Η ιδέα πως η ζάχαρη προκαλεί εθισμό πρωτοεμφανίστηκε πριν 40 χρόνια περίπου. Δηλαδή, όταν η κατανάλωσή της συνδέθηκε με την παραγωγή από τον οργανισμό οπιωδών, όπως η ενδορφίνη. Η ίδια ακριβώς ουσία παράγεται από το σώμα και μετά τη χρήση μαριχουάνα! Την ίδια στιγμή, η επιδημία της παχυσαρκίας, διαβήτη τύπου 2 και άλλων μεταβολικών νοσημάτων συνέπεσε με την εμφάνιση επεξεργασμένων αναψυκτικών και άλλων έτοιμων γευμάτων ή σνακ, πλούσιων σε ζάχαρη. Κάπως έτσι οι ειδικοί ξεκίνησαν να μελετούν τι είναι εκείνο που κάνει τον άνθρωπο να καταναλώνει όλο και περισσότερη ζάχαρη.
Στα μονοπάτια του εθισμού
Οι περισσότερες μελέτες που αποδεικνύουν πως η ζάχαρη μπορεί πράγματι να προκαλέσει εθισμό έχουν γίνει σε τρωκτικά. Στα συμπαθή ποντίκια η ζάχαρη «επιτίθεται» στο σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου, γνωστό στην επιστημονική κοινότητα και ως Κοιλιακή Καλυπτρική Περιοχή. Η τελευταία συνδέεται με το κέντρου ελέγχου της όρεξης στο εγκέφαλο, που δεν είναι άλλο από τον υποθάλαμο. Έτσι όταν το ανθρώπινο σώμα συνηθίσει ση ζάχαρη, τα μηνύματα της όρεξης για γλυκές γεύσεις ταξιδεύουν από το ένα άκρο του εγκεφάλου στο άλλο και σας κάνουν να αναζητάτε την ανταμοιβή που προσφέρει. Την ίδια στιγμή, η ζάχαρη προκαλεί την έκκριση σεροτονίνης ή της «ορμόνης της ευτυχίας». Πολλοί ειδικοί πιστεύουν πως στην πραγματικότητα το ανθρώπινο σώμα δεν εθίζεται στη ζάχαρη, αλλά αναζητά εναγωνίως το συναίσθημα ευτυχίας και συναισθηματικής ανακούφισης που προσφέρει η σεροτονίνη.
Η ζάχαρη ναι, ναρκωτικό όχι
Το φυσιολογικό ερώτημα που προκύπτει είναι πως η ζάχαρη διαφέρει από τα γνωστά ναρκωτικά. Η προφανής απάντηση είναι πως οι τελευταίες είναι απαγορευμένες, κάτι που βέβαια δεν ισχύει για την «πολύτιμη» γλυκιά ουσία. Οι ειδικοί επισημαίνουν τρεις ακόμη σημαντικές αποκλείσεις μεταξύ του εθισμού σε ναρκωτικά παράγωγα, και στη γλυκιά «συνήθεια» της γεύσης:
- Η έννοια του εθισμού σημαίνει πως απουσία μίας ουσίας οδηγεί σε αυξημένη ανάγκη για κατανάλωση. Κάτι τέτοιο δεν ισχύει με τη ζάχαρη, αποχή από την οποία περιορίζει σταδιακά τη γλυκιά λιγούρα.
- Ο εθισμός σε χημικές ουσίες προκαλείται όταν η διαθεσιμότητά τους είναι περιορισμένη. Όμως η μειωμένη πρόσληψη φαγητού, σε καμία περίπτωση δεν προκαλεί συμπτώματα εθισμού.
- Ο εθισμός απαιτεί την έκθεση σε κάποια χημική ουσία. Με το φαγητό όμως, ο άνθρωπος δεν αποζητά απλά να καταναλώσει ένα κουταλάκι άσπρης ζάχαρης, αλλά γλυκές τροφές με πολύπλοκες υφές και μυρωδιές.
Ζάχαρη σημαίνει ενέργεια
Όπως θα έχετε πολλές φορές διαβάσει δεν είναι όλες οι μορφές «ζάχαρης», ή καλύτερα σακχάρων, ίδιες. Τα απλά σάκχαρα, όπως η επιτραπέζια μαύρη ή άσπρη ζάχαρη, το μέλι, το σιρόπι σφενδάμου, η σουκρόζη και άλλα απορροφώνται γρήγορα από τον οργανισμό ενεργοποιώντας επικίνδυνες διαδρομές στα μονοπάτια του μεταβολισμού. Οι ειδικοί προτείνουν τη μέγιστη πρόσληψη περίπου 200 θερμίδων, ή 12 κουταλάκια του γλυκού, ζάχαρης ημερησίως. Από την άλλη μεριά, είναι επιτακτική ανάγκη να λαμβάνετε καθημερινά και σε κάθε σας γεύμα σύνθετους υδατάνθρακες. Στους τελευταίους ανήκουν τα λαχανικά, τα φρούτα, τα όσπρια και τα δημητριακά. Οι σύνθετη μορφή σακχάρων αποτελεί τη βασικότερη πηγή ενέργειας για τον οργανισμό, ενώ παράλληλα είναι εμπλουτισμένα από τη φύση με αμέτρητα θρεπτικά συστατικά.
Εάν αισθάνεστε πως έχετε εθιστεί στις γλυκιές γεύσεις θυμηθείτε πως το μυστικό βρίσκεται στο «κέντρο ανταμοιβής» του εγκεφάλου. Βρείτε εναλλακτικούς τρόπους να επιβραβεύσετε τον εαυτό σας, μειώνοντας παράλληλα την κατανάλωση απλών σακχάρων. Ενισχύστε τη σεροτονίνη σας με σύνθετους υδατάνθρακες, ένα περπάτημα ή μία κουβέντα με αγαπημένα πρόσωπα!
Ήβη Παπαϊωάννου, RDN, MS, MBA Διαιτολόγος, Διατροφολόγος Μέλος της Ακαδημίας Διατροφής και Διαιτολογίας, ΗΠΑ ivipapai@gmail.com
Βιβλιογραφία Bray GA. Is Sugar Addictive? Diabetes. 2016 Jul;65(7):1797-9. Edward H. Nieh, Gillian A. Matthews, Stephen A. Allsop, Kara N. Presbrey, Christopher A. Leppla, Romy Wichmann, Rachael Neve, Craig P. Wildes, Kay M. Tye. Decoding Neural Circuits that Control Compulsive Sucrose Seeking. Cell. Volume 160, Issue 3. 2015. Pages 528-541.