Το πρόβλημα του φυτού αυτού είναι τόσο τεράστιο που μπορεί να φανεί από το διάστημα
Η λίμνη Ναϊβάσα, βορειοδυτικά του Ναϊρόμπι, στην Κένυα, γίνεται ολοένα και πιο δύσβατη. Ο υάκινθος του νερού, το πιο διαδεδομένο χωροκατακτητικό είδος στον κόσμο, καλύπτει τη λίμνη, πνίγοντας τα ψάρια της και αφήνοντας τους ανθρώπους αποκλεισμένους.
«Μερικές φορές γίνεται πολύ σοβαρό», λέει ο Σάιμον Ματσαρία, ένας ντόπιος ψαράς, για το πρόβλημα με το φυτό. «Υπήρξε ένα περιστατικό όπου ψαράδες παγιδεύτηκαν από τον υάκινθο μέσα στη λίμνη για τρεις ημέρες. Έπρεπε να ζητήσουμε βοήθεια από την κυβέρνηση (η οποία) χρησιμοποίησε ελικόπτερο για να τους διασώσει».
Σύμφωνα με ρεπορτάζ του CNN, ο Ματσαρία λέει ότι κάποιες μέρες απλά δεν μπορεί να ψαρέψει στη λίμνη εξαιτίας του φυτού. Όταν το κάνει, μπορεί να χάσει τα δίχτυα του κάτω από τα επιπλέοντα φυτά, με αποτέλεσμα να επιβαρύνεται με έξοδα. Οι υάκινθοι του νερού καλύπτουν επίσης την επιφάνεια, αποκόπτοντας το ηλιακό φως, ανταγωνίζονται άλλα είδη φυτών και στερούν από το νερό οξυγόνο. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν λιγότερα ψάρια για να πιάσει ο Ματσαρία.
Το πρόβλημα είναι τόσο τεράστιο που μπορεί να φανεί από το διάστημα. Απειλεί επίσης την βιομηχανία λουλουδιών στους υγροτόπους που περιβάλλουν τη λίμνη των 150 τετραγωνικών χιλιομέτρων.
Αυτό που συμβαίνει στη λίμνη Ναϊβάσα είναι μια ιστορία που επαναλαμβάνεται σε όλο τον κόσμο. Οι υάκινθοι του νερού κατάγονται από τη Νότια Αμερική, αλλά εισήχθησαν ως εξωτικά διακοσμητικά σε πολλές άλλες χώρες. Έκτοτε έχουν κατακτήσει τα περιβάλλοντα γλυκού νερού και χαρακτηρίζονται ως ξενικά χωροκατακτητικά είδη σε κάθε ήπειρο εκτός από την Ανταρκτική.
Εκτός από τις επιπτώσεις τους στη βιοποικιλότητα και τα μέσα διαβίωσης, τα πλωτά φυτά μπορούν να φράξουν τα υδροηλεκτρικά και αρδευτικά συστήματα, πράγμα που σημαίνει ότι δεν χρειάζεται να ζει κανείς κοντά τους για να επηρεαστεί. Πρόκειται για το πιο προβεβλημένο παράδειγμα μιας κρίσης χωροκατακτητικών υδρόβιων φυτών που έχει κοστίσει στην παγκόσμια οικονομία δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια ιστορικά και τώρα περισσότερα από 700 εκατομμύρια δολάρια ετησίως.
Το πρόβλημα με τους υάκινθους του νερού είναι ιδιαίτερα οξύ στην Αφρική. Μια έκθεση του 2024 της Διακυβερνητικής Πλατφόρμας Επιστήμης-Πολιτικής για τη Βιοποικιλότητα και τις Υπηρεσίες Οικοσυστημάτων (IPBES), ενός φορέα που ιδρύθηκε από το Πρόγραμμα Περιβάλλοντος του ΟΗΕ, περιγράφει την «εκθετική εξάπλωση του φυτού», με τις αλλαγές στη χρήση γης και την κλιματική αλλαγή να προσθέτουν ενδεχομένως «λάδι στη φωτιά».
Λύση στο πρόβλημα
Ομάδες εργασίας από πολλούς οργανισμούς προσπάθησαν να βρουν λύσεις. Η εισαγωγή σκαθαριών (κουρκουλιονοειδή) που επιτίθενται στο φυτό μπορεί να περιορίσει την εξάπλωσή του και να το κάνει να χάσει ακόμη και την πλευστότητά του. Υπάρχουν επίσης προτάσεις για τη συγκομιδή του υάκινθου και τον συνδυασμό του με αστικά απόβλητα και κοπριά αγελάδων για την παραγωγή βιοκαυσίμων. Τώρα μια εταιρεία της Κένυας αντιμετωπίζει το πρόβλημα καθώς και το ζήτημα της πλαστικής ρύπανσης της χώρας μετατρέποντας το χωροκατακτητικό φυτό σε βιοπλαστικό.
Η εταιρεία HyaPak Ecotech Limited, που ιδρύθηκε από τον Τζόζεφ Νγκουθίρου, ξεκίνησε ως μια εργασία για το τελευταίο έτος σπουδών του πρώην φοιτητή πολιτικού μηχανικού και μηχανικού περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Egerton. Ο Νγκουθίρου και οι συμφοιτητές του βίωσαν το πρόβλημα των υάκινθων από πρώτο χέρι σε μια εκδρομή στη λίμνη Ναϊβάσα το 2021, όταν η βάρκα τους παγιδεύτηκε για πέντε ώρες. Επέστρεψαν αποφασισμένοι να κάνουν κάτι γι’ αυτό.
Το βιοπλαστικό του Νγκουθίρου κατασκευάζεται από αποξηραμένο υάκινθο νερού σε συνδυασμό με συνδετικές ουσίες και προσθετικά, το οποίο στη συνέχεια αναμιγνύεται και διαμορφώνεται.
Το προϊόν, το οποίο βιοδιασπάται μέσα σε λίγους μήνες, χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά ως εναλλακτική λύση για τις πλαστικές συσκευασίες. Το 2017, η Κένυα θέσπισε νόμο για την απαγόρευση των πλαστικών σακουλών μίας χρήσης και το 2020 απαγορεύτηκαν όλα τα πλαστικά μίας χρήσης από τις προστατευόμενες περιοχές. Τα αποτελέσματα ήταν ανάμεικτα- με την απαγόρευση της εγχώριας παραγωγής, υπήρξαν αναφορές ότι οι πλαστικές σακούλες μίας χρήσης εισήχθησαν λαθραία στην Κένυα από γειτονικές χώρες. «Το πρόβλημα πίσω (από την απαγόρευση) είναι ότι δεν υπήρχαν κατάλληλες εναλλακτικές λύσεις», υποστήριξε ο Νγκουθίρου.
Έχει χαρακτηρίσει το προϊόν του ότι λειτουργεί ως «ένα σμπάρο δυο τρυγόνια» καθώς: «Τα περισσότερα πλαστικά προϊόντα μίας χρήσης τείνουν να έχουν διάρκεια ζωής περίπου 10 λεπτά αφού βγουν από τα ράφια των σούπερ μάρκετ. Γιατί λοιπόν να μην τα κάνουμε βιοδιασπώμενα;»
Το HyaPak έχει κερδίσει ευρεία προσοχή, κερδίζοντας στην κατηγορία Νεολαία στα Βραβεία Δράσης για το Κλίμα της Ανατολικής Αφρικής, ένα βραβείο στον Παγκόσμιο Hackathon της UNESCO για την Παγκόσμια Ημέρα Μηχανικής και ένα βραβείο Prototype for Humanity Award 2023 που ανακοινώθηκε στη διάσκεψη COP28 για το κλίμα. Ο Νγκουθίρου ονομάστηκε επίσης ηγέτης της Αφρικής του 2023 από το Ίδρυμα Ομπάμα.
Χρήσιμο εναλλακτικό εισόδημα για τους ψαράδες
Οι ψαράδες, συμπεριλαμβανομένου του Ματσαρία, συλλέγουν τώρα το χωροκατακτητικό φυτό στη λίμνη Ναϊβάσα, το αποξηραίνουν και το πωλούν στη συνέχεια στη HyaPak. Είναι ένα χρήσιμο εναλλακτικό εισόδημα, είπε, ειδικά τις ημέρες που το φυτό έχει καλύψει το δίχτυ του, εμποδίζοντάς τον από το να πιάσει ψάρια.
Ο Ματσαρία δήλωσε ότι ελπίζει ότι η HyaPak θα είναι σύντομα σε θέση να επεκτείνει τις δραστηριότητές της, επιτρέποντας στην κοινότητα που περιβάλλει τη λίμνη να μαζεύει μεγαλύτερες ποσότητες υάκινθου. «Αν ο Τζόζεφ μπορούσε να βρει χρηματοδότηση, νομίζω ότι θα μπορούσε να αγοράσει μεγαλύτερες ποσότητες και πολλοί άνθρωποι θα έβρισκαν δουλειά», είπε.
Ένα έργο που θα μπορούσε να βοηθήσει την HyaPak να αναπτυχθεί είναι η συνεργασία της με την κυβέρνηση της Κένυας για τη χρήση των προϊόντων της στο πλαίσιο ενός εμβληματικού προγράμματος αναδάσωσης.
Σύμφωνα με το Global Forest Watch, η Κένυα έχασε το 14% της δενδροκάλυψής της μεταξύ 2001 και 2023. Στα τέλη του 2022, το πρόγραμμα της Κένυας για την επιτάχυνση της δασοπονίας και της αποκατάστασης της γης δεσμεύτηκε να φυτέψει 15 δισεκατομμύρια σπόρους μέχρι το 2032 σε υποβαθμισμένα δάση και λιβάδια. Με τον τρόπο αυτό, η δενδροκάλυψη της χώρας θα ανέλθει σε ποσοστό άνω του 30%, δήλωσε η κυβέρνηση.
Όλοι αυτοί οι σπόροι χρειάζονται σακούλες μέσα στις οποίες θα αναπτυχθούν και θα μεταφερθούν, και οι σακούλες σπόρων της HyaPak αποτελούν μέρος του σχεδίου, δήλωσε ο Νγκουθίρου.
Ο ιδρυτής της HyaPak Ecotech Limited, Τζόζεφ Νγκουθίρου, με ένα από τα πακέτα σπόρων της εταιρείας, τα οποία δημιουργήθηκαν από υάκινθους που προέρχονται από τη λίμνη Ναϊβάσα.
CNN
Μια πλαστική σακούλα σπόρων έχει αποτύπωμα άνθρακα 1,6-1,7 κιλά, σύμφωνα με τον Νγκουθίρου, και απορρίπτεται όταν φυτευτεί ο σπόρος. Η εναλλακτική λύση της HyaPak φυτεύεται μαζί με το σπόρο και βιοδιασπάται, απελευθερώνοντας θρεπτικά συστατικά, συμπεριλαμβανομένου του αζώτου. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια των πρώτων μηνών του σπόρου, το βιοπλαστικό επιβραδύνει τη διαρροή νερού στο περιβάλλον έδαφος, μειώνοντας την απαιτούμενη ποσότητα ποτίσματος.
«Αντισταθμίζονται οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα που πρόκειται να παραχθούν, χρησιμοποιείται λιγότερο νερό, προστίθενται περισσότερα θρεπτικά συστατικά … είναι μια κατάσταση που κερδίζουν όλες οι κοινότητες, ο πλανήτης και οι ίδιοι οι αγρότες», υποστήριξε ο Νγκουθίρου.
Η HyaPak εξάγει ήδη στις ΗΠΑ και τη Γερμανία και σχεδιάζει να δημιουργήσει δίκτυα στην Ινδία και το Ελ Σαλβαδόρ – δύο χώρες με γλυκό νερό που μαστίζονται από τον υάκινθο.
Ο Νγκουθίρου θέλει να δημιουργήσει την ταχύτερη δυνατή διαδρομή για να επωφεληθεί ο κόσμος από την καινοτομία του.
Πέρα από τον υάκινθο του νερού, πιστεύει ότι απαιτείται επείγουσα δράση για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης: «Οι προηγούμενες γενιές μάς απογοήτευσαν και οι επόμενες γενιές που έρχονται μετά, μας περιμένουν. Εμείς είμαστε αυτοί που θα ζήσουμε με έναν πλανήτη που θα ξεπεράσει τον 1,5 βαθμό Κελσίου (αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας)», είπε.
«Είναι στο χέρι της γενιάς μου να βρει λύσεις για την κλιματική κρίση, γιατί αν δεν το κάνουμε εμείς, δεν πρόκειται να γίνει καθόλου».