Στις 22 Ιουνίου 1941 οι γερμανικές δυνάμεις εισέβαλαν στην Σοβιετική Ένωση. Μέσα σε ελάχιστο χρόνο είχαν προωθηθεί βαθιά στην σοβιετική ενδοχώρα. Στα τέλη δε του καλοκαιριού και στις αρχές του φθινοπώρου του 1941, μετά τις καταστροφικές για τα σοβιετικά όπλα, μάχες στο Ουμάν και στο Κίεβο, οι Γερμανοί κατέλαβαν το μεγαλύτερο μέρος της Ουκρανίας.
Οι πληθυσμοί που κατοικούσαν εκεί, ανήκοντες σε διάφορες εθνικότητες, υποδέχτηκαν, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, τους Γερμανούς με ψωμί και αλάτι (παραδοσιακός τρόπος υποδοχής ευπρόσδεκτου καλεσμένου).
Οι Γερμανοί στην Ουκρανία
Οι Γερμανοί αν και θεωρούσαν τους Ουκρανούς “υπανθρώπους”, εντούτοις αξιοποίησαν τους πρόθυμους προς συνεργασία, για όσο τουλάχιστον τους βόλευε (περίπτωση Στεπάν Μπαντέρα). Ωστόσο και πριν την έναρξη της επιχείρησης «Μπαρμπαρόσα», τουλάχιστον 4.000 Ουκρανοί υπηρετούσαν στη Βέρμαχτ και ήταν αυτοί που οδήγησαν τα γερμανικά στρατεύματα στην πρώτη φάση της επιχείρησης.
Στην Γερμανική Ουκρανία υπήχθη και τμήματα της πάλαι ποτέ νοτιοανατολικής Πολωνίας (Ποδολία), εκτός της Κριμαίας, η οποία άλλωστε κατελήφθη εξολοκλήρου το 1942. Οι δυτικοί Ουκρανοί αποτελούσαν ένα μείγμα εθνοτήτων – Πολωνοί, Γαλικιανοί, Κοζάκοι – οι οποίοι, λόγω ιστορικών συνθηκών δεν είχαν αποκτήσει ποτέ, ουσιαστικά, συγκεκριμένη εθνική συνείδηση, περνώντας, σε τακτά χρονικά διαστήματα υπό την κυριαρχία των ρωμαιοκαθολικών Πολωνών, των Ορθόδοξων Ρώσων, ή των μουσουλμάνων Τούρκων.
Οι Πολωνοί ήταν ρωμαιοκαθολικοί, στο θρήσκευμα, ενώ οι Κοζάκοι Ορθόδοξοι, οι Τάταροι μουσουλμάνοι και οι Γαλικιανοί, η μεγάλη πλειοψηφία δηλαδή, ήταν ελληνόρυθμοι, οι λεγόμενοι Ουνίτες, οι οποίοι ακολουθούσαν το ορθόδοξο τυπικό, αλλά υπάγονταν στη δικαιοδοσία του Βατικανού.
Στη χώρα αυτή με τη βαθιά εθνική και θρησκευτική διαίρεση οι Γερμανοί κυριάρχησαν εύκολα διότι σε τμήμα αυτής η σοβιετική εξουσία δεν είχε προλάβει να εδραιωθεί – περιοχές που περιήλθαν υπό σοβιετικό έλεγχο το 1939, δυνάμει του Συμφώνου Ρίμπεντροπ – Μολότοφ – ενώ στις υπόλοιπες περιοχές, με εξαίρεση αυτές των Κοζάκων, υπήρχε μένος, κυριολεκτικά, κατά των Ρώσων και των Εβραίων, οι οποίοι, συλλήβδην, αντιπροσώπευαν στα μάτια των κατοίκων την μισητή σοβιετική εξουσία, η οποία τους προκάλεσε μεγάλα δεινά – λιμός, λοιμός, κολεκτιβοποίηση.
Έτσι τάχθηκαν συνειδητά υπέρ των Γερμανών. Οι τελευταίοι, με την υποστήριξη των δυτικών Ουκρανών, ξεκίνησαν, κατ’ αρχήν τις διώξεις κατά των Εβραίων, εξοντώνοντας δεκάδες χιλιάδες από αυτούς, υποβοηθούμενοι από τους Ουκρανούς. Τυπικό παράδειγμα συνεργασίας αποτελεί η φρικτή σφαγή στο Μπάμπι Γιάρ, το 1941, όπου δεκάδες χιλιάδες Εβραίου δολοφονήθηκαν.
“Αστυνομικά” τάγματα
Ουκρανικές εθνικιστικές οργανώσεις συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς. Σύμφωνα με σύγχρονες μελέτες του πανεπιστημίου Χάρβαρντ, μεγάλος αριθμός ανδρών και στελεχών των εν λόγω οργανώσεων είτε υπηρέτησε στα «Αστυνομικά Ουκρανικά Τάγματα» που συγκρότησαν οι Γερμανοί, με σκοπό τον έλεγχο της χώρας και το κυνήγι των Εβραίων, είτε εκπαιδεύτηκαν ως κατάσκοποι για να δράσουν πίσω από τις σοβιετικές γραμμές, είτε εκπαιδεύτηκαν και υπηρέτησαν ως φρουροί στα στρατόπεδα εξόντωσης της Τρεμπλίνκα, του Σόμπιμπορ και του Μπέλτσεκ. Στα στρατόπεδα αυτά το σύνολο των φρουρώ ήταν Ουκρανοί, με ελάχιστους Γερμανούς επικεφαλής.
Όσον αφορά τα Αστυνομικά Τάγματα, συγκροτήθηκαν επίσημα επτά, αλλά αριθμός τους αυξήθηκε σταδιακά. Τα τάγματα αυτά συμμετείχαν σε γερμανικές αντί-ανταρτικές επιχειρήσεις και οι άνδρες τους ευθύνονται για χιλιάδες θανάτους αμάχων. Το 118ο Αστυνομικό Τάγμα, για παράδειγμα, έκαψε ζωντανούς όλους τους κατοίκους του χωριού Κατίν, της Λευκορωσίας – εκεί που ο Στάλιν εξόντωσε τους Πολωνούς αξιωματικούς.
14η Μεραρχία Εθελοντών SS
Παράλληλα οργανώθηκαν ειδικά τμήματα τα οποία υπηρέτησαν κανονικά στις τάξεις του Γερμανικού Στρατού, όπως το Τάγμα Νάχτιγκαλ, το Τάγμα Ρόλαντ, το 3ο Σύνταγμα Εθελοντών, το 4ο Σύνταγμα Εθελοντών. Αποκορύφωμα δεν της ουκρανικής συμμετοχής ήταν η συγκρότηση της 14ης Μεραρχίας Εθελοντών των Waffen SS Galizien (Γαλικία). Όταν οι Γερμανοί ζήτησαν εθελοντές για την επάνδρωσή της, παρουσιάστηκαν περισσότεροι από 80.000, κυρίως Γαλικιανοί Ουνίτες!
Τελικά κατατάχθηκαν 13.000 άνδρες στη μεραρχία αυτή. Οι Γερμανοί επέτρεψαν στους Ουκρανούς στρατιώτες να έχουν και στρατιωτικούς ιερείς μαζί τους – μοναδικό προνόμιο για μονάδα των SS. Η μεραρχία διέθετε τρία συντάγματα πεζικού (29ο, 30ο και 31ο ), το 14ο Τάγμα Φουζιλιέρων (ελαφρύ μηχανοκίνητο τάγμα αναγνώρισης), ένα σύνταγμα πυροβολικού, τάγμα μηχανικού, τάγμα διαβιβάσεων και υπηρεσίες.
Η μεραρχία άλλαξε αρκετές φορές τίτλο. Αρχικά ονομάστηκε μεραρχία Εθελόντών SS, κατόπιν ονομάστηκε 1η Μεραρχία Γρεναδιέρων SS “Γαλικίας”, κατόπιν 1η Μεραρχία Γρεναδιέρων SS “Ουκρανίας” και τελικά 1η Μεραρχία του Ουκρανικού Εθνικού Στρατού.
Τον Ιούλιο του 1944 η μεραρχία αφανίστηκε στη μάχη του Μπρόντι. Ωστόσο αναδιοργανώθηκε και έφτασε, πολεμώντας, υπέρ των Γερμανών, μέχρι τη Σλοβακία, όπου και έδρασε κατά των Σλοβάκων που εξεγέρθηκαν κατά των Γερμανών. Αργότερα στάλθηκε στη Σλοβενία και τελικά μετέβη στην Αυστρία όπου πολέμησε κατά των Σοβιετικών, μέχρι τα μέσα Απριλίου του 1945.
Πέραν της μεραρχίας, οι Γερμανοί συγκρότησαν επίσης άλλα πέντε Γαλικιανά συντάγματα πεζικού, τα οποία ευθύνονται για πολλούς και άγριους θανάτους Πολωνών, κυρίως, αμάχων, για πυρπολήσεις ολόκληρων χωριών, αρπαγές και λεηλασίες.