Μία από τις σημαντικότερες μορφές της μουσικής και εκ των θεμελιωτών της στην Ευρώπη, ο Γιόχαν Σεμπτάστιαν Μπαχ, γεννήθηκε σαν χθες, το 1685 στο Άϊζεναχ της Γερμανίας.
Ανήκε στην πολυάριθμη οικογένεια των Μπαχ από τη Θουριγγία, από την οποία βγήκαν πολλές γενιές μουσικών κατά τον 17ο και 18ο αιώνες, με τον Γιόχαν να αποτελεί το πλέον ταλαντούχο μέλος της.
Αν και εν ζωή ο Μπαχ δοξάστηκε σαν οργανίστας, ωστόσο δεν τράβηξε ιδιαίτερα την προσοχή ως συνθέτης. Η βιογραφία του είναι τυπική για έναν Γερμανό μουσικό της εποχής του και η ζωή του έρχεται σε αντίθεση με το ιδιοφυές έργο του, το οποίο αναγνωρίζεται ως μία από τις κορυφές της φιλοσοφικής σκέψης στη μουσική.
Η ζωή του, φτωχή σε συναρπαστικά γεγονότα – με εξαίρεση την δίμηνη φυλάκισή του από τον δούκα της Βαϊμάρης, Βίλχελμ Ερνστ, επειδή αψήφησε μια απόφασή του – χωρίζεται σε τρία μέρη: Η πρώτη περίοδος αφορά στα χρόνια της μαθητείας, από το 1695 – 1700 στο Όρντρουφ και από το 1700 – 1703 στο Λίνεμπουργκ. Από μικρός έπαιζε ικανοποιητικά εκκλησιαστικό όργανο, πιάνο και βιολί, τραγουδούσε σε χορωδίες και μελετούσε παρτιτούρες παλαιότερων και σύγχρονών του συνθετών.
Η δεύτερη περίοδος (1703 – 1723) είναι τα χρόνια της επαγγελματικής και δημιουργικής ενηλικίωσης και ωριμότητας, η οποία χαρακτηρίζεται από μια συνεχής εναλλαγή θέσεων και περιεχομένου εργασίας, σε διαφορετικές περιοχές κάθε φορά, αλλά και συνεχείς σύγκρουσεις με συμβατικούς προϊσταμένους που κατέστειλαν τη δημιουργική πρωτοβουλία του μεγάλου συνθέτη.
Το 1703 τον βρίσκουμε να εργάζεται στην Βαϊμάρη ως αυλικός βιολιστής, ενώ, από το 1703 έως το 1707 ήταν εκκλησιαστικός οργανίστας στο Άρνστατ.
Μετά από θητεία ενός χρόνου στην εκκλησία του Μίλχάουζ, ο Μπαχ υπηρέτησε κατά την επόμενη 15ετία ως αυλικός μουσικός στην Βαϊμάρη και στο Κέτεν.
Η τρίτη περίοδος, γνωστή και ως η περίοδος της Λειψίας (1723 – 1750) ταυτίζεται με την δημιουργική ακμή του συνθέτη, κατά την οποία συνθέτει τα πιο εμβληματικά έργα του.
Δούλεψε ταυτόχρονα ως αρχιχορωδός στην εκκλησία του Αγίου Θωμά της Λειψίας, καθώς και στην σχολή της εκκλησίας, σε μια δύσκολη κατάσταση κατά την οποία έψαχνε συνεχώς και ανεπιτυχώς άλλη δουλειά.
Η πρώτη σύζυγος του Μπαχ ήταν η κατά 16 χρόνια νεότερή του Άννα Μαγδαληνή Βίλκε, κόρη αυλικού τρομπετίστα και καλή υψίφωνος. Μαζί της απέκτησε 13 παιδιά, από τα οποία επέζησαν τα έξι, μεταξύ των οποίων και ο αξιόλογος μεταγενέστερος συνθέτης Γιόχαν Κρίστιαν Μπαχ. Η δεύτερη ήταν η Μαρία Μπάρμπαρα, με την οποία απέκτησε επτά παιδιά, τέσσερα εκ των οποίων επιβίωσαν, ανάμεσά τους και οι Βίλχελμ Φρίντεμαν και Καρλ Φίλιπ Εμάνουελ, σημαντικοί συνθέτες.
Αν και διεύθυνε και το Μουσικό Κολλέγιο, πεθαίνοντας, στις 28 Ιουλίου του 1750, ο Μπαχ άφησε την πολυμελή οικογένειά του σε εξαιρετικά δύσκολη οικονομική κατάσταση.
Ρηξικέλευθο έργο
Θεμελιώδη ρόλο στη διαμόρφωση της τέχνης του Μπαχ έπαιξε η σχέση του με το προτεσταντικό κίνημα και τη μουσική κουλτούρα του. Ο προοδευτικός – για την εποχή του -χαρακτήρας του έργου του Μπαχ εκκινείται από το προτεσταντικό άσμα, το οποίο ο ‘Ενγκελς είχε χαρακτηρίσει ως την «Μασσαλιώτιδα του 16ου αιώνα».
Ο Μπαχ τίμησε όλα τα μουσικά είδη πλην της όπερας. Η τέχνη του σχετίζεται αρμονικά με τις μουσικές σχολές και είδη των ευρωπαϊκών χωρών, ξεκινώντας από τον 17ο αιώνα: χορωδιακά πολυφωνικά της περιόδου της Αναγέννησης, γερμανικά τραγούδια, ιταλικά και γερμανική οργανική μουσική, ιταλική όπερα και ιταλικά βιολιστικά σύνολα, πιανιστικές και ορχηστρικές σχολές, γαλλική πιανιστική σχολή. Ο Μπαχ, μαζί με τον Χαίντελ, ήταν ο τελευταίος μεγάλος συνθέτης της εποχής του Μπαρόκ. Σεβόμενος το πλαίσιο των παλαιών ειδών, εμπλουτίζει απεριόριστα τα χαρακτηριστικά τους, δανειζόμενος και εμπνεόμενος από διαφορετικά μουσικά είδη.
Η μουσική γλώσσα του Μπαχ ξεφεύγει από το πλαίσιο της εποχής του, «προβλέποντας» – ή, καλύτερα, ανοίγοντας τον δρόμο σε – επόμενα μουσικά στυλ, φτάνοντας μέχρι τον Ρομαντισμό.
Η διασταύρωση της πολυφωνικής γραμμικότητας με την αρμονία της συγχορδιακής δομής, δημιούργησε στο έργο του Μπαχ έναν πλούτο συνηχήσεων, άγνωστων στους προκατόχους του, ξεπερνώντας τους συγχρόνους του στην εκπληκτική κυριαρχία πάνω στη φόρμα. Με το έργο του έφτασε στην κορυφή της η πολυφωνική τέχνη.
Τα έργα του Μπαχ ξεχωρίζουν από την ενότητα όλων των στοιχείων: Ισορροπημένη μουσική δομή, συνδεδεμένη με μια ισχυρή εσωτερική λογική, εξίσου ισχυρή αρχιτεκτονική και τεράστια ποικιλία τεχνικών υλικών.
Η τεράστια δημιουργική κληρονομιά του Μπαχ περιλαμβάνει πάνω από 1000 έργα, διαφόρων ειδών.
Η επίδραση που άσκησε ο Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ μέσω του έργου του, είναι καταλυτική. Όλοι σχεδόν οι μεγάλοι μουσουργοί που έζησαν μετά από αυτόν – ιδιαίτερα εκείνοι του 20ου αιώνα -, επηρεάστηκαν είτε άμεσα (αναρίθμητες μεταγραφές ή διασκευές των έργων του), είτε έμμεσα (νέα έργα βασισμένα πάνω στο ύφος του), μη εξαιρουμένης της μεγάλης εκπαιδευτικής αξίας που τους έχει αποδοθεί. Από τον Μέντελσον μέχρι τον Μάλερ, από τον Βάγκνερ μέχρι τον Βίλλα-Λόμπος, από τον Στραβίνσκι μέχρι τον Σοστακόβιτς, από τον Βέμπερν μέχρι τον Σνίτκε, από τον Μπουζόνι μέχρι τον Κάγκελ. Μετά το θάνατό του, έχουν γραφεί πάνω από 300 έργα με πηγή κάποιο ή κάποια έργα του Μπαχ.
Ο αστεροειδής 1814 φέρει το όνομά του.