Ο Φιλόδημος με γλαφυρότητα περιγράφει την Φυσιολογία του θυμού αρχικά με τις σωματικές αλλαγές και εκφράσεις του οργισμένου ατόμου, αλλά και τις βλαβερές συνέπειες που ακολουθούν στον ανθρώπινο οργανισμό επιφέροντας μερικές φορές ακόμη και τον Θάνατο.
Ο θυµός ως σύνθετο φαινόµενο, περιλαµβάνει το ερέθισµα σε Πολλαπλά επίπεδα, µέχρι αυτό να φτάσει στο κατώφλι της αντιληπτικότητας.
Πρώτα δηµιουργείται ένα υποκειµενικό συναίσθηµα, ως πρωτογενής παράγοντας από κάποια εµπειρία. Ύστερα, γίνεται η σύνδεση µεταξύ συναισθήµατος και εµπειρίας και τέλος γίνεται η τελική επεξεργασία της συναισθηµατικής εµπειρίας από την αποθήκευση των µνηµών που ήδη υπάρχουν στο μυαλό μας.
Κάποιες φορές μπορεί να είναι μη εξαρτημένο όπως μπορούμε να παρατηρήσουμε στη θυµωµένη αντίδραση ενός βρέφους, ή εξαρτηµένο όταν κάποιος για παράδειγµα απαντά με θυμό σε ένα εξωτερικό ερέθισμα που έχει σχέση με την προσωπικότητά του, την αυταξία του, και συνήθως συνοδεύεται από σφοδρή επιθυμία για εκδίκηση.
Συχνά θεωρείται ο θυµός µέρος της Κατάθλιψης και της Ανησυχίας ή γίνεται κατάθλιψη, όταν στρέφεται εσωτερικά. Η κατάθλιψη είναι μία διαταραχή που επηρεάζει τη διάθεση, τις σκέψεις και συνήθως συνοδεύεται από σωματικές ενοχλήσεις. Επηρεάζει τις διατροφικές συνήθειες του ατόμου, τον ύπνο του, τον τρόπο που βλέπει τον εαυτό του και τον τρόπο με τον οποίο σκέφτεται και αντιλαμβάνεται.
Η κατάθλιψη δεν είναι το ίδιο με το φυσιολογικό, καταθλιπτικό συναίσθημα που περνά γρήγορα και έχει μικρότερη ένταση. Στην κατάθλιψη το καταθλιπτικό συναίσθημα έχει μεγάλη ένταση, διαρκεί περισσότερο και οδηγεί σε έκπτωση της λειτουργικότητας του ατόμου σε πολλούς τομείς της ζωής του.
Η Θλίψη περιγράφεται ως Ψυχικός πόνος, όπως και η Λύπη, η Στεναχώρια, που είναι μεν κομμάτια του θυμού, αλλά φυσιολογικά συναισθήματα που συνήθως αναδύονται ως συνέπεια ψυχοτραυματικών και στρεσογόννων γεγονότων της ζωής.
Ο Θυμός και η Εχθρότητα ενεργοποιούν άµεσα την κατάσταση ετοιµότητας για µάχη, όπου οι αντίστοιχες ορµόνες επιταχύνουν τους ρυθµούς της καρδιάς και την αναπνοή και οδηγούν σε έκρηξη ενέργειας, αυξάνοντας την αρτηριακή πίεση. Η εξωτερική έκφραση του θυµού ακολουθείται από βιολογικές αλλαγές στο σώµα και µπορεί να διαγνωστεί στις εκφράσεις του προσώπου, στη γλώσσα του σώµατος και στις φυσιολογικές ανταποκρίσεις, γιατί κυρίως ο θυµός προβάλλεται στο πρόσωπο και στο µυοσκελετικό σύστηµα.
Ο Φιλόδημος φέρεται να περιγράφει ένα τρόπο κλιμάκωσης του θυμού ο οποίος είναι βαθμιαίος, εκδηλώνεται δηλαδή σταδιακά και με διαφορετικούς τρόπους. Αν προσπαθήσουμε να τον προσεγγίσουμε η πρώτη βαθµίδα είναι ο ύπουλος θυµός, η δεύτερη βαθµίδα είναι η αδιαφορία. Ακολουθούν οι επικρίσεις και οι ταπεινώσεις, στην τέταρτη έρχονται οι βρισιές, οι φωνές και τα ουρλιαχτά, σηµάδια πως έχει χαθεί ο έλεγχος του θυµού.
Αμέσως μετά οι απαιτήσεις και οι απειλές, είναι το σηµείο, όπου αρχίζουν να «ανάβουν τα αίµατα» κυριολεκτικά. Στην επόμενη βαθµίδα λαµβάνει χώρα ο έντονος θυµός, η σωµατική βία (σπρωξιές, κλοτσιές, χαστούκια κ.α), όπου εμποδίζεται η ελεύθερη κίνηση κάποιου άλλου και οδηγεί στην ανεξέλεγκτη βία.
Στην τελευταία βαθµίδα επικρατεί τυφλή οργή και τρόµος, όπου ο νεοφλοιός έχει κατεβάσει τις ασφάλειές του στις συνειδητές σκέψεις: «ή θα επικρατήσω, ή θα αφανιστώ».
Το πρώτο όργανο το οποίο πλήττεται από τις νευροχηµικές ουσίες που παράγει ο θυµός- όπως και το άγχος- είναι ο Ιππόκαμπος, ζωτικής σηµασίας για το σχηµατισµό της µνήµης και τον έλεγχο των συναισθηµάτων. Κατεξοχήν όµως, τα συναισθήµατα του θυµού συνδέονται άµεσα µε την αµυγδαλή, διπλή εγκεφαλική δοµή σε σχήµα αµυγδάλου, που ανήκει στο µεταιχµιακό σύστηµα.
Η Αμυγδαλή αναγνωρίζει και διαχειρίζεται τα συναισθήµατα, κυρίως συναισθήµατα θυµού, ανησυχίας και λύπης. Στην συνέχεια ο εγκέφαλος διακλαδώνει αίµα µακριά από το έντερο και προς τους µυς και ετοιµάζεται για «φυσική χρήση βίας», το πρόσωπο κοκκινίζει, οι µύες των φρυδιών κινούνται προς έσω και κάτω και oι οφθαλµοί έχουν ένα συγκλίνον άγριο βλέµµα. Τα ρουθούνια κυρτώνουν και το σαγόνι σφίγγεται. Οι κινήσεις γίνονται ασταθείς, το αίµα εκτρέπεται από το συκώτι και κατευθύνεται προς τα άκρα, προετοιµάζοντας το σώμα για επίθεση. Η αναπνοή επίσης αυξάνεται, οι πνεύµονες εκτείνονται µε οξυγόνο, που στέλνεται στους µυς και το δέρµα ιδρώνει. Η µυϊκή ένταση δίνει την αίσθηση της αυτο-ασφάλειας.
Η παρόρµηση για επίθεση συνοδεύει αυτήν την υποκειµενική αίσθηση δύναµης (από το εγχειρίδιο: The Ciba Collection of medical illustrations, Nervous System, vol.1, p. 164, Netter F., 1977).
Οι συμβουλές του Φιλόδημου προς τους μαθητές του είναι να προσέχουνε τα λόγια τους και την Παρορμητικότητά τους, να μην είναι περίεργοι και αδιάκριτοι με κάποιον που είναι θυμωμένος, να είναι πρόθυμοι να τον ακούνε έστω και αν η ιστορία του είναι Ανόητη, εφόσον δεν τους προσβάλει. Η καλύτερη αντίδραση είναι απλά να μείνουνε ήρεμοι, γνωρίζοντας ότι ο οργισμένος ομιλούντας είναι εκτός εαυτού και δεν πρόκειται να βρούνε το δίκιο τους αν επιχειρήσουνε να τον συνετίσουνε.
[…] και ο σοφός έχει αισθήματα. Έτσι θα εχθρεύεται, από ό,τι μας λέει ο Φιλόδημος, σε ακραίο βαθμό αυτόν που του έκανε κακό και θα τον μισεί. Επειδή θα τον έχει βλάψει σε μεγάλο βαθμό. Όμως δεν θα ταραχθεί. Διότι θα θεωρήσει την οργή ως στιγμιαία. Και φυσικά δεν θα επιδιώξει εκδίκηση. Διότι η εκδίκηση κατά τον σοφό είναι γνώρισμα κατώτερου ανθρώπου. Και επιπλέον, ότι η εκδίκηση στρέφεται ενάντια στον εκδικητή. (Μπάμπης Πατζόγλου, από τον πρόλογο της έκδοσης)
Το “Περί Οργής” του Φιλόδημου αναφέρεται στο συναίσθημα του φόβου, του μένους, και της οργής. Η απόδοση κι ερμηνεία είναι των Θανάση Χαλιώτη και Μπάμπη Πατζόγλου και η επιστημονική και σύγχρονη ανάλυση αυτών των συναισθημάτων βασιζόμενη στο αρχαίο κείμενο από τον Αριστοτέλη Κερασοβίτη.
Επιμελείται η Καλλιόπη Παπαμιχαήλ