές αντιστάσεις στο Κουμπάν και να φτάσουν στα περιμάχητα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας, το Τουάπσε και το Σουχούμι.
Στην συγκεκριμένη εκστρατεία, πέραν όλων των άλλων παραγόντων, καταλυτικός παράγοντας ήταν ο χρόνος. Και τον παράγοντα αυτό οι Γερμανοί δεν τον σεβάστηκαν ούτε κατά την αρχική σχεδίαση, ούτε κατά την εκτέλεση της επιχείρησης. Προβληματική ήταν επίσης και η διαχείριση της μάχης από τον Λιστ. Προφανώς κινήσεις εντυπωσιασμού, όπως η «κατάκτηση» της ψηλότερης κορυφής του Καυκάσου Ελμπρούζ από Γερμανούς ορεινούς κυνηγούς δεν είχαν καμία πρακτική σημασία.
Από σοβιετικής πλευρά η μάχη διεξήχθη με ιδιαίτερα καταπονημένες δυνάμεις, αρχικά, που δεν θα μπορούσαν, να κρατήσουν τους Γερμανούς, ακόμα κι αν οι διοικήσεις τους δεν διέπρατταν σφάλματα, όπως τα πολλά που διέπραξαν. Παρόλα αυτά κράτησαν και τελικά επικράτησαν και λόγω της γερμανικής συντριβής στο Στάλινγκραντ, αν και υπέστησαν στην εκστρατεία του Καυκάσου πάνω από 500.000 απώλειες.
Η αδυναμία των Γερμανών να κατακτήσουν την πετρελαιοφόρο περιοχή τους καταδίκασε σε μόνιμη ένδεια καυσίμων αποτέλεσμα της οποίας ήταν και, σε μεγάλο βαθμό, η απώλεια του πολέμου.