Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 χωρίς δάφνες και στέφανα – Ο κ. Μάριος Αθανασόπουλος, Δρ. Βυζαντινής Ιστορίας, μέλος ΕΔΙΠ στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, παρουσιάζει σε αδρές γραμμές την επανάσταση του 1821 και τους ανθρώπους της
Πέραν από τις ένδοξες σελίδες της ελληνικής ιστορίας, ενδιαφέρον έχουν τα λεγόμενα «ψιλά γράμματα», τα οποία αποτυπώνουν συχνά χωρίς…. δάφνες και στέφανα τις παραμέτρους εκείνες των γεγονότων, οι οποίες είναι λιγότερο ευδιάκριτες.
Τέτοιες παράμετροι δύνανται να έχουν καθορίσει τις εξελίξεις καθιστώντας αξιομνημόνευτο ένα ευρύ πλαίσιο δεδομένων. Είναι όλες εκείνες οι πληροφορίες, που τα σχολικά βιβλία δεν χωράνε και για να τις ανακαλύψει κανείς χρειάζεται να εντρυφήσει στα ενδότερα της ιστορίας.
Χωρίς στερεότυπα, λοιπόν, και αφαιρώντας τις «κορώνες» από τους γνωστούς-άγνωστους, που με εφαλτήριο την αναγνωσιμότητά τους, «πασπαλίζουν» την ελληνική ιστορία με αλληλοσυγκρουόμενες καταγραφές και διφορούμενες εξηγήσεις, το Newsbomb με αφορμή την Εθνική Επέτειο, σήμερα παραθέτει 5+1 «υποσημειώσεις» της ιστορίας της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.
Αρωγός και οδηγός σε αυτήν την προσπάθεια να τοποθετηθούν τα γεγονότα σε μια σειρά με όσο το δυνατόν πιο απλό και κατανοητό τρόπο ακόμη και για κάποιον αμύητο, είναι ο κ. Μάριος Αθανασόπουλος, Δρ. Βυζαντινής Ιστορίας, μέλος ΕΔΙΠ στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.
«Οι υποσημειώσεις που χρησιμοποιήθηκαν, είχαν σκοπό να μας παρουσιάσουν σε αδρές γραμμές την επανάσταση του 1821 και τους ανθρώπους της. Μπορεί να μην ήταν άγγελοι, μπορεί να είχαν πολλά ελαττώματα, ήταν όμως γνήσιοι πατριώτες και με τον αγώνα και τις θυσίες τους, οδήγησαν ένα υπόδουλο έθνος στην ελευθερία. Και μόνο γι’ αυτό, τους αξίζει η μνημόνευση και η ευγνωμοσύνη μας», αναφέρει ο κ. Αθανασόπουλος, ο οποίος διδάσκει Βυζαντινή και Νεώτερη Ελληνική Ιστορία στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.
Προσθέτει δε, μιλώντας ότι η ελληνική επανάσταση του 1821 είναι ένα πραγματικά συγκλονιστικό γεγονός όχι μόνο για το ελληνικό έθνος, αλλά ένα γεγονός τουλάχιστον πανευρωπαϊκής εμβέλειας.
Στη συνέχεια παραθέτεις τις προαναφερόμενες «υποσημειώσεις» για να το κατανοήσουμε αυτό το ιστορικό γεγονός ακόμη καλύτερα.
Υποσημείωση 1η: Γιατί έγινε η Επανάσταση;
Η Ελλάδα πριν από την επιτυχημένη Επανάσταση του 1821 – καθώς υπήρξαν και προηγούμενες προσπάθειες- ήταν σκλαβωμένη στους Οθωμανούς Τούρκους για περίπου 400 χρόνια. Ο αριθμός αυτός είναι διπλάσιος από τα χρόνια που είμαστε ελεύθεροι. Ως Tουρκοκρατία ορίζεται η περίοδος της ελληνικής ιστορίας από την άλωση της Kωνσταντινούπολης έως την κήρυξη της επανάστασης το έτος 1821.
«Τα τελευταία χρόνια, στο πλαίσιο μιας ευρύτερης προσπάθειας «στρογγυλέματος» της ιστορίας, έχουμε πάψει να αναφερόμαστε στη λέξη «Τουρκοκρατία» (η οποία έχει αρνητικό πρόσημο) και προτιμούμε την πιο «ουδέτερη» φράση «οθωμανική περίοδος». Ας μην ξεχνάμε πως η Ιστορία είναι γένους θηλυκού, και ως τέτοιο αλλάζει συχνά «ρούχα», ακολουθώντας τη «μόδα» που κάθε φορά κυριαρχεί», σημειώνει ο κ. Αθανασόπουλος.
Σύμφωνα με τον ίδιο πάντως «θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι οι υπόδουλοι Έλληνες (διότι υπό δουλείαν βρίσκονταν) επαναστάτησαν διότι δεν άντεχαν να ζουν υπό καθεστώς τρομοκρατίας και διαρκούς βίας από έναν λαό υποδεέστερό τους σε πολλούς κρίσιμους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας (οικονομικούς, πολιτιστικούς, κοινωνικούς)».
Ο καθηγητής παραθέτει μάλιστα και ιστορική επιβεβαίωση αυτού: «Το γράφει αυτό πολύ καλύτερα εμού, ο ιστορικός της Επανάστασης Σπ. Τρικούπης στην αρχή του έργου του: «Ἀδύνατον νὰ διατηρηθῇ ἀμετάβλητος ἡ πολιτικὴ θέσις δύο ἐθνῶν, ὅταν τὸ μὲν δεσπόζον διαμένῃ στάσιμον, τὸ δὲ δεσποζόμενον προοδεύῃ». Οι Έλληνες λοιπόν επαναστάτησαν, διότι «Ὁ ἀνυπόφορος ζυγὸς τῆς ὀθωμανικῆς τυραννίας εἰς τὸ διάστημα ἑνὸς καὶ ἐπέκεινα αἰῶνος κατήντησεν εἰς μίαν ἀκμὴν ὥστε νὰ μὴν μείνει ἄλλο εἰς τοὺς δυστυχεῖς πελοποννησίους γραικοὺς εἰμὶ μόνον πνοὴ καὶ αὐτὴ διὰ νὰ ὠθῇ κυρίως τοὺς ἐγκαρδίους των ἀναστεναγμούς» όπως αναφέρει με ενάργεια η «Προειδοποίησις εἰς τὰς εὐρωπαϊκὰς αὐλάς…» των Μεσσήνιων επαναστατών που συγκεντρώθηκαν στην απελευθερωμένη Καλαμάτα στις 23 Μαρτίου του 1821»
Υποσημείωση 2η: Πότε και πού ξεκίνησε η Επανάσταση;
Είναι ίδιον του λαού μας να διεκδικεί πρωτιές προς αυτοεπιβεβαίωση, ακόμη και αν δεν του ανήκουν. Μια εξ αυτών είναι η έναρξη της Επανάστασης του 1821. Έχει άραγε σημασία από πού ξεκίνησε η Επανάσταση; Ίσως μόνο για ιστορικούς λόγους.
«Για τον τόπο έναρξης της Επανάστασης ερίζουν δύο πόλεις: η Καλαμάτα και τα Καλάβρυτα.Επειδή ωστόσο έχει επικρατήσει το προβάδισμα να το έχουν τα Καλάβρυτα (λόγω Αγίας Λαύρας), κάποιοι Καλαματιανοί ιστοριοδίφες στις αρχές της δεκαετίας του ’50, πλαστογράφησαν ένα έγγραφο το οποίο υποτίθεται ότι είχε γράψει ένας αγωνιστής του 1821, ο παπα-Πολυζώης Κουτουμάνος από τη Σίτσοβα Αλαγονίας, το οποίο προσπάθησαν να χρησιμοποιήσουν για να «πλήξουν» την κυριαρχία των Καλαβρύτων και να αναδείξουν περισσότερο την πόλη τους», αποκαλύπτει στο Newsbomb, o κ. Αθανασόπουλος και προσθέτει:
«Όσον αφορά την ημερομηνία, η πολιτεία επέλεξε (και πολύ σωστά) ως ημέρα εθνικής εορτής την 25η Μαρτίου, γιορτή του Ευαγγελισμού, επειδή οι επαναστάτες είχαν ορίσει εκείνη ακριβώς την ημέρα ως τη σημειολογικά καταλληλότερη για να ξεκινήσουν την επανάστασή τους. Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου με τον ευαγγελισμό του υπόδουλου Γένους προκαλούσε πολύ ευχάριστους συνειρμούς στα αυτιά των ολιγογράμματων, αλλά βαθιά πιστών Ελλήνων. Τα τελευταία χρόνια έχουν αμφισβητηθεί και τα δύο (και ο τόπος και ο χρόνος), στο πλαίσιο και πάλι μιας κατά τη γνώμη μου κακώς νοούμενης αναδιάταξης της ιστορικής μνήμης. Ωστόσο η επιλογή μίας ημερομηνίας με εκκλησιαστικό background δεν πρέπει να μας ξενίζει, επειδή το θρησκευτικό κλίμα εκείνης της εποχής ευνοούσε κάτι τέτοιο Για παράδειγμα, δεν θεωρώ τυχαίο το γεγονός ότι η Φιλική Εταιρεία ιδρύθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου, ημέρα που η Εκκλησία γιορτάζει την Ύψωση του Σταυρού».
Πάντως υπάρχει και μια υποσημείωση σε αυτήν την «υποσημείωση» από τον καθηγητή: «Αν θέλαμε βέβαια να είμαστε πιο ορθοί, θα έπρεπε να θεωρήσουμε ως ημέρα έναρξης της Επανάστασης την 22α Φεβρουαρίου 1821 και ως τόπο, τη Μολδοβλαχία, μιας και ο Αλέξανδρος Υψηλάντης εκεί επέλεξε να κηρύξει την επαναστατική του δράση. Ωστόσο προτιμήσαμε την «επιτυχημένη» εκδοχή της Επανάστασης»
Υποσημείωση 3η: Ποιος ήταν ο ρόλος της Εκκλησίας στην Επανάσταση;
Ίσως η ευρύτερη συζήτηση και αντιπαράθεση για τον ρόλο του ενός μεμονωμένου φορέα στην Επανάσταση του 1821 έχει γίνει για αυτόν της Εκκλησίας.
Τόνοι μελάνι με διαφορετικά μεταξύ τους επιχειρήματα έχουν χυθεί. Πριν από μερικά χρόνια συμμετέχοντας σε μια διαδικτυακή εκδήλωση ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμος τόνισε σχετικά, ότι «άνθρωποι απλοί, Επίσκοποι, Ιερείς, Μοναχοί και Λαϊκοί έδωσαν τη ζωή τους για το άγιο δισκοπότηρο της πίστης & της πατρίδος την ελευθερία».
Τι απαντάει σε αυτό ο Δρ. Βυζαντινής Ιστορίας και μέλος ΕΔΙΠ στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου;
Ο κ. Αθανασόπουλος σημειώνει: «Για τον ρόλο που έπαιξε η Εκκλησία στην επανάσταση του 1821 έχει χυθεί άφθονο μελάνι τόσο από τους υποστηρικτές της, όσο και από τους πολέμιούς της. Ξεκινώντας από τους δεύτερους, η βασική κατηγορία που της προσάπτουν, είναι η δουλική συνεργασία με τους Οθωμανούς κατακτητές. Είναι γεγονός ότι η Εκκλησία, αμέσως μετά την Άλωση, εκτός από τη θρησκευτική «εξουσία» που κατείχε, ανέλαβε και πολιτικά αλλά και δικαστικά καθήκοντα από τους Οθωμανούς Τούρκους. Η πράξη της αυτή, δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ως πράξη δουλικής αποδοχής των τετελεσμένων που είχαν δημιουργηθεί και ως συνεργασία με τους Τούρκους δυνάστες, αλλά προϊόν ανάγκης. Πριν δηλαδή κατηγορήσουμε την Εκκλησία για συνεργασία, οφείλουμε να γνωρίζουμε πως η οθωμανική εξουσία, ακολουθώντας απόλυτα όσα προστάζει το Ισλάμ, δεν ήταν διαρθρωμένη με βάση την εθνική καταγωγή κάθε λαού, αλλά με βάση τη θρησκευτική του πίστη («προεθνικό» στάδιο εξέλιξης). Στο πλαίσιο αυτό, οι χριστιανοί πολίτες του κράτους τους έπρεπε να έχουν έναν θρησκευτικό ηγέτη, ο οποίος να είναι υπόλογος απέναντι στο κράτος για ό,τι καλό ή κακό έπρατταν. Αυτόν τον ρόλο έπαιζε ο εκάστοτε πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως ως επικεφαλής όχι μόνο των Ελλήνων, αλλά και των Σέρβων, των Ρουμάνων, των Βουλγάρων και γενικά όλων των ορθοδόξων (rum millet). Δεν υπήρχε περιθώριο άρνησης αυτής της λειτουργίας».
Συμπερασματικά, ο κ. Αθανασόπουλος εξηγεί ότι η Εκκλησία όντως συνεργάστηκε με την οθωμανική εξουσία, αλλά μέσα στο πλαίσιο της ανάγκης της επιβίωσης των χριστιανών της αυτοκρατορίας. «Προφανώς θα υπήρξαν περιπτώσεις «υπερβάλλοντος ζήλου» ως προς την τήρηση της «νομιμότητας», μιας και σε αντίθετη περίπτωση παιζόταν (στην κυριολεξία) το κεφάλι των πατριαρχών. Εξάλλου, αν οι πατριάρχες και οι υπόλοιποι επίσκοποι ήταν πειθήνια όργανα των Τούρκων, δεν θα είχαν καταγραφεί τόσες εκτελέσεις πατριαρχών και επισκόπων σε όλη την επικράτεια, ούτε θα είχαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην επανάσταση του 1821. Η δε περίπτωση του Γρηγόριου Ε’ είναι χαρακτηριστική, με τον μαρτυρικό θάνατό του να αποτελεί ορόσημο για την Επανάσταση. Είναι δυνατόν ένας πατριάρχης που γνώριζε σχεδόν εξαρχής τα σχέδια για επανάσταση (η επαναστατική προετοιμασία ειδικά λίγο πριν ξεκινήσει ο Αγώνας ήταν κοινό μυστικό σε όλους σχεδόν τους Έλληνες) να παρέμεινε στη θέση του, σχεδόν προκαλώντας τη θανάτωσή του;», αναφέρει.
Για το δε συνηθέστερο επιχείρημα των επικριτών της Εκκλησίας περί του αφορισμού της Επανάστασης από τον Πατριάρχη ο καθηγητής απαντάει: «Ο διπλωματικός αφορισμός της, δεν προκάλεσε καμία αρνητική αντίδραση στους επαναστατημένους Έλληνες, οι οποίοι κατανόησαν απόλυτα τους λόγους που τον προκάλεσαν. Αντίθετα πολλοί σήμερα εκφράζουν από την ασφάλεια του καναπέ του σπιτιού τους αμφιβολίες για τις προθέσεις του…».
Υποσημείωση 4η: Ήταν κατάλληλη η στιγμή για επανάσταση;
Η περίοδος που επελέγη για την εκδήλωση της Ελληνικής Επανάστασης δεν ήταν και η καλύτερη, με την «Ιερή Συμμαχία» να έχει υπογραφεί μόλις 6 χρόνια νωρίτερα. Συγκεκριμένα στις 26 Σεπτεμβρίου 1815 υπογράφεται στο Παρίσι το σύμφωνο ίδρυσης της «Ιερής Συμμαχίας», το οποίο ουσιαστικό σκοπό είχε την εξασφάλιση της ειρήνης και κυρίως τη διατήρηση του εδαφικού status quo, που ίσχυε τότε.
«Μελετώντας κανείς τις πηγές και τη διεθνή κατάσταση που επικρατούσε, δεν χρειάζεται να προσπαθήσει ιδιαίτερα για να καταλάβει πως χειρότερη στιγμή από εκείνη, δεν μπορούσαν να διαλέξουν οι Έλληνες· οι εξωτερικές συνθήκες ήταν απαγορευτικές: μόλις είχαν τελειώσει οι ναπολεόντειοι πόλεμοι και ο άνθρωπος που είχε αναστατώσει ολόκληρη την Ευρώπη βρισκόταν αποδυναμωμένος στην Αγία Ελένη, ένα απομακρυσμένο νησί της Γουινέας και λίγο μετά το ξέσπασμα της Επανάστασης έφυγε από τη ζωή (5 Μαΐου 1821). Οι νικητές, είχαν συμπήξει μία ανίερη συμμαχία, την κατ’ ευφημισμόν «Ιερή Συμμαχία», με κύριο σκοπό την κατάπνιξη κάθε επαναστατικού κινήματος απειλούσε την μακάρια ησυχία που είχαν επιβάλει στην Ευρώπη (οι Ιταλοί και οι Ισπανοί επαναστάτες είχαν δοκιμάσει εν τοις πράγμασι τις λόγχες αυτής της συμμαχίας). Ακόμα και η Ρωσία, παραδοσιακός εχθρός της Τουρκίας, δεν επιθυμούσε εκείνη τη στιγμή καμία ανατροπή στις σχέσεις της με τον σουλτάνο», τονίζει ο κ. Αθανασόπουλος.
Στον αντίποδα, σύμφωνα με τον ίδιο, στο εσωτερικό της οθωμανικής αυτοκρατορίας επίσης, τίποτα δεν φαινόταν να απειλεί την παντοδυναμία του σουλτάνου, παρά τις κεντρόφυγες δυνάμεις που είχαν αρχίσει να αναπτύσσονται στην περιφέρεια της αυτοκρατορίας (Αλή πασάς, Μοχάμετ Άλι Αιγύπτου κ.ά.).
Πώς πραγματοποιήθηκε λοιπόν το όνειρο των Ελλήνων;
«Άλλοι θα το πουν μια απλή και ευτυχή σύμπτωση, άλλοι θα επικαλεστούν μεταφυσικές αιτίες. Το θέμα είναι ότι ξαφνικά, όλες οι δυσμενείς συνθήκες μετατράπηκαν σε ευμενείς·
-ο Αλή πασάς επαναστάτησε στην Ήπειρο, με αποτέλεσμα μεγάλος αριθμός στρατευμάτων να κατευθυνθεί εκεί, και να αποδυναμωθεί η τουρκική στρατιωτική παρουσία στην Πελοπόννησο και τη Στερεά Ελλάδα.
-οι ναπολεόντειοι πόλεμοι που είχαν εκτοξεύσει την οικονομική δύναμη των Ελλήνων πλοιοκτητών, μόλις έληξαν, οδήγησαν σε τέλμα το ελληνικό εμπορικό ναυτικό, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί η κατάλληλη συνθήκη για επανάσταση (πλοιοκτήτες με άφθονα χρήματα και ναυτικοί αργοί, λόγω της κατάστασης που επικρατούσε).
-η παιδεία είχε αρχίσει να καρποφορεί στους Έλληνες, οι οποίοι σταδιακά έβλεπαν το κατά κεφαλήν μορφωτικό κεφάλαιό τους να ανεβαίνει κατακόρυφα, διαβάζοντας κυρίως αρχαίους Έλληνες συγγραφείς.
-η παρουσία του Παπαφλέσσα στην Πελοπόννησο ως εκπροσώπου της «Αρχής», αυτού του κατεργάρη και πανούργου παπά, του «εξωλέστατου» κατά τον Παλαιών Πατρών Γερμανού, αντί να αποτελέσει τροχοπέδη στο ξέσπασμα της επανάστασης λόγω του χαρακτήρα του, οδήγησε (ανάγκασε;) τους προκρίτους να άρουν τις επιφυλάξεις τους και να βγουν μπροστά στον Αγώνα», αναλύει ο κ. Αθανασόπουλος στο Newsbomb.
Προσθέτει μάλιστα ότι όταν η Επανάσταση ξεκίνησε, η «Ιερή Συμμαχία περισσότερο ανησύχησε μήπως προκληθεί πολεμική σύγκρουση μεταξύ του τσάρου και του σουλτάνου, παρά για την επανάσταση στη νότια Ελλάδα καθαυτή. Έτσι δεν συζήτησε καν την περίπτωση κατάπνιξής της με δικά της στρατεύματα, αλλά άφησε τον σουλτάνο «να πράξει τα δέοντα». Ακόμα κι όταν η παρουσία του Δράμαλη αρχικά και του Ιμπραήμ αργότερα, έδειξαν ότι η επανάσταση αργόσβηνε, η αξιοθαύμαστη αντοχή των Ελλήνων σε όσα υφίσταντο, τους κατέστησε σύντομα ελεύθερους».
Τέλος, σύμφωνα με τον ίδιο, «η μεταστροφή της αγγλικής πολιτικής που πραγματοποιήθηκε εντωμεταξύ και η ναυμαχία του Ναυαρίνου, παρότι ευπρόσδεκτες και σημαντικές για την εξέλιξη των πραγμάτων, ήρθαν να επικυρώσουν απλά μια κατάσταση που δεν μπορούσε να οδηγηθεί κάπου αλλού, παρά μόνο στην ελευθερία των Ελλήνων. Μια ελευθερία βέβαια «υπό περιορισμόν», με ασφυκτικά περιορισμένα σύνορα και επίσης ασφυκτικό έλεγχο των τριών «εγγυητριών» δυνάμεων. Μια Ελλάδα μεγαλύτερη και πραγματικά ανεξάρτητη, θα μπορούσε γρήγορα να αποτελέσει επικίνδυνο αντίπαλο για τα συμφέροντά τους στην ανατολική Μεσόγειο»
Υποσημείωση 5η: Γιατί ξέσπασαν οι εμφύλιοι πόλεμοι; Είμαστε επιρρεπείς ως λαός σ’ αυτούς;
Στον Εθνικό μας Ύμνο υπάρχει το παρακάτω δίστιχο, το οποίο αποτυπώνει πλήρως ένα πολύ βασικό ελληνικό…κουσούρι.
«Η Διχόνοια που βαστάει ένα σκήπτρο η δολερή
καθενός χαμογελάει, “πάρ’ το”, λέγοντας, “και συ”»
Όπως αναφέρει ο κ. Αθανασόπουλος στo Newsbomb, «ένας μύθος που κυριαρχεί, είναι πως βασικό χαρακτηριστικό των Ελλήνων είναι η τάση τους για εμφυλίους πολέμους. Αν όμως μελετήσουμε επισταμένως όλες τις μεγάλες επαναστάσεις, θα διαπιστώσουμε πως οι εμφύλιοι υπήρξαν αναγκαία συνοδευτικά γι’ αυτές».
Γιατί συμβαίνει κάτι τέτοιο; Οι λόγοι σύμφωνα με τον καθηγητή είναι οι εξής:
«Η εξήγηση είναι πολύ απλή: οι επαναστάσεις προκαλούν ανατροπές· ανατροπές σε κάθε πεδίο της ανθρώπινης δραστηριότητας. Αναδεικνύουν νέα πρόσωπα, εξαφανίζουν από το προσκήνιο κάποια άλλα. Όσοι λοιπόν διέθεταν προεπαναστατικά κάποια εξουσία και κινδύνευαν να τη χάσουν μετεπαναστατικά, ήταν λογικό να αντιδράσουν και να διεκδικήσουν τη συνέχιση των προνομίων τους. Στα καθ’ ημάς, οι πρόκριτοι προεπαναστατικά διέθεταν μεγάλη επιρροή στον λαό (η οποία μεταφραζόταν σε εξουσία πολιτική, κοινωνική και οικονομική). Όταν όμως διαπίστωσαν ότι τη θέση αυτή κινδύνευαν να τη χάσουν από μια νέα τάξη πραγμάτων, τους πολεμιστές, που είχαν αναδειχθεί στο πεδίο της μάχης ήρωες του λαού και διεκδικούσαν τη συμμετοχή τους (τουλάχιστον) στη νομή της εξουσίας, θορυβήθηκαν και αντέδρασαν με τον τρόπο που γνωρίζουμε. Η διαμάχη αυτή για τους προκρίτους, είχε υπαρξιακό χαρακτήρα, γι’ αυτό και έδωσαν τα πάντα για να επικρατήσουν, όπως και έγινε»
Σημειώνει πάντως ότι η Εκκλησία αντίθετα, ως πνευματικός οργανισμός, δεν αντιτάχθηκε (τουλάχιστον ενεργά, με στρατιωτικά μέσα) στον προφανή παραγκωνισμό της, με αποτέλεσμα να χάσει τον πρωταγωνιστικό της ρόλο και να περιοριστεί σε ρόλο κομπάρσου, ακολουθώντας απλώς τις εξελίξεις. «Ίσως αυτό να εξηγείται και από τη γενικότερη κοσμοθεωρία της ορθόδοξης Εκκλησίας περί κοσμικής εξουσίας και αποχής απ’ αυτήν, σε αντίθεση με τη δυτική Εκκλησία», καταλήγει.
Υποσημείωση 6η: Η Επανάσταση που (α)πέτυχε…
Ως Έλληνες είμαστε περήφανοι για την επιτυχή έκβαση της επανάστασης του 1821 που οδήγησε στη δημιουργία του νεοελληνικού κράτους λίγα χρόνια αργότερα. Πόσο όμως πετυχημένη ήταν;
«Αν τη μετρήσουμε με τα «πρεσβυωπικά» γυαλιά της αρχαιότητας, θα δούμε στο μικρό κρατίδιο που ιδρύθηκε και περιελάμβανε μόνο την Πελοπόννησο, τη Στερεά και τις Κυκλάδες την πλήρη απεικόνιση της αρχαίας Ελλάδας και το μικρό θα γίνει εμπρός στα μάτια μας μεγάλο. Αν τη δούμε όμως με τα «μυωπικά» γυαλιά του Βυζαντίου, που μας βοηθούν να βλέπουμε μακρύτερα, θα διαπιστώσουμε ότι ελευθερώθηκε ένα πολύ μικρό τμήμα από αυτό που σχεδιάζαμε (ίσως με ρομαντική διάθεση) να ελευθερώσουμε. Οι άνθρωποι της Φιλικής Εταιρείας, αλλά και όλοι οι επαναστατημένοι Έλληνες, σχεδίαζαν να ανασυστήσουν τη βυζαντινή αυτοκρατορία, όσο κι αν αυτό ακούγεται σήμερα σόλοικο. Αυτός όμως είναι και ο λόγος που η Επανάσταση ξεκίνησε από τη Μολδοβλαχία· κύριος σκοπός της ήταν να ξεσηκώσει όλο το ορθόδοξο millet, όλους τους χριστιανούς της αυτοκρατορίας, με πρωτεργάτες τους Έλληνες, κατά τα πρότυπα των απόψεων του Ρήγα Φεραίου», απαντάει ο κ. Αθανασόπουλος ενώ παραθέτει και μια άγνωστη πτυχή:
«Στα σχέδια των Φιλικών, προβλεπόταν και η πυρπόληση του τουρκικού στόλου στην Κωνσταντινούπολη, ενώ θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας και ένα γεγονός που οι περισσότεροι αγνοούμε: ελληνικός στόλος κατευθύνθηκε και στον Λίβανο το 1826, με σκοπό να παρακινήσει τους ελληνικούς πληθυσμούς του Λιβάνου και της Συρίας να επαναστατήσουν κι αυτοί. Χρησιμοποιώντας και πάλι τον ιστορικό Σπ. Τρικούπη, όταν οι Έλληνες επαναστάτες εισήλθαν στην Πάτρα, το κύριο σύνθημά τους ήταν «Και στην Πόλη!» («Εἰσῆλθαν τὴν αὐτὴν ἡμέραν καὶ ὁ Π. Πατρῶν, ὁ Κερνίτσης, ὁ Ζαήμης, καὶ ὁ Ῥοῦφος, ἐπισύροντες πλήθη ὁπλοφόρων καὶ ῥοπαλοφόρων· ἐπὶ δὲ τῆς εἰσόδου οἱ Πατρεῖς καὶ οἱ παρεπιδημοῦντες Ἕλληνες ἐκραύγαζαν ἐνθουσιῶντες, Ζήτω ἡ ἐλευθερία· ζήτωσαν οἱ ἀρχηγοί· καὶ εἰς τὴν Πόλιν νὰ δώσῃ ὁ Θεός»)»
Ο καθηγητής επικαλείται μάλιστα συγκεκριμένες αναφορές και πηγές:
«Αν ψάξει κανείς, μπορεί να βρει πολύ ενδιαφέρουσες αναφορές που πιστοποιούν του λόγου το αληθές. Θα σημειώσω χάριν οικονομίας, δύο-τρεις:
-η πρώτη αφορά το πρώτο διάστημα της Επανάστασης, όπου ένα πλοίο με ελληνικό πλήρωμα κατέπλευσε στη Ζάκυνθο. Εκεί, κάποιος ντόπιος ρώτησε έναν ναύτη πώς πάνε τα πράγματα στην επαναστατημένη Ελλάδα, κι εκείνος αστειευόμενος του ανέφερε πως οι Έλληνες πήραν την Πόλη! Ο αγαθός Ζακυνθινός όχι μόνο πίστεψε όσα άκουσε, αλλά άρχισε να διαδίδει σε ολόκληρο νησί το χαρμόσυνο νέο, με αποτέλεσμα σε λίγα λεπτά να σχηματιστεί μια ογκωδέστατη διαδήλωση, ένα λαϊκό ποτάμι χαράς, στο οποίο συμμετείχαν χιλιάδες πολιτών, που λίγο έλειψε να στασιάσει κατά των Άγγλων που βρίσκονταν εκεί.
– δεύτερη αναφορά έχει να κάνει με έναν ξένο, τον ναύαρχο Κόχραν, ο οποίος στην προκήρυξή του προς τους Έλληνες, δήλωνε τα εξής εντυπωσιακά: «ἄν δὲν δοθοῦν ἡ ἀνεξαρτησία καὶ ὅλα τὰ δίκαιά σας, ἄς ἀποκλείσουν τὸν Ἑλλήσποντον καὶ ἄς φέρουν τὸν πόλεμον εἰς τὴν ἐπικράτειαν τοῦ ἐχθροῦ· τότε ὁ ἀπάνθρωπος σουλτάνος, ὁ ἄδικος σφαγεὺς τῶν ὑπηκόων του, ὁ αἱμοβόρος καταδυνάστης τῶν Ἑλλήνων θέλει ἀφανισθῆ ἀπὸ τοὺς οἰκείους του· τότε ἡ μουσουλμανικὴ δύναμις θέλει καταστραφῆ ἀφ’ ἑαυτῆς· τότε ἡ ἱερὰ σημαία τοῦ σταυροῦ θέλει κυματίζει πάλιν ἐπάνω τοῦ ναοῦ τῆς ἁγίας Σοφίας· τότε ὁ ἑλληνικὸς λαὸς θέλει ἀποκτήσει τὴν αὐτονομίαν καὶ τὴν εὐνομίαν· κλειναὶ πόλεις θέλουν ἀνεγερθῆ, καὶ ἡ λαμπρότης τῶν ἐρχομένων χρόνων θέλει ἐξισωθῆ μὲ τὴν τῶν παρελθόντων».
– η τελευταία αναφορά μου έχει να κάνει με τον Ιωάννη Κωλέττη, μια παρεξηγημένη προσωπικότητα του Αγώνα και επί μακρόν πρωθυπουργό της χώρας. Όταν είχε ελευθερωθεί η Ελλάδα και γίνονταν συζητήσεις για την πρωτεύουσα, εκείνος απέρριψε την περίπτωση της Αθήνας, προτείνοντας –χωρίς να αστειεύεται– τα Μέγαρα. Η φαινομενικά άστοχη πρότασή του, είχε γίνει επειδή θεωρούσε πως η πραγματική πρωτεύουσα για τους Έλληνες ήταν η Κωνσταντινούπολη. Αν λοιπόν δεν μπορούσε να γίνει αυτή, τουλάχιστον πρότεινε την αρχαία μητρόπολή της, τα Μέγαρα!»
