Την 1η Σεπτεμβρίου 1939 οι χιτλερικές στρατιές εισέβαλαν στην Πολωνία προκαλώντας την έκρηξη της μεγάλης ανθρωποσφαγής του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Βάσει των σχεδιασμών της πολωνικής ανωτάτης διοίκησης στα δυτικά σύνορα της Πολωνίας ήταν ανεπτυγμένες η Στρατιά του Πόζναν, η στρατιά του Λοτς και η Στρατιά της Κρακοβίας. Η Στρατιά του Λοτς είχε ως βασικό ρόλο τον σύνδεσμο μεταξύ των δύο άλλων στρατιών, αλλά και την κάλυψη υπό συγκρότησης εφεδρικής Στρατιάς της «Πρωσίας».
Στην Στρατιά του Λοτς ανήκε και η Ταξιαρχία Ιππικού (ΤΙ) της Βολυνίας υπό τον συνταγματάρχη Γιούλιαν Φιλίποβιτς. Η ΤΙ διέθετε το 19ο Σύνταγμα Ουλάνων (λογχοφόρων), το 21ο Σύνταγμα Ουλάνων (ΣΟ), το 12ο ΣΟ και το 2ο Σύνταγμα Εφίππων Τυφεκιοφόρων (ΣΕΤ).
Διέθετε επίσης την 21η Επιλαρχία ελαφρών αρμάτων και το 4/84 Τάγμα Πεζικού, μια μοίρα πυροβολικού, μια αντιαεροπορική πυροβολαρχία, μια ίλη ποδηλατιστών, ίλη μηχανικού, ίλη διαβιβάσεων, διμοιρία βαρέων πολυβόλων, στρατονομία και υπηρεσίες.
Κάθε Σύνταγμα Ιππικού (ΣΙ) διέθετε τέσσερις έφιππες ίλες, μια ίλη πολυβόλων (12 πολυβόλα), 12 αντιαρματικά τυφέκια και τέσσερα αντιαρματικά πυροβόλα. Κάθε σύνταγμα ιππικού αντιστοιχούσε σε τάγμα πεζικού. Συνολικά η ΤΙ διέθετε 16 πυροβόλα των 75mm, δύο αντιαεροπορικά των 40mm και 18 αντιαρματικά των 37mm. Η επιλαρχία της διέθετε 13 τανκέτες (ελαφρά άρματα) TKS ΤΚ-3 και οκτώ θωρακισμένα οχήματα wz.34 ή wz.39. Συνολικά μια ΤΙ των τεσσάρων ΣΙ παρέτασσε περί τους 7.200 άνδρες.
Διάταξη
Εκείνη τη μοιραία 1η Σεπτεμβρίου η Ταξιαρχία είχε διαταχθεί να αναπτυχθεί στην περιοχή της Μόκρα, 80 χλμ. βόρεια του Κατοβίτσε. Ο διοικητής της ανέπτυξε το 19ο, το 21ο ΣΟ και το 4/84 Τάγμα στο δάσος της Μόκρα. Ο συνταγματάρχης Φιλίποβιτς διατήρησε σε εφεδρεία το 12ο ΣΟ και το 2ο ΣΕΤ καθώς και την 21η Επιλαρχία.
Αποστολή της Ταξιαρχίας ήταν να αποτελέσει τον σύνδεσμο μεταξύ της 7ης και της 30ης Μεραρχίας Πεζικού (ΜΠ). Το έδαφος που επέλεξε ο Φιλίποβιτς ήταν ιδανικό για άμυνα. Το έξαρμα της σιδηροδρομικής γραμμής που διέσχιζε την περιοχή, το δάσος, οι λόφοι και τα πολλά ρυάκια συγκροτούσαν μια εξαιρετική αμυντική τοποθεσία.
Στην απέναντι πλευρά του λόφου οι Γερμανοί διέθεταν το XVI Σώμα Στρατού του στρατηγού Χέπνερ, με την 1η και 4η Μεραρχίες Πάντσερ (ΜΠα) και την 31η ΜΠ. Κατά της Ταξιαρχίας έδρασε η 4η ΜΠα. Το Σώμα υπαγόταν στην 10η Στρατιά. Στις 05.00 το πρωί οι Γερμανοί εισέβαλαν. Υποχρεώνοντας σε υποχώρηση τις πολωνικές προκαλυπτικές δυνάμεις οι Γερμανοί βρέθηκαν ενώπιον της αμυντικής τοποθεσίας της Ταξιαρχίας.
Οι Γερμανοί εισβάλουν
Οι Γερμανοί κινήθηκαν επί τριών αξόνων. Η 1η ΜΠα επιτέθηκε στην πολωνική 7η ΜΠ ενώ η 4η ΜΠα σχημάτισε δύο φάλαγγες εφόδου και επιτέθηκε στην τοποθεσία της Μόκρα. Την ίδια ώρα η Luftwaffe άρχισε να βομβαρδίζει τους Πολωνούς. Μέχρι το τέλος της ημέρας η γερμανική αεροπορία είχε εκτελέσει 15 επιθέσεις με ισάριθμα κύματα 9 – 26 αεροσκαφών Stuka κάθε φορά.
Στις 06.30 Γερμανοί μοτοσικλετιστές έλαβαν επαφή με την πολωνική αμυντική τοποθεσία ερχόμενοι αντιμέτωποι με τον 12ο Λόχο του 4/84 Τάγματος υπό τον λοχαγό Ραντάγιεβιτς. Αμέσως μετά οι Γερμανοί έριξαν στη μάχη και άρματα. Σύμφωνα με τους Πολωνούς χρησιμοποίησαν μάλιστα πολίτες ως ανθρώπινες ασπίδες.
Ωστόσο πλευρικά πυρά των αμυνόμενων Πολωνών προκάλεσαν σύγχυση στους Γερμανούς την οποία εκμεταλλεύθηκαν οι πολίτες και πέρασαν στις πολωνικές γραμμές. Οι Γερμανοί σύντομα επανέλαβαν την επίθεση αλλά υπέστησαν βαριές απώλειες από τα πολωνικά πολυβόλα και πολλοί μοτοσικλετιστές αιχμαλωτίσθηκαν.
Έχοντας αποτύχει έναντι του πεζικού η 4η ΜΠα δοκίμασε την τύχη της έναντι του 21ου ΣΟ. Μετά από σύντομη προπαρασκευή πυροβολικού και από αέρος βομβαρδισμό, τα γερμανικά άρματα κατέλαβαν το χωριό Βιλικόβιεσκ και κινήθηκαν κατευθείαν προς το χωριό της Μόκρα. Το 21ο ΣΟ είχε απώλειες κυρίως σε άλογα, από τον βομβαρδισμό και έτσι όταν οι Γερμανοί έφτασαν σε απόσταση 150μ. από τις θέσεις του έτυχαν ιδιαίτερα θερμής υποδοχής.
Δύο γερμανικά άρματα τινάχθηκαν στον αέρα και τα υπόλοιπα υποχώρησαν 400μ. πίσω. Το γερμανικό πεζικό που τα συνόδευε έμεινε έτσι ασυνόδευτο και υπέστη βαριές απώλειες ενώ με επιτυχή αντεπίθεση οι Πολωνοί συνέλαβαν και αιχμαλώτους.
Οι Γερμανοί, γύρω στις 08.00 επιτέθηκαν και κατά του 19ου ΣΟ με μια ομάδα μάχης που περιλάμβανε άρματα, θωρακισμένα, μοτοσικλετιστές και πεζικό. Στόχος των Γερμανών ήταν να υπερκεράσουν τις θέσεις του 21ου ΣΟ από τα βόρεια. Έτσι έπεσαν πάνω στο 19ο ΣΟ και υπέστησαν φονικές απώλειες. Ένα γερμανικό απόσπασμα εξοντώθηκε μέχρι ενός. Οι Γερμανοί όμως ενέτειναν την πίεσή τους στο πολωνικό δεξιό και ο συνταγματάρχης Φιλίποβιτς διέταξε το 12ο ΣΟ να επεκτείνει προς Βορρά την αμυντική του γραμμή, στηρίζοντας το πλευρό του 19ου ΣΟ.
Οι Γερμανοί επιμένουν
Στις 10.00 οι Γερμανοί επιτέθηκαν και πάλι. Αποκρούστηκαν όμως, αν και προκάλεσαν απώλειες στους αμυνόμενους. Στις 10.15 η 4η ΜΠα εκτέλεσε νέα επίθεση με τα τμήματά της να υποστηρίζονται από πυροβολικό και αεροπορία. Οι Γερμανοί επιτέθηκαν κατά του 19ου ΣΟ, κατά του 21ου ΣΟ στη Μόκρα και κατά του 4/84 Τάγματος. Στον τομέα της Μόκρα μάλιστα έριξαν στη μάχη περί τα 100 άρματα και θωρακισμένα.
Βόρεια οι Γερμανοί κατάφεραν να διεισδύσουν στο δάσος δημιουργώντας ρήγμα μεταξύ του 19ου και του 21ου ΣΟ. Το 19ο ΣΟ σχεδόν κυκλώθηκε. Την κατάσταση έσωσε η άφιξη της πολωνικής θωρακισμένης αμαξοστοιχίας Νο 53 η οποία κινούμενη επί της σιδηροδρομικής γραμμής άνοιξε άμεσο πυρ κατά των γερμανικών αρμάτων με τα δύο της πυροβόλα των 75mm. Τα ελαφρά γερμανικά άρματα Pz I και Pz II υποχώρησαν υφιστάμενα σοβαρές απώλειες την ώρα που το 19ο ΣΟ κατάφερνε να διολισθήσει.
Και στο τομέα της Μόκρα τα γερμανικά άρματα υποχρέωσαν το 21ο ΣΟ να υποχωρήσει. Το αυτό συνέβη και στον τομέα του 4/84 Τάγματος. Φαινόταν πως οι Πολωνοί έχαναν τη μάχη. Και πάλι όμως η επέμβαση του θωρακισμένου τραίνου έσωσε την κατάσταση βάλλοντας κατά των πάντσερ.
Πολωνική αντεπίθεση
Στο μεταξύ ο Φιλίποβιτς είχε καλέσει και την 21η Επιλαρχία του να στηρίξει το κέντρο της διάταξης του. Τα πολωνικά ελαφρά άρματα και οχήματα επιτέθηκαν, υπό τον ταγματάρχη Γκλίνσκι, υποστηριζόμενα από την ίλη ιππικού του λοχαγού Χόλακ. Οι Πολωνοί κινήθηκαν στη μέση της γερμανικής φάλαγγας αρμάτων προκαλώντας σύγχυση, παρά το γεγονός ότι τα άρματά τους ήταν εξοπλισμένα μόνο με ένα πολυβόλο έκαστο.
Οι Πολωνοί διέσπασαν τη γερμανική φάλαγγα σε μια επίθεση που αργότερα βαπτίστηκε ως ηρωική επέλαση ιππικού. Στην πραγματικότητα οι Πολωνοί ιππείς ουδέποτε επέλασαν. Σε όλη τη διάρκεια της μάχης πεζομαχούσαν. Λόγω της σύγχυσης οι Γερμανοί υποχώρησαν με απώλειες.
Την ίδια ώρα ο Φιλίποβιτς έστειλε το 2ο ΣΕΤ, την έσχατη εφεδρεία του, να στηρίξει το 4/84 Τάγμα που είχε επίσης υποχρεωθεί σε υποχώρηση. Το 2ο ΣΕΤ αντεπιτέθηκε επιτυχώς. Μέχρι το μεσημέρι οι Γερμανοί είχαν υποχωρήσει σε όλο το μέτωπο της Ταξιαρχίας. Στις 12.15 όμως επανήλθαν κατά της Μόκρα με περίπου 100 άρματα σπάζοντας τις γραμμές της 4ης Ίλης του 21ου ΣΟ, καταστρέφοντας και δύο πολωνικά αντιαρματικά πυροβόλα.
Το 21ο ΣΟ κατάφερε να υποχωρήσει με τάξη. Οι Γερμανοί στράφηκαν κατόπιν κατά του 12ου ΣΟ και της μοίρας πυροβολικού της Ταξιαρχίας. Η μοίρα απώλεσε πέντε πυροβόλα, αλλά κατέστρεψε μέσα σε ελάχιστα λεπτά 13 γερμανικά άρματα. Το γεγονός αυτό εκμεταλλεύτηκε το 12ο ΣΟ που ελίχθηκε στο πλευρό των Γερμανών υποχρεώνοντάς τους σε υποχώρηση.
Νέα επίθεση
Στις 15.00 οι πεισματάρηδες Γερμανοί επιτέθηκαν και πάλι υπό την κάλυψη του πυροβολικού τους ρίχνοντας στη μάχη 180 άρματα και θωρακισμένα. Το βάρος της επίθεσης δέχτηκε η 2η Ίλη του 12ου ΣΟ που πολέμησε πραγματικά ηρωικά. Η 4η Ίλη προσπάθησε να αντεπιτεθεί αλλά τελικά και οι δύο ίλες υποχρεώθηκαν σε υποχώρηση.
Ήταν η ώρα της κρίσης. Ο Φιλίποβιτς δεν διέθετε πλέον καμία εφεδρεία και η κατάσταση έμοιαζε απελπιστική. Τότε πήρε την παράλογη απόφαση να στηρίξει το δεξιό του πλευρό με το 2ο ΣΕΤ που πολεμούσε έως τότε στο αριστερό του. Μαζί με το 2ο ΣΕΤ επιτέθηκε και η 21η Επιλαρχία. Η πολωνική αντεπίθεση ήταν αρχικά επιτυχής. Σύντομα όμως οι Πολωνοί δέχτηκαν επίθεση συντριπτικά ισχυρότερων γερμανικών δυνάμεων και υποχώρησαν στην σιδηροδρομική γραμμή.
Εκεί όμως τους περίμενε η σωτηρία. Ένα ακόμα θωρακισμένο τραίνο είχε φτάσει και μαζί με το ήδη εκεί ευρισκόμενο άρχισαν να πλήττουν τους Γερμανούς προκαλώντας πανικό. Οι Γερμανοί αρματιστές έφτασαν στο σημείο να εγκαταλείπουν τα άρματα τους και να διαφεύγουν πεζή. Αν και τα δύο πολωνικά τραίνα επλήγησαν ο πανικός των Γερμανών δεν σταμάτησε καθώς, μέσα στον καπνό από τα φλεγόμενα σπίτια του χωριού Μόκρα, γερμανικά άρματα άρχισαν να βάλλονται μεταξύ τους, πλήττοντας και το φίλιο πεζικό.
Στις 17.00 η μάχη είχε λήξει. Μια ολόκληρη γερμανική ΜΠα είχε επαίσχυντα ηττηθεί. Ωστόσο η ηρωική Ταξιαρχία του Φιλίποβιτς έπρεπε τελικά να υποχωρήσει καθώς η 1η ΜΠα είχε διασπάσει τις γραμμές της πολωνικής 7ης ΜΠ, νότια των θέσεων του ιππικού.
Οι απώλειες ήταν βαριές. Οι Πολωνοί είχαν 200 νεκρούς και 300 τραυματίες, ενώ έχασαν και τουλάχιστον 300 άλογα, ένα άρμα και αρκετά πυροβόλα τους. Οι Γερμανοί είχαν 800 νεκρούς, τραυματίες και αιχμαλώτους, ενώ έχασαν 50 άρματα 100-160 άλλα οχήματα, θωρακισμένα οχήματα μάχης και μη.
Αν και δεν είχε αντίκρισμα, ήταν η πρώτη συμμαχική νίκη την πρώτη μάλιστα ημέρα του νέου παγκοσμίου πολέμου που μόλις ξεκινούσε.