Ο Άγιος Γρηγόριος, Επίσκοπος Νύσσης (335-395 μ.Χ.), ήταν αδελφός του Μεγάλου Βασιλείου και μέλος της Καππαδοκικής Τριάδας, μιας σημαντικής θεολογικής οικογένειας του 4ου αιώνα. Επηρεάστηκε βαθιά από τον αδελφό του, τον Μέγα Βασίλειο, και αναδείχθηκε σε σημαντικό θεολόγο και επίσκοπο της Νύσσης.
Γράφει ο Τάλως Φουράκης
Η σχέση του με τον Μέγα Βασίλειο ήταν στενή, με τον Μέγα Βασίλειο να λειτουργεί ως καθοδηγητή και πρότυπο. Ο Άγιος Γρηγόριος συνέβαλε αποφασιστικά στην ορθόδοξη θεολογία.
Στο έργο του “Κατά τοκιζόντων”, καταδικάζει αυστηρά την τοκογλυφία, θεωρώντας την ως ανήθικη και ενάντια στο πνεύμα της χριστιανικής αγάπης. Το βιβλίο αναδεικνύει την κοινωνική του ευαισθησία και την προσπάθειά του να ευθυγραμμίσει την ηθική με την οικονομική δικαιοσύνη. Επίσης σε μια δεύτερη ανάγνωση καταδικάζει τους ¨καλούς¨ και ¨φιλάνθρωπους¨ που ως άλλοι λύκοι θέλουν να κατασπαράξουν τους αμνούς.
Οι ¨φιλάνθρωποι¨ και οι τοκιστές είναι μέρος της κριτικής… Να αναφέρουμε πως υπάρχει και το κείμενο του Πλουτάρχου (45–120 μ.Χ.), ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΜΗ ΔΕΙΝ ΔΑΝΕΙΖΕΝΣΘΑΙ, που έχει την ίδια θεματική, άρα και τότε και τώρα τα προβλήματα δεν έχουν αλλάξει! Κείμενο από το Κατά τοκιζόντων:Διότι εκείνος όπου δέχεται χρήματα [«χρυσίον»] λαμβάνει προκαταβολήν [«αρραβώνα»] για την πενίαν του
και με πρόσχημα την ευεργεσίαν εισάγει εις την οικίαν του την καταστροφήν.
Όπως δηλαδή εις τον από πυρετόν καιόμενον και από υπερβολικήν
δίψαν και με αγωνία ζητεί ύδωρ, εκείνον όπου από φιλανθρωπίαν δήθεν
του δίδει κρασί τον ευχαριστεί βέβαια διά ολίγον εκείνον όπου του τραβά το
ποτήρι, ενώ, άμα παρέλθει ολίγη ώρα, προκαλεί εις τον ασθενή φοβερόν και
δέκα φορές υψηλότερον πυρετόν, έτσι και ο δανείζων εις πτωχόν χρήματα
με τόκον δεν θεραπεύει την ανάγκην του, αλλά επιτείνει την συμφοράν.
Μη ζήσεις επομένως ζωήν μισάνθρωπον με πρόσχημα την φιλανθρωπίαν ούτε να γίνεις ανδροφόνος ιατρός επειδή εξ αιτίας του πλούτου σου
έχεις το πρόσχημα σωτηρίας όπως εκείνος εξ αιτίας της επιστήμης του, επιδιώκεις ενσυνειδήτως όμως την απώλειαν εκείνου, ο οποίος ενεπιστεύθη τον
εαυτόν του εις εσένα.Αργή είναι και επιθυμεί περισσότερο την ζωήν ο τοκιστής. Δεν γνωρίζειτον μόχθον του την γην καλλιεργούντος, την επινοητικότητα του εμπορίου.
Καθήμενος εις τον αυτόν τόπον διατρέφει θηρία εις την οικίαν του. Θέλει
να φυτρώνουν όλα δίχως να σπείρει και οργώσει. Αλέτρι του έχει την πένα
του, χωράφι του το χαρτί, σπόρο το μελάνι, βροχή τον χρόνο, όπου θα του
αυξάνει δίχως να γίνεται αντιληπτό την επικαρπίαν των χρημάτων, και δρεπάνι του είναι η απαίτησίς του. Αλώνι του είναι η οικία του εις την οποίαν
λιανίζει τις περιουσίες των θλιβομένων.
Όλα τα βλέπει ως δικά του. Εύχεται να έχουν οι άνθρωποι ανάγκες και συμφορές για να υποχρεώνονται να καταφεύγουν σε αυτόν. Μισεί τους εις τα εισοδήματά των αρκουμένους κι όσους δεν δανείζονται εχθρούς τους θεωρεί. Με τις ώρες κάθεται εις τα
δικαστήρια (36), διά να βρει ποίον πιέζουν οι απαιτητές του και ακολουθεί τους
φοροεισπράκτορες, όπως οι γύπες τους κατά τον πόλεμον στρατούς.
Περιφέρει το πορτοφόλι του και το επιδεικνύει εις τους πνιγομένους ως δόλωμα το οποίο θα τους συλλάβει, ώστε, εξ αιτίας της ανάγκης των βλέποντάς το με στόμα ανοιχτό να καταπιούν μαζί και το άγκιστρο των τόκων.
Καθημερινώς μετρά τα κέρδη του μα η επιθυμία του δεν χορταίνει. Στενοχωριέται με το εις την οικίαν του χρυσάφι, επειδή κείται άνεργο και άγονο. Μιμείται τους γεωργούς, οι οποίοι σπέρνουν ευθύς αμέσως από τις θυμωνιές του θερισμού. Δεν δίδει άνεσιν εις τον άθλιον χρυσόν, αλλά τον μεταφέρει από χέρι σε χέρι. Βλέπει τον πλούσιον να μη έχει συχνά εις την οικίαν του ούτε ένα νόμισμα, αλλά οι ελπίδες του ευρίσκονται εις τα χαρτιά, όλη η κατάστασίς του εις τα συμβόλαια δεν έχει τίποτα και κατέχει τα πάντα, εις τον βίον του συμπεριφέρεται αντίθετα με τον αποστολικόν λόγον 37· πάντα δίδει εις ζητούντας όχι από φιλάνθρωπον διάθεσιν, αλλά από φιλάργυρους υπολογισμούς.
Προτιμά μίαν πρόσκαιρον στέρησιν, προκειμένου να
εργασθεί ο χρυσός του και να επιστρέψει κατάκοπος με τους μισθούς του.
Βλέπει ότι η ελπίδα του μελλοντικού κέρδους αδειάζει την οικίαν και κάνει
τον βαθύπλουτο πρόσκαιρον ακτήμονα.Υποσημειώσεις36: Διά την εις τα δικαστήρια τακτικήν προσέλευσιν των τοκιστών και τοκογλύφων, καταγεγραμμένα παραδείγματα περιγράφονται και από τον γνωστόν Αρχαίον Αθηναίον Ρήτορα (Δικηγόρον) Δημοσθένη.
Πλείστα δε εξ αυτών δύναται τις να διαβάσει εις το πολύτομον έργον του «ΔΗΜΟΣΘΕΝΟΥΣ ΛΟΓΟΙ», όπως π.χ. εις τον «ΠΡΟΣ ΤΙΜΟΘΕΟΝ ΥΠΕΡ ΧΡΕΟΥΣ», εις τον «ΚΑΤΑ ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΛΟΓΟΝ» Α’ και Β’, και εις τον «ΥΠΕΡ ΠΑΡΑΓΡΑΦΗΣ ΦΟΡΜΙΩΝΟΣ ΛΟΓΟΝ». 37: Εννοεί την εις το 42ον εδάφιον του Ε´ «Κατά Ματθαίον» Ευαγγελίου διατυπωμένη εντολήν, κατά την οποίαν: «Εις τον αιτούντα ελεημοσύνην δίδε, και μη περιφρονήσης εκείνον ο οποίος θέλει να δανεισθή από εσένα χωρίς τόκον».
Όλο το κείμενο Κατά τοκιζόντων και οι υποσημειώσεις είναι από το βιβλίο του Φουράκη Π. Ιωάννη ΥΠΟΔΟΥΛΩΣΙΣ ΚΑΙ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΕΙΣ