700 ρέματα και 3 ποτάμια κυλούν αυτή τη στιγμή που μιλάμε κάτω από την Αθήνα. Λίγα είναι αυτά που μπορείς να δεις, κι ακόμα λιγότερα αυτά που θα σου φανούν ωραία –λίγο αυστηρός κριτής να είσαι, και σε αυτή τη δεύτερη κατηγορία μπορεί και να μην εμπίπτει κανένα. Υπάρχουν, πάντως. Όπως υπάρχουν και σχέδια να ξαναφέρουμε ένα από αυτά, τον Ιλισσό συγκεκριμένα, πίσω στην επιφάνεια. Είναι μια αρχή.
Η Ρεματιά του Χαλανδρίου
Επισημότερα, αν προτιμάτε, Ρέμα Πολυδρόσου. Πηγάζει από την Πεντέλη, περνά από τα Μελίσσια, τα Βριλήσσια και το Χαλάνδρι, πριν καταλήξει να «σβήσει» στα Τουρκοβούνια. Είναι μάλλον η πιο… εξοχή από τις εξοχές της πόλης –όπως έχετε σίγουρα διαπιστώσει όσοι έχετε βρεθεί έστω και σε μια από τις συναυλίες που διοργανώνει κάτω από τα πλατάνια τα καλοκαίρια ο Δήμος Χαλανδρίου. Πάρκα και πεζοδρομάκια «αγκαλιάζουν» τη ρεματιά κυρίως γύρω από τη λεωφόρο Πεντέλης, στο Πολύδροσο του Χαλανδρίου, και προσφέρονται για βόλτες και πικνίκ.
Ο Ηριδανός
Το ποτάμι της αρχαίας Αθήνας (για την ακρίβεια, ένα από τα τρία ποτάμια, αλλά το μοναδικό που περνούσε από την καρδιά της αρχαίας πόλης) πηγάζει από τον Λυκαβηττό και καταλήγει στον Κεραμεικό, έχοντας πρώτα περάσει από το Κολωνάκι, το Σύνταγμα και το Μοναστηράκι.
Σήμερα ο Ηριδανός κυλά στο μεγαλύτερο τμήμα του υπόγεια, μπορείτε όμως να τον δείτε σε δύο σημεία: Μέσα στον αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού, όπου βρίσκονταν στην αρχαιότητα τα κεραμικά εργαστήρια στις όχθες του, και έξω από τον σταθμό του ηλεκτρικού στο Μοναστηράκι. Ο Ηριδανός καλύφθηκε πολύ νωρίς, ήδη από την εποχή του Αδριανού (γύρω στο 120 μ.Χ.) αφενός γιατί υπερχείλιζε συχνά και δημιουργούσε έλη, αφετέρου γιατί τα λύματα της πόλης τον είχαν μετατρέψει σε βούρκο.
Ο Ποδονίφτης
Το ξέρατε ότι μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα τα Πατήσια ήταν εξοχική περιοχή και αγροτικός οικισμός της Αθήνας; Το «χωριό» διέσχιζε ο Ποδονίφτης, χείμαρρος ερχόμενος από την Πεντέλη, που κατέληγε (καταλήγει μέχρι σήμερα, αλλά υπόγεια) στον Κηφισό. Οι όχθες του ήταν γεμάτες πλατάνια και πεύκα, αγαπημένος προορισμός των Αθηναίων για ημερήσιες εκδρομές και περιπάτους, και κατεξοχήν τόπος εορτασμού της Πρωτομαγιάς, όπως διαβάζουμε στο βιβλίο «Αθήνα: Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία», των Θανάση Γιοχάλα και Τόνιας Καφετζάκη.
Σήμερα ο Ποδονίφτης είναι ορατός για κάτι λιγότερο από ένα χιλιόμετρο, στους Δήμους Νέας Φιλαδέλφειας και Νέας Ιωνίας, και αρκετές πρωτοβουλίες πολιτών αντιστέκονται στα σχέδια κάλυψής του.
Ο Κηφισός και οι εξοχές του
Ο μεγαλύτερος και σημαντικότερος ποταμός της Αθήνας εκτείνεται σε 30 συνολικά χιλιόμετρα –τα περισσότερα από αυτά πλέον υπόγεια− πηγάζει κι αυτός από την Πεντέλη και χύνεται στον Σαρωνικό, στο Νέο Φάληρο. Στις όχθες του, που κάποτε τις ένωναν γραφικά ξύλινα γεφυράκια, υπήρχαν νερόμυλοι, ενώ με τα νερά του Κηφισού ποτίζονταν ο Ελαιώνας και οι λαχανόκηποι της πόλης.
Οι εξοχές γύρω από τον Κηφισό, και ιδιαίτερα η γειτονιά του Κολοκυνθού (στα σημερινά όρια του Δήμου Περιστερίου) ήταν στις αρχές του 20ου αιώνα από τους δημοφιλέστερους εκδρομικούς προορισμούς των αστών Αθηναίων, που κανόνιζαν εδώ τα συνοικέσια, τις γνωριμίες των οικογενειών, τα μυστικά ραντεβουδάκια, αλλά και τις… μονομαχίες, όπως διαβάζουμε στο «Αθήνα: Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία».
Ο Ιλισσός και τα μεγαλεπήβολα σχέδια
Ο ποταμός στις όχθες του οποίου μιλά ο Σωκράτης με τον Φαίδρο στον ομώνυμο διάλογο του Πλάτωνα είναι ο μόνος που δεν πηγάζει από την Πεντέλη, αλλά από τον Υμηττό. Στην πορεία του, διασχίζει (υπόγεια) την Καισαριανή, περνά ανάμεσα στους λόφους Σικελίας και Μουσών, συναντά τον Ηριδανό και καταλήγει τελικά στον Κηφισό. Ο Ιλισσός καλύφθηκε εξολοκλήρου πολύ πρόσφατα, στις αρχές της δεκαετίας του ’60.
Αν δεν ζεις τους τελευταίους μήνες σε κάποιο εξωτικό νησί χωρίς ίντερνετ, πιθανότατα κάτι έχει πάρει το αυτί σου για τα μεγαλεπήβολα σχέδια αποκάλυψης του Ιλισσού, που εξακολουθεί να κυλά υπόγεια κάτω από την οδό Καλλιρόης, και τον σχεδιασμό παραποτάμιων διαδρομών.
Το Ρέμα της Πικροδάφνης
Πηγάζει κι αυτό από τον Υμηττό, και είναι ορατό σε αρκετά σημεία του: Από τα 9 περίπου χιλιόμετρά του, μόνο τα 3 έχουν επικαλυφθεί και είναι υπόγεια. Στην Ηλιούπολη, μάλιστα, οι όχθες του ποταμού έχουν διατηρηθεί, ως τμήμα του ομώνυμου πάρκου, με το ποτάμι να ρέει σε πέτρινη κοίτη. Η πορεία του συνεχίζει προς τον Άγιο Δημήτριο, και εν συνεχεία διαμορφώνει το «σύνορο» των Δήμων Αλίμου και Παλαιού Φαλήρου, πριν καταλήξει στον Σαρωνικό.
Η μόνη πραγματική ευκαιρία να το δεις σαν βόλτα στην εξοχή, όμως, είναι το πάρκο στην Ηλιούπολη –στην υπόλοιπη πορεία του, οι όχθες του είναι γεμάτες μπάζα και σκουπίδια.