Η μάχη του Φοκσάνι είναι από τις σημαντικότερες του πολέμου των Αυστριακών και των Ρώσων κατά των Τούρκων. Ο πόλεμος ξεκίνησε ως ρωσοτουρκικός, το 1787, αλλά το επόμενο έτος εντάχθηκε σε αυτόν και η αυτοκρατορία των Αψβούργων στο πλευρό της Ρωσίας.
Στα μέσα του καλοκαιριού του 1789 μια μικρή αυστριακή στρατιά υπό τον άξιο στρατηγό πρίγκιπα Ιωσία του Σαξ Κόμπουργκ, δυνάμεως μόλις 18.000 ανδρών, είχε σταλεί στην περιοχή της σημερινής Ρουμανίας με αμυντική κυρίως αποστολή. Με τη δύναμη αυτή έσπευσε να ενωθεί και μια μικρή ρωσική δύναμη, 7.000 ανδρών, υπό τον στρατηγό Σουβόροφ.
Απέναντί τους οι Τούρκοι συγκέντρωσαν επιβλητικές δυνάμεις υπό τον μεγάλοι βεζίρη Γιουσούφ πασά. Ο Τούρκος διοικητής αποφάσισε, ελισσόμενος επί εσωτερικών γραμμών, να επιτεθεί κατά των Αυστριακών πριν ενωθούν με τους Ρώσους συμμάχους τους.
Για τον σκοπό αυτό διέταξε τον Οσμάν πασά, στον οποίο διέθεσε 30.000 άνδρες, να κινηθεί βόρεια από το Φοκσάνι. Η πόλη αποτελούσε σημαντικό για την εποχή οικονομικό και κυρίως συγκοινωνιακό κόμβο.
Ο Σαξ Κόμπουργκ πάντως πληροφορήθηκε τις κινήσεις των Τούρκων και κάλεσε με μήνυμά του τον Σουβόροφ να σπεύσει το ταχύτερο δυνατό προς συνάντησή του. Πράγματι οι Ρώσοι κάλυψαν απόσταση 65 χλμ. σε διάστημα 28 ωρών, συναντώντας τους συμμάχους τους.
Προς τη μάχη
Μετά την ένωση των δύο συμμαχικών δυνάμεων το σχέδιο του Γιουσούφ ναυάγησε και ο Οσμάν πασάς οργανώθηκε αμυντικά δημιουργώντας οχυρό στρατόπεδο κοντά στην πόλη. Στις 31 Ιουλίου οι συμμαχικές αναγνωριστικές περίπολοι ελαφρών ιππέων συγκρούστηκαν με τουρκικές περιπόλους. Οι δύο σύμμαχοι διοικητές όμως απέκτησαν εικόνα της τουρκικής διάταξης και αποφάσισαν να επιτεθούν.
Ο Σουβόροφ είχε υπό τις διαταγές του τρία συντάγματα πεζικού γραμμής και ένα τάγμα ελαφρού πεζικού (έκαστο με δύο τάγματα), δύο τάγματα γρεναδιέρων, τρία συντάγματα δραγώνων και ένα απόσπασμα Κοζάκων ελαφρών ιππέων.
Ο Σαξ Κόμπουργκ διέθετε τέσσερα συντάγματα πεζικού γραμμής, δύο συντάγματα ελαφρού πεζικού Οροφυλάκων (Grenz), τέσσερα τάγματα επίλεκτων γρεναδιέρων, ένα σύνταγμα ελαφρών δραγώνων (Chevauxleger), τρία συντάγματα ουσάρων και ένα απόσπασμα Βαλκάνιων ατάκτων.
Από τις προηγούμενες συγκρούσεις τους με τους Τούρκους τόσο ο Σουβόροφ όσο και ο Σαξ Κόμπουργκ είχαν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η γραμμικές τακτικές δεν μπορούσαν να εφαρμοστούν. Μόνο βαθύτεροι σχηματισμοί άντεχαν στη ορμητική, αρχική τουρκική επίθεση.
Έτσι σχημάτισαν το πεζικό τους σε «μάζες», έναν βαθύ σχηματισμό, κάτι μεταξύ κλειστού τετραγώνου και πυκνής φάλαγγας εφόδου. Οι σχηματισμοί αυτοί επέτρεπαν την εκτέλεση πυρών, μπορούσαν εύκολα να σχηματίσουν ένα περιμετρικό «δάσος ξιφολογχών» κόβοντας την όρεξη προς επέλαση στο τουρκικό ιππικό, ενώ παράλληλα μπορούσαν να κινηθούν γρήγορα χωρίς να χάνουν την συνοχή τους.
Έφοδος μαζών…
Έτσι το πρωινό της 1ης Αυγούστου 1789 η συμμαχική στρατιά ήταν ανεπτυγμένη με το πεζικό σε σχηματισμό μαζών, με ικανά κενά μεταξύ των μαζών τα οποία κάλυπταν οι ελαφροί πεζοί και το πυροβολικό.
Πίσω από τα κενά των μαζών της πρώτης γραμμής ήταν ταγμένες οι μάζες της δεύτερης γραμμής ούτως ώστε σε περίπτωση ανάγκης να μπορούν, άμεσα, να κινηθούν εμπρός σχηματίζοντας ενιαίο μέτωπο, ή σε περίπτωση ατυχήματος, να υποστηρίξουν το πεζικό της πρώτης γραμμής αν αυτό υποχωρούσε, χωρίς να χάσουν την συνοχή τους.
Στις 09.00 το πρωί με τις σημαίες να ανεμίζουν και τα τύμπανα να δίνουν τον ρυθμό η συμμαχική στρατιά προέλασε κατά των οχυρωμένων Τούρκων. Ο Οσμάν πασάς δεν περίμενε αδρανής την επίθεση αλλά διέταξε το ιππικό του να επιτεθεί και να συντρίψει το αντίπαλο πεζικό.
Τότε όμως μίλησαν οι μάζες… Το αυστριακό και το ρωσικό πεζικό, ακλόνητα, άνοιξαν φονικό πυρ κατά των αντιπάλων με απόλυτη ασφάλεια. Στην πραγματικότητα το τακτικό πεζικό κινδύνευε από το αντίπαλο ιππικό μόνο αν δεχόταν έφοδο σε πλευρά ή νώτα ή αν έχανε την συνοχή του λόγω πανικού ή απωλειών.
Στην προκειμένη περίπτωση ο σχηματισμός των μαζών είχε αυτό ακριβώς το πλεονέκτημα. Δεν παρουσίαζε πλευρά ή νώτα στον αντίπαλο και λόγο του βάθους ήταν απίθανο να χάσει την συνοχή του. Δεχόμενοι σημαντικές απώλειες οι Τούρκοι ιππείς υποχώρησαν εντός του οχυρωμένου στρατοπέδου τους.
Οι σύμμαχοι όμως δεν σταμάτησαν. Δεξιά οι Αυστριακοί και αριστερά οι Ρώσοι επιτέθηκαν. Ο Σουβόροφ έστειλε σε πρώτο κλιμάκιο το ιππικό του αλλά αποκρούστηκε. Χρειάστηκε η επέμβαση των μαζών του πεζικού για να κριθεί ο αγώνας.
Στο δεξιό οι Αυστριακοί, με προπομπούς τους επίλεκτους γρεναδιέρους, κυρίευσαν μετά από άγρια μάχη με ξιφολόγχες, κοντάκια και σπαθιά, τα τουρκικά οχυρώματα εισβάλοντας στο τουρκικό στρατόπεδο. Στρέφοντας τις εφεδρείες του προς αντιμετώπιση των Αυστριακών, ο Οσμάν εξασθένησε το δεξιό του πλευρό με αποτέλεσμα οι Ρώσοι να καταφέρουν και αυτοί να διασπάσουν την οχυρωμένη τουρκική γραμμή.
Με τις δύο πτέρυγές του στον «αέρα» ο Οσμάν δεν είχε άλλη επιλογή από το να διατάξει γενική υποχώρηση. Η τουρκική υπεροχή σε ιππικό επέτρεψε την εκτέλεση της υποχώρησης συντεταγμένα άνευ καταδιώξεως από το χριστιανικό ιππικό.
Οι Τούρκοι είχαν 4.000 απώλειες έναντι μόλις 800 νεκρών και τραυματιών Αυστριακών και Ρώσων. Επίσης οι σύμμαχοι κυρίευσαν και 12 τουρκικά πυροβόλα. Σύντομα όμως θα ακολουθούν χειρότερα για τους Τούρκους.